Gornja zemlja

18.12.08 Dnevnik - Novine i časopisi

Zavod za udžbenike u Beogradu nedavno je izdao reprezentativnu monografiju “Gornja zemlja - spomenici naroda srpskog” akademika Dinka Davidova, jednog od najboljih znalaca kulturne istorije Srba severno od Save i Dunava. Naslov pokriva najsevernije tačke brojnih srpskih seoba kroz vekove, mada nije poznato, kako reče autor, ko je i kada ovu oblast kraljevine Hungarije nazvao Gornjom zemljom.


Još u 15. veku, na poziv ugarskih kraljeva, Srbi su se u većem broju doseljavali na panonska prostranstva, mada su u pojedine oblasti stizali i znatno ranije. Seoba je kroz vekove bilo mnogo, kao i nedaća koje uvek prate raseljavanje naroda, ali ih Davidov pominje samo uzgred, smatrajući da je politička istorija Srba u Ugarskoj uglavnom poznata. On se bavio materijalnim i duhovnim tragovima njihove umešnosti i darovitosti.

U Predisloviju (predgovoru), autor ističe da Srbi u Gornjoj zemlji nisu dizali odbrambene kule, već bogomolje. Isprva skromne, drvene, a kako su ekonomski jačali, barokno-klasicističke, s raskošnim, pozlaćenim ikonostasima. Te crkve su bile i ostale “trajni spomenici njihovog duha i života”, kako je prorekao čuveni Sentandrejac Jakov Ignjatović.

Monografija “Gornja zemlja” podeljena je na dva dela, sa obiljem kolor fotografija crkava, ikona, civilnih građevina, knjiga, dokumenata. U prvom delu su poglavlja: Rana doseljavanja, Znamenja seoba, Kulturna zračenja (knjige, periodika, spisatelji), Muzej Budimske eparhije (pregled crkvenog slikarstva), Manastiri (Grabovac i Srpski Kovin), Srbi u gradovima (Baja, Budimpešta, Vašarhelj, Dunajvaroš, Dunafeldvar, Đur, Jegra, Komoran, Miškolc, Mohač, Ostrogon, Segedin, Sentandreja, Stoni Beograd) i Srbi u selima(Bata, Batanja, Bremen, Budmir, Vilanj, Deska, Iločac, Kalaz, Lipova, Lovra, Mađarčanad, Mađar-Boja, Majš, Medina, Novi Sentivan, Pomaz, Racalmaš, Rac-Mečka, Santovo, Sečuj, Sirig, Čip, Čobanac, Šarok, Šikloš, Šumberak).

U drugom delu je, sem rezimea na nemačkom, poglavlje Osmotrenije prošlih događaja, u kome je Davidov predstavio izbor starijih tekstova iz raznolikih publikacija, mahom iz 18. i 19. veka. Svedočenja počinju Zapisom o Velikoj seobi daskala Stefana Ravaničanina, a završavaju se dokumentima koji svedoče o nasilnom pomađarivanju Srba u Ugarskoj (kao Aponjijev Školski zakon iz 1907).

- Sve je nastajalo blagodareći seobama, zaključuje Dinko Davidov. Ovaj spis je prilog tom prisećanju na vreme koje nije izgubljeno, kao što ni srpsko prisustvo u ovim krajevima nije bilo uzaludno. Ostala je baština kao najlepše svedočanstvo, ukrašeno delima nezaboravnih likova srpske književnosti i umetnosti.
“Gornja zemlja” Dinka Davidova je raskošno lepa i nadasve potrebna knjiga. Kako stručnoj javnosti, tako i laicima, da se obaveste.

R. Lotina