01.02.19
Vojnoistorijski glasnik
Nova knjiga dr Bojana B. Dimitrijevića General Mladić i Vojska Republike Srpske iz mnogo razloga predstavlja značajno istoriografsko delo. Autor pripada grupi ne tako brojnih istoričara iz Srbije koji proučavaju jugoslovensku krizu i ratove za jugoslovensko nasleđe. On se prvi među njima odvažio da sagleda ulogu generala Ratka Mladića i Vojske Republike Srpske (VRS) u ratu u Bosni i Hercegovini 1992–1995. godine. Govoreći o tome u uvodu svoje knjige Bojan Dimitrijević je zapisao da dok se u susednim bivšim jugoslovenskim republikama „aktivno skuplja građa, piše i govori o ratu 1991– 1995. na srpskoj strani vlada svojevrstan naučni muk”. Prvi od mnogobrojnih razloga zbog kojih je knjiga o generalu Mladiću i VRS, kako smo već rekli, značajno istoriografsko delo, jeste upravo prekidanje tog „naučnog muka”.
Polaznu ili stajnu tačku za pisanje ove biografije autor je pronašao u Mladićevim radnim beležnicama. Osim toga Dimitrijević je koristio i ogromnu dokumentacionu bazu Haškog tribunala, u kojoj se mogu pronaći naređenja, direktive, zapovesti, analize, beleške presretnutih razgovora, zatim svedočenja pripadnika VRS, Armije BiH, Hrvatskog vijeća odbrane, Vojske Jugoslavije pred sudom u Hagu itd. On je obavio i opsežna istraživanja u Dokumentacionom centru domovinskog rata u Zagrebu, gde se čuva veća količina zaplenjene arhivske građe JNA, ali i Srpske vojske Krajine i VRS. Činjenica da je jedno vreme vršio dužnost pomoćnika ministra odbrane u vladi Republike Srbije dala mu je mogućnost da ima uvid i u deo arhivske građe vojne provenijencije koji se čuva u Sektoru za politiku odbrane tog ministarstva. Autor je koristio i ličnu dokumentaciju generala Dušana Kukobata, Bože Novaka, Jovice Draganića i Gruje Borića, kao i pukovnika Borislava Srdića. Kako je veliki broj direktnih učesnika u ratnim događajima u Bosni i Hercegovini i dalje živ, Bojan Dimitrijević se potrudio da intervjuiše deo starešina iz komandnog kadra VRS ili onih čije su se karijere ukrštale sa Mladićevom, među kojima generale Vinka Pandurevića, Bojana Zrnića, Živomira Ninkovića, Milana Torbicu, Petra Škrbića, Gruja Borića, Miću Vlaisavljevića, Čedomira Brankovića, Milana Mojsilovića, Petra Čornakova, Zorana Dunovića, Dragana Nakića, kao i četvoricu napred pomenutih koji su mu, pored usmenih iskaza, dali na uvid i deo dokumentarnog materijala. Osim sa njima, Dimitrijević je razgovore obavio i sa pukovnicima Ratkom Miljanovićem, Radetom Novakovićem, Dragom Samardžijom, Velimirom Kevcom, Borislavom Srdićem, dr Rajkom Hrvačevićem, Petkom Raševićem, Miljanom Vlačićem, Duškom Četkovićem, Urošem Studenim, Jadrankom Jandrićem, zatim sa potpukovnicima Jankom Kecmanom, Zlatkom Mikarevićem, Sašom Ratkovićem, kao i sa kapetanom Branislavom Puhalom i zastavnikom Strainom Đenadićem. Zasnivajući svoju analizu na pobrojanim primarnim izvorima, autor ih je vešto kombinovao sa podacima iz objavljenih izvora i časopisa, uvek dragocenom memoarskom literaturom (tu su memoari Nikole Koljevića, Biljane Plavšić, Momčila Krajišnika, Radovana Karadžića, Slavka Lisice, Alije Izetbegović, Sefera Halilovića, Rasima Delića, Roberta Ovena, Majkla Rouza, Ričarda Holbruka i Karle del Ponte) i nezaobilaznom naučnom literaturom i kritički pretresenom publicistikom.
Kompozicionu strukturu studije General Mladić i Vojska Republike Srpske, uz Uvod, „Mladićev ratni portret” napisan umesto zaključka i korisne priloge, sačinjava deset markantnih poglavlja. Unutar njih materija je izložena u 162 uža potpoglavlja, tematski razuđena, ali slivena u misaono koherentnu celinu.
Već na jednoj od prvih stranica knjige autor nas upozorava da „Ovu studiju ne treba čitati kao odgovor na hašku presudu generalu Mladiću”, te da to i nije bio njegov cilj. „Ona nije ni apologija, ni kritika generala Mladića i Vojske Republike Srpske”, piše Dimitrijević, pa nastavlja: „Studija je pokušaj da se generalov životni i ratni put hronološki zaokruži i stavi u kontekst komandovanja Vojskom Republike Srpske i ratnih događaja u Bosni”. Na kraju on iznosi i cilj svog rada, a to je da se „na širokoj bazi konsultovanih izvora ponudi javnosti svojevrstan presek saznanja o čoveku koji i dalje privlači pažnju na bivšem jugoslovenskom prostoru”.
U uvodnim delovima knjige autor je u potpunosti rekonstruisao mirnodopsku karijeru generala Mladića, a zatim pisao o njegovom dolasku u Kninski korpus u leto 1991. godine i učešću u ratnim zbivanjima na teritoriji Hrvatske. U nastavku knjige dat je prikaz početka rata na prostoru Bosne i Hercegovine. Dimitrijević piše o stvaranju paravojnih organizacija u BiH, zatim o početku sukoba u Posavini, Hercegovini, Bihaću i Cazinskoj Krajini. Tu je i priča o dešavanjima u Sarajevu i njegovoj „opasdi”. Osim toga on obraća pažnju i na procese povlačenja jedinica JNA u okvire novouspostavljene Savezne Republike Jugoslavije i uspostavljanja Vojske Srpske Republike BiH. Stvaranju srpske vojske na teritoriji BiH 1992. godine autor je posvetio nešto više pažnje. On nas upoznaje sa osnovnim karakteristikama nove vojske, njenim Glavnim štabom i Vrhovnom komandom, generalitetom i starešinskim kadrom, jedinicama, načinom organizovanja, te tipologijom naoružanja.
Ratna dešavanja i učešće generala Mladića u njima 1992, 1993. i 1994. godine zauzimaju središnji deo knjige. Dimitrijević prati ratni put generala i VRS. Piše o operacijama Koridor, Lukavac 93, Zvijezda 94 i Breza 94, Mitrovdanskoj ofanzivi, kao i o borbama kod Bosanskog Broda, Jajca, Kupresa, Goražda i Bihaća. On sve vreme prati stanje i u Podrinju, a posebno obraća pažnju na problem Srebrenice i uspostavljanja zaštićenih zona u ovom kraju. Da bi ratne operacije stavio u širi kontekst, Dimitrijević dužnu pažnju poklanja i političkim procesima koji se odvijaju istovremeno sa njima. On piše o političkim pregovorima u Ženevi i o Vens–Ovensovom mirovnom „paketu”, pritiscima Beograda da se prihvati mirovni plan, a zatim i o mirovnim predlozima tzv. Kontakt grupe, odnosima Mladića sa političkim vrhom Republike Srpske i SR Jugoslavije, te odnosima sa Vojskom Jugoslavije.
Među događajima iz 1995. najveću pažnju čitalaca sigurno će privući priča o događajima u Srebrenici u leto te godine. I sam Dimitrijević u predgovoru knjige kaže: „Sigurni smo da će se ova studija čitati preko onog dela koji govori o zločinu u Srebrenici. Jer, danas govoriti u javnosti o generalu Mladiću pa i Vojsci Republike Srpske uvek uključuje zločin u Srebrenici”. U tom delu Dimitrijević vojnički precizno prikazuje tok operacije Krivaja 95, u kojoj su pripadnici Drinskog korpusa VRS zauzeli Srebrenicu, prati ulogu generala Mladića u događajima, ukazuje na uzroke koji su doveli do početka operacije, ali analizira i njene posledice. Tom prilikom on postavlja niz pitanja, nemajući baš uvek i odgovore na njih. Između ostalog postavlja pitanja: Da li je vlada u Sarajevu žrtvovala podrinjske enklave, pa tako i Srebrenicu? Da li je slučaj ubistva jednog pripadnika specijalne brigade MUP-a Republike Srpske bio okidač za masovno ubistvo? Kakav je i čiji motiv bio da se naredi likvidacija svih zarobljenika dok je Mladić bio u Beogradu? Zašto je postupak u Žepi dve nedelje kasnije bio drugačiji, te zašto su tada snage Armije BiH propuštene ka Srbiji? Koliki je zaista realan broj ubijenih? U nastavku priče o 1995. godini autor piše o padu Krajine, problemima u VRS, sukobu Mladića i Karadžića, pritiscima Miloševića na državni vrh Republike Srpske, vazdušnim udarima NATO snaga na Republiku Srpsku, muslimanskoj i hrvatskoj ofanzivi koja je potom usledila, te o završnim operacijama na prostoru BiH i uspostavljanju mira.
U završnom delu knjige Dimitrijević je posvetio pažnju radu i životu generala Mladića od kraja rata do hapšenja i isporučivanja Haškom tribunalu. Analizirana je reorganizacija VRS 1996, ukazano na duhovno i zdravstveno stanje generala Mladića koji je pred leto te godine pretrpeo moždani udar, zatim na njegov sukob sa predsednicom Republike Srpske Biljanom Plavšić, posle čega je došlo do ukidanja Glavnog štaba i smene generala Mladića i njegovih saradnika krajem iste godine. Na kraju, autor piše o delu života Mladića o kome ima najmanje podataka, tj. o vremenu u kome se general skrivao od haških potera. Priča o generalu završava se Mladićevim ratnim portretom.
Knjiga General Mladić i Vojska Republike Srpske naići će verovatno na mnoge kritike, kako u zemlji, tako i u inostranstvu, ali u najvećem broju slučajeva ne zbog njenog sadržaja već zbog teme. Mi smatramo da je knjiga koju smo ovom prilikom predstavili publici do sada najtemeljnija studija o životu generala Mladića u kojoj je predstavljen presek dosadašnjih znanja o njemu, te da ona predstavlja čvrst temelj za sva buduća istraživanja o generalu Mladiću i ratnim dešavanjima na prostoru Bosne i Hercegovine, za koja se nadamo da će u narednom periodu biti brojnija.
Marko B. Miletić
