Tanja Kragujević rođena je 1946. u Senti, pitoresknom gradiću na Tisi, u Vojvodini.
Diplomirala je 1970, a magistrirala 1973. na Filološkom fakultetu u Beogradu, na grupi za Opštu književnost sa teorijom književnosti. Magistarski rad, posvećen jednom od najhermetičnijih i najznačajnijih srpskih pesnika Momčilu Nastasijeviću objavila je u formi eseja u uglednoj ediciji Argus, beogradske izdavačke kuće "Vuk Karadžić", 1976.
Prvu pesničku knjigu objavila je u dvadesetoj godini, u kolekciji "Prva knjiga", jednog od najstarijih i najznačajnijih izdavača u Srbiji ("Matica srpska", Novi Sad, 1966.) Od tada je publikovala šesnaest pesničkih zbirki.
Zastupljena je u više antologija savremene srpske poezije u zemlji i inostranstvu. Gostovala na festivalima poezije: Struške večeri poezije (Makedonija), Puškinovi dani poezije (Rusija), Trg pesnika, Budva (Crna Gora). Učestvovala u radu Književne kolonije u Sićevu (1994), i u nekoliko međunarodnih književnih projekata (Dictionary of the Street, Vienna, 2005 i drugim). Pesme su joj prevođene na engleski, nemački, španski, mađarski, holandski, bugarski, makedonski, slovenački, ruski, beloruski i esperanto.
Više od petnaest godina bavila se izdavačkim radom. Kao urednik jedne od značajnijih izdavačkih kuća u Beogradu kreirala je nekoliko zapaženih kolekcija savremene srpske i svetske književnosti, sabrana i izabrana dela domaćih i svetskih autora. U te poduhvate spada i uređivanje i prvo publikovanje na srpskom jeziku Izabranih dela Marine Cvetajeve (1990), kao i edicija Alpha Lyrae posvećena najznačajnijim imenima moderne svetske poezije, u kojoj su, između ostalih, objavljene pesničke knjige H. L. Borhesa, Filipa Larkina, Silvije Plat, Česlava Miloša, Janisa Ricosa, H. M. Encensbergera, Tadeuša Ruževiča, Josifa Brodskog, Vislave Šiimborske, Adama Zagajevskog, Čarlsa Simića i drugih.
Dobitnik je značajnih domaćih priznanja: za poeziju "Brankove nagrade" (1966) i nagrade "Đura Jakšić" (1993); nagrade "Isidora Sekulić" za esejistiku (1976); nagrade "Milan Bogdanović" za književnu kritiku (1996). Za književni i kulturni doprinos u Srbiji nagrađena je plaketom rodnog grada (1968) i Plaketom grada Beograda (1984).
Od devedesetih godina slobodan je umetnik. Posvećuje se intenzivnom čitanju: reka, gradova, ljudi, knjiga, verujući da je čitanje osnov svakog pisanja. Njeni eseji o domaćoj i svetskoj literaturi, emitovani na talasima Radio Beorada (Drugi program, posvećen kulturi) sakupljeni su u tri "Knjige čitanja", objavljene u Beogradu l994, 1997, 2001.
Knjigu eseja o savremenim srpskim pesnicima Božanstvo pesme (o poeziji značajnih savremenih srpskih pesnika (Miodraga Pavlovića, Ivana V. Lalića, Aleksandra Ristovića, Srbe Mitrovića, Dušana Vukajlovića i Nenada Šaponje) objavila je beogradska "Prosveta" 1999.
Pisanje neposredno poistovećuje sa traganjem za "spojenim sudovima života i poezije", ne samo kroz pesnički izraz, već i u posebnoj formi mikroeseja, čija se struktura i intonacija usredsređuju na pesnička otkrovenja (pa i poetsku odbranu) fenomena svakidašnjeg življenja i maksimalno redukovan prozni izaraz, iz čega je nastala autorki najsvojstvenija forma lirskog eseja. Knjiga Kutija za mesečinu, pisana u ovom duhu i objavljena 2003, kod malog ali veoma značajnog izdavača evropske orijentacije (Književna opština Vršac) pokazala se kao uspešna u negovanju ovog prosedea ujedno i veoma podsticajna za dalje stvaralačke opite u istom ključu.
Tanja Kragujević živi u Zemunu, gradu za dužinu jednog mosta udaljenom od Beograda, sa druge strane čuvenog beogradskog Ušća, gde Sava i Dunav isto tako, ali iz nešto drugačije perspektive, ocrtavaju povest reka i vidikâ, mir pejzaža i ritmove urbane kulture, drhteći nad vodama - poput igle kompasa, uperene na sve strane drevnog i savremenog sveta - ili pak nalik peru rečnog galeba, zarivenom u rečnik prirode i jezika.
01.01.00
NIN
01.09.2000.
?Božanstvo pesme? Tanja Kragujević
Naučeni vid mišljenja
Nova kritičko-esejistička knjiga pesnikinje Tanje Kragujević sadrži tekstove o pevanju šestorice generacijski, poetički i po meri ostvarenosti veoma različitih predstavnika savremene srpske poezije. Tekstove o pevanju M. Pavlovića, I. V. Lalića, S. Mitrovića, A. Ristovića, D. Vukajlovića i N. Šaponje. Stanovišta koja bi ih mogla objedinjavati - ona što slute jedan opšti pogled na prirodu pesničke umetnosti, koliko i na njoj najprimereniji kritički postupak - izložena su u prvom eseju. U kontekstu kvalifikacija Pavlovićeve poezije. "Misaono i stvaralačko biće" pesme - objašnjava Kragujevićeva- integriše antropološke, filozofske, religijske i estetičke potencijale. Sećanje na božansko se, pri tom, ispoljava kao "svojstvo same poetske suštine". Kadar da je shvati ponajpre može biti tumač koji "vlada istorodnim afinitetima i znanjima". U isti mah, ovim je povodom konstatovano da dosadašnji pristupi obelodanjuju "suštinsko neprepoznavanje" i neshvatanje prave prirode "grandioznog stvaralačkog pokreta".
Tekstovi o kojima upravo ide govor ponuđeni su, drugim rečima, kao primeri željene i uspešne kritičke prakse... Unekoliko, oni to i jesu. Tanja Kragujević s početka izvanredno precizno diferencira pesnike. Dominantne poetičke odlike svakog ponaosob valjan su osnov za koncepcijsku postavku njenih eseja. Nekoliki uvodni pasaži u njima odista su primeri pouzdanog prepoznavanja i shvatanja i, svakako, tumačenja bitno različitih poetskih projekata. Ne samo onih o kojima je reč, već i onih koji su u raspravu uključeni zarad preciziranja poetičke orijentacije, ili u svrhu izoštravanja različitosti. Preovlađujuća obeležja ovih eseja proizlaze, međutim, iz delimično citiranih načelnih stavova o potencijalima pesme, o vladanju afinitetima i, osobito, znanjima ugrađenim u pesničko delo. Manje ili više podstaknute pevanjem šestorice pesnika, teme što ih Kragujevićeva elaborira bezmerno trošeći tekovine različitih disciplina i, pogotovu, instrumentarijum kojim se koristi, neminovno vode zamagljivanju dobro zamišljenog koncepta eseja. Nivelisanju uspešno uočenih specifičnosti. Tumačenje se, tako, preobraća u pokušaj autonomnog, teorijskog (i "teorijskog") pariranja osobenim kvalitetima poezije.
I te kako vidan udeo u tom poduhvatu imaju jezik i stil Tanje Kragujević. Reč je, prvo, o kombinaciji ornamentarnog, slikovitog, baroknoprecioznog jezika, sa rečima probranim da ne budu "obične" i teorijskog diskursa preobilnog terminima iz različitih disciplina. "Dubinska invencija" pesnika se, pri tom, pokušava proniknuti i predočiti ekstenzivnim saopštenjem: rečenice se granaju (kadgod nepregledno), smenjuju se u njima čitljivi i prihvatljivi fragmenti sa onima koji objašnjavaju već objašnjeno, jednostavno kazuju na najsloženiji mogućni način, mistifikuju sadržajnost pesničkog iskaza. Tumačenje, na taj način, neretko biva neuporedivo komplikovanije od predmeta tumačenja. Služba "božanstvu pesme" se, najzad, doima, kao eksponiranje vlastite erudicije.
Baš kao što su segmenti ovih eseja najčešće nejednake vrednosti, učinci njihovih celina se međusobno znatno razlikuju. Bolji deo ove knjige, po našem mišljenju, čine eseji o poeziji Srbe Mitrovića i Dušana Vukajlovića. A najplodotvornije vladanje istorodnim afinitetima i znanjima je ispoljeno u eseju o pevanju Aleksandra Ristovića. Najverovatnije zato što je nađen odgovarajući pristup poeziji koja nalaže "primarno, čisto i oslobođeno sagledavanje". Sasvim izvesno stoga što "nadstvarna običnost" ove poezije "omogućuje povratak nečemu što smo negde u sebi oduvek smatrali poetskim", što se odupire "stečenom, naučenom vidu mišljenja".
Bogdan A. Popović
01.01.00
Politika
20.05.2000.
Prizma čitanja
Pesnikinja o pesnicima
Tanja Kragujević: "Božanstvo pesme"; Prosveta, Beograd, 1999.
Najbolje o poeziji pišu sami pesnici. Dar intimnosti koji na ovom poslu pokazuju pojedini kritičari (poput Zorana Mišića, po jednom nalazu Miodraga Pavlovića) samo je, reklo bi se, izuzetak koji potvrđuje pravilo.
Pišući o drugim pesnicima, pesnikinja Tanja Kragujević svedoči o njihovom svetu i govori iznutra, kako to može samo sabrat po tvoračkoj nesanici, s kovibracijom ili onim vinaverovskim satrepetom koji biva jamstvo i činilac pronicanja u pobude i smisao nečije reči. Da to pronicanje ne zastane na pukom (impresionističkom) uživljavanju ne dopušta autorkin kultivisani afinitet za refleksivno-spekulativnu nadgradnju interpretiranih tekstova, potvrđen i u njenoj studiji "Mitsko u Nastasijevićevom delu" (1976) i dvema "knjigama čitanja" - "Dodiru paunovog pera" (1994) i "Trepetu i čvoru" (1997). Tako esejistički uvid Tanje Kragujević doseže, u kritičkom registru, upravo onaj kvalitet dvojne mudrosti koji ona razaznaje u "vizuelnom tkanju i intelektualnoj šari" poezije Ivana V. Lalića.
Šest samosvojnih sudbina
Strasnu meru imaginativne saživljenosti i intelektualne usredsređenosti pokazuje već i globalna formula "Božanstva pesme", po kojoj šest samosvojnih pesničkih sudbina i pustolovina biva podvrgnuto istoj metodološkoj vizuri i "anketi". Naime, svaki od tumačenih pesnika predstavljen je po jednom paradigmatičnom pesmom iz koje polaze i u kojoj se stiču fundamentalne i integralne crte opusa - koji je, opet, uvek rasvetljen u bitnim relacijama pesnikovog doživljaja sveta, njegove filozofske i poetičke (samo)svesti i, ponajpre, poetske algebre. Nimalo usiljeno, svako od šest umnogome neuporedivih iskustava sveta, jezika i pesništva biva u ispitivanju Tanje Kragujević i svojevrsna potvrda, trenutak samoobznane naslovom sugerisane vere u besprimernu visinu i čistotu Poezije.
Najveća vrednost knjige nije, ipak, u originalnosti i doslednosti s kojom je realizovan jedan unapred utanačen projekat, već u jarkom intenzitetu s kojim je u njenoj "prizmi čitanja" prelomljeno nekoliko značajnih figura savremenog srpskog pesništva. Izdašna prisnost i tragalačka invencija ovog esejističkog čina menjaju zasvagda predstavu o dubini i raznolikosti naše današnje poezije.
Odrešito, s ljubavlju
Miodrag Pavlović, ili "književni asteroid sa imenom ovog pesnika", proniknut je u svojoj nadličnoj i nadnacionalnoj raznoobraznosti i složenosti. Ivan V. Lalić, pesnik metafizičkog instinkta i golemog kulturnog pamćenja, doživljen je i kao "pesnik iskustva, senzitivno uhvatljivog, melanholično i prisno iskazanog nemira". Srba Mitrović, na primeru jednog antologijskog "pesničkog dokumentarca", sagledan je iz profila verističkog "nemara" i refleksivnog nemira. S nadahnutom privrženošću dočarana je poetika životne jednostavnosti i poezija nadstvarne običnosti Aleksandra Ristovića. Tih i otmen poetski glas rano preminulog Dušana Vukajlovića, kao i neumorno rvanje mladog Nenada Šaponje s opsenama sveta i jezika bez identiteta i lica zaokružuju venac inspirativnih interpretacija i za naše prilike neuobičajeno odrešitih vrednosnih sudova.
Ključna mana ove sjajne knjige, koja je u svojim poredbenim obasjanjima i mapa modernog svetskog pesništva, zakonito je naličje njene ključne vrline. Lavirint sveta i jezika ponekad se preslika u lavirintu tumačenja. Kao što Prust, po Valeriju, beskrajno raščlanjava tamo gde drugi nemaju šta da kažu, tako i Tanja Kragujević umnožava i produbljuje slike, asocijacije i ideje nad prizorima koje kritika obično previdi ili tek uopštavalački evidentira. Teško je setiti se još nekog ko je poslednjih decenija pisao o poeziji sa ovoliko ljubavi, znanja i nadahnuća. Doista, niko kao pesnici!
Slavko GORDIĆ
01.01.00
Danas
04.11.1999.
Novo u Prosveti
Eseji Tanje Kragujevic
Knjiga eseja pesnikinje, knjizevnog kriticara i esejiste Tanje Kragujevic, "Bozanstvo pesme" predstavljena je u prostorijama izdavaca - beogradska Prosveta. "U esejima o sestorici savremenih srpskih pesnika (Miodragu Pavlovicu, Ivanu V.Lalicu, Srbi Mitrovicu, Aleksandru Ristovicu, Dusanu Vukajlovicu i Nenadu Saponji), Tanja Kragujevic polazi od po jedne pesme, za koju veruje da sadrzi kljucne misaone odrednice, semanticke specificnosti i ontolosku sustinu, nastojeci da uhvati srz poetike svakog od ovih pesnika", istakao je, predstavljajuci ovu knjigu, Cedomir Mirkovic. Tanja Kragujevic je napomenula da je srpska poezija u poslednje cetiri decenije bujala u raznim pravcima, ali i ostavila velike tragove."Pre svega sam se ravnala po cuvenoj definiciji Miodraga Pavlovica, da svaki pesnik ima nekoliko svojih odgovora, vibracija i situacija, zbog koji je pozvan da bude pesnik", zakljucila je svoje izlaganje autorka.S. D.
