Tanja Kragujević rođena je 1946. u Senti, pitoresknom gradiću na Tisi, u Vojvodini.
Diplomirala je 1970, a magistrirala 1973. na Filološkom fakultetu u Beogradu, na grupi za Opštu književnost sa teorijom književnosti. Magistarski rad, posvećen jednom od najhermetičnijih i najznačajnijih srpskih pesnika Momčilu Nastasijeviću objavila je u formi eseja u uglednoj ediciji Argus, beogradske izdavačke kuće "Vuk Karadžić", 1976.
Prvu pesničku knjigu objavila je u dvadesetoj godini, u kolekciji "Prva knjiga", jednog od najstarijih i najznačajnijih izdavača u Srbiji ("Matica srpska", Novi Sad, 1966.) Od tada je publikovala šesnaest pesničkih zbirki.
Zastupljena je u više antologija savremene srpske poezije u zemlji i inostranstvu. Gostovala na festivalima poezije: Struške večeri poezije (Makedonija), Puškinovi dani poezije (Rusija), Trg pesnika, Budva (Crna Gora). Učestvovala u radu Književne kolonije u Sićevu (1994), i u nekoliko međunarodnih književnih projekata (Dictionary of the Street, Vienna, 2005 i drugim). Pesme su joj prevođene na engleski, nemački, španski, mađarski, holandski, bugarski, makedonski, slovenački, ruski, beloruski i esperanto.
Više od petnaest godina bavila se izdavačkim radom. Kao urednik jedne od značajnijih izdavačkih kuća u Beogradu kreirala je nekoliko zapaženih kolekcija savremene srpske i svetske književnosti, sabrana i izabrana dela domaćih i svetskih autora. U te poduhvate spada i uređivanje i prvo publikovanje na srpskom jeziku Izabranih dela Marine Cvetajeve (1990), kao i edicija Alpha Lyrae posvećena najznačajnijim imenima moderne svetske poezije, u kojoj su, između ostalih, objavljene pesničke knjige H. L. Borhesa, Filipa Larkina, Silvije Plat, Česlava Miloša, Janisa Ricosa, H. M. Encensbergera, Tadeuša Ruževiča, Josifa Brodskog, Vislave Šiimborske, Adama Zagajevskog, Čarlsa Simića i drugih.
Dobitnik je značajnih domaćih priznanja: za poeziju "Brankove nagrade" (1966) i nagrade "Đura Jakšić" (1993); nagrade "Isidora Sekulić" za esejistiku (1976); nagrade "Milan Bogdanović" za književnu kritiku (1996). Za književni i kulturni doprinos u Srbiji nagrađena je plaketom rodnog grada (1968) i Plaketom grada Beograda (1984).
Od devedesetih godina slobodan je umetnik. Posvećuje se intenzivnom čitanju: reka, gradova, ljudi, knjiga, verujući da je čitanje osnov svakog pisanja. Njeni eseji o domaćoj i svetskoj literaturi, emitovani na talasima Radio Beorada (Drugi program, posvećen kulturi) sakupljeni su u tri "Knjige čitanja", objavljene u Beogradu l994, 1997, 2001.
Knjigu eseja o savremenim srpskim pesnicima Božanstvo pesme (o poeziji značajnih savremenih srpskih pesnika (Miodraga Pavlovića, Ivana V. Lalića, Aleksandra Ristovića, Srbe Mitrovića, Dušana Vukajlovića i Nenada Šaponje) objavila je beogradska "Prosveta" 1999.
Pisanje neposredno poistovećuje sa traganjem za "spojenim sudovima života i poezije", ne samo kroz pesnički izraz, već i u posebnoj formi mikroeseja, čija se struktura i intonacija usredsređuju na pesnička otkrovenja (pa i poetsku odbranu) fenomena svakidašnjeg življenja i maksimalno redukovan prozni izaraz, iz čega je nastala autorki najsvojstvenija forma lirskog eseja. Knjiga Kutija za mesečinu, pisana u ovom duhu i objavljena 2003, kod malog ali veoma značajnog izdavača evropske orijentacije (Književna opština Vršac) pokazala se kao uspešna u negovanju ovog prosedea ujedno i veoma podsticajna za dalje stvaralačke opite u istom ključu.
Tanja Kragujević živi u Zemunu, gradu za dužinu jednog mosta udaljenom od Beograda, sa druge strane čuvenog beogradskog Ušća, gde Sava i Dunav isto tako, ali iz nešto drugačije perspektive, ocrtavaju povest reka i vidikâ, mir pejzaža i ritmove urbane kulture, drhteći nad vodama - poput igle kompasa, uperene na sve strane drevnog i savremenog sveta - ili pak nalik peru rečnog galeba, zarivenom u rečnik prirode i jezika.
18.10.03 Politika
Drevna ogledala od papira
Tanja Kragujević: "Pismo na koži"
Tanja Kragujević pripada onoj vrsti pesnika koji se ne plaše promene svoga poetskog pisma, bilo da preobražavaju neke već utvrđene i visoko vrednovane poetičke pretpostavke i domete, bilo da ih katkada neosetno, a katkada prilično radikalno iskušavaju. Čini se da je pesnikinja negde od zbirke "Autoportret, sa krilom" (1996) vidljivo zakoračila u jednu drugu poetsku sferu, kako u pogledu retoričko- stilskih postupaka, tako i određene atmosfere koja prožima istovremeno jezički naboj teksta i samoga čitaoca.
Ova, četrnaesta po redu pesnička zbirka obnavlja model komponovanja koji je pesnikinja primenila u jednoj od svojih prethodnih, u "Slovočuvaru i slovočuvarki" (1998). To je kontinuirano nizanje pesničkih fragmenata i slika, koji su nenaslovljeni i nepodeljeni u cikluse, pa se osamdesetak zapisa iz najnovije zbirke doimaju kao kakva poema ili lirski dnevnik, zasnovani na međusobnom prepletaju pojedinih motiva i postupaka, metaforičkim kontrastima, ali i jedinstvenom emocionalnom utisku, koji proističe iz autentične simboličke objektivizacije pesnikinjinog primarno lirskog govora.
Zazivanje sna
Taj govor u slučaju zbirke "Pismo na koži" doživljava se kao šapat, gotovo nečujan, kao samogovor i preispitivanje vlastitog glasa ili kao neodređeno i zato sugestivno obraćanje drugom Ti – anđelu, detetu, Bogu, muškarcu, ljubavniku, ženi, prijatelju, čitaocu, svakom. Forma obraćanja smenjuje se najčešće sa fragmentima u kojima pesnikinja zaziva neki svoj san ili snoviđenje, sećanje ili priviđenje, iskustvo ili maštariju, potresnu emociju ili asocijaciju, u cilju oblikovanja ideje o tome da sve postoji tek u trenutku svoga iščeznuća, da se njime tek potvrđuje u "velikim" – kosmičkim, i malenim, ljudskim stvarima, "u gotovo nevidljivom svetu malenkosti". U njemu se, ipak, makar u glavi zatvorenoj u kutiju od mastionice, može spoznati "sunčev dijamant Vidljiv / tek u trenutku potpunog pomračenja".
Ali posebna vrednost poslednjeg rukopisa Tanje Kragujević leži i u jednom novom aspektu značenja koji implicira njen specifični poetski postupak. To nije samo poziv čitaocu da se uvuče "pod kožu" njenim pismima i da uživa u raspletaju i otključavanju metafora, već i pesnikinjina refleksija o tome šta se dešava u čitaočevom umu, u njegovoj mašti i na vrhovima prstiju, kada dodirne duboka, drevna papirna ogledala u kojima odzvanjaju njene reči, ali i njihovi odjeci.
Možda najbolje pesme ove osobene zbirke, osobene i za samu Tanju Kragujević, počivaju na nekoj vrsti pounutrašnjenja spoljašnje, distancirane, udaljene poetske slike ili situacije, sinopsisa sna i podsećanja na pojedine artefakte (književnost, slikarstvo, film). Oni zatim počinju da naseljavaju i transformišu pesnikinjino "ja".
Zaustavljanje večnosti
Taj proces u vezi je sa temom pisanja koje ima čitav niz metaforičkih označitelja: okno, papir, ogledalo, snežnobeli ekran, belina posebno, kao nedodirljivi i beskrajni tajanstveni palimpsest u kojem se kriju čitavi slojevi davno šifrovanih priča i legendi, oživljavajući opet uz pomoć "pisaljke iz nepoznate šume".
Zbog toga će pesnikinja neprestano iskušavati težinu neizgovorenih reči, odraze svojih i tuđih fantoma u sebi samoj i u drugome: "Ova žena / što na peronu oprezno gazi / grančice plavog mraza / ulazeći u voz koji pristiže u stanicu / mogla bih biti ja.... / odavno već po nalogu snežnih zanata / umešno podešava ono / što sa snovima zbivaće se i sutra / i odrazom tog istog znanja u slikama / iza prozirnog imena / mog grada od stakla / vidi i mene / gde pravcem iz tvojih misli / trčeći u trake plavog mraza / u ovom času već sasvim sigurno / mašam se ručke od inja" (str. 20–21).
Mala, bela ruža koja se pojavljuje na početku i na kraju zbirke predstavlja onaj mistični, erotični zlatni presek sveta, jezika i pisma koji objedinjuje dva suprotna pravca pesnikinjinih slika i značenja. Jedan niz sačinjavaju motivi koji sugerišu stanje delatne egzistencije (vatra, plamen), a drugi stanje mira, iščekivanja – zloslutnog ili prijatnog, naglog zaustavljanja večnosti i prolaznosti u trenu, kristalno zrenje praznine i smrti (ugarak, ruža od pepela). A najčešće su to motivi vezani za belinu: staklo, sneg, inje, led, papir, okno, prozor, itd. Upravo u nepredvidivom lutanju kroz ova drevna okna od papira, gonjena demonom ogledala, skriva se "tamni praznik pesme" ili pesama, možda ponajboljih koje je do sada podarila Tanja Kragujević.
Bojana STOJANOVIĆ-PANTOVIĆ
01.01.00
Politika
03.12.2002.
NOVO IZ IZDAVAČKE KUĆE "RAD"
Poezija i kritika
Nove zbirke stihova Tanje Kragujević i Gojka Božovića, kao i knjiga izabranih kritika Bojane Stojanović-Pantović
Izdavačka kuća "Rad" iz Beograda u našem izdavaštvu jedna je od retkih, ako ne i jedina, koja dosledno neguje zbirke stihova i književno-kritičarska dela naših savremenih pesnika, i analitičara poezije. Tako je "Rad" objavio tri nove knjige: "Pismo na koži" pesnikinje Tanje Kragujević, "Arhipelag" Gojka Božovića, pesnika i književnog kritičara, i izbor iz kritika koje je poslednjih godina ispisivala Bojana Stojanović-Pantović, književni kritičar. Knjiga izabranih kritika nosi naziv "Kritička pisma".
Na jučerašnjem predstavljanju ova tri dela Simon Simonović, direktor "Rada", nije krio zadovoljstvo što je "Rad", i pored rizika zbog objavljivanja poezije koja, poznato je, teško dolazi do čitalaca, uspeo da štampa zbirke stihova naših eminentnih pesnika. Knjige je predstavio književni kritičar Stojan Đorđić, analizom ulazeći u najtananije delove poetskog teksta Tanje Kragujević i Gojka Božovića, i kritičarskog mišljenja Bojane Stojanović-Pantović.
Konstatujući da "Rad" izbija u prvi plan po usmerenju na savremeno književno stvaranje na našoj sceni, čak prednjačeći u odnosu na sve druge izdavače, Đorđić je za zbirku stihova "Pismo na koži" Tanje Kragujević rekao da u njoj vladaju lirska diskrecija, egzistencijalni doživljaj i lirska samouverenost. Đorđić je dodao da Tanja Kragujević poseduje vrhunsku tehniku u uočavanju pojedinosti iz stvarnosti, da pesnički umešno skida sve naslage sa predmeta dopirući do prvog, neponovljivog susreta sa njim. Pesnikinja koja spada u naše najznačajnije autore srednje generacije, prema mišljenju Stojana Đorđića ima istančani osećaj da i pored ispisane pesme uvek ostaje još neistraženo, neispričano, što od autora traži novu pesmu.
Za "Arhipelag" Gojka Božovića Stojan Đorđić je rekao da je knjiga u kojoj je pesnik, inače ugledni književni kritičar i esejista, uspeo da nas "kao iskusni moreplovac po okeanu književnosti" dovede do jednog mesta sa kojeg se sasvim drugačije vide i svet i čovek. Odrekavši se teorijskog znanja i iskustva, Božović, prema mišljenju Đorđića, umetnički nadahnuto govori o specifičnom doživljaju stvarnosti, uočavajući meru čovekovog sve većeg i tragičnijeg nestajanja.
I knjiga književnih kritika "Kritička pisma" koje je objavila Bojana Stojanović-Pantović u dnevnim novinama, uglavnom u "Politici", za Stojana Đorđića predstavlja "neku vrstu rekapitulacije prvog čitanja". Uspešnost Bojane Stojanović-Pantović u književnoj kritici leži u tome, smatra Đorđić, što kritičarka tumači srpsku savremenu poeziju "zadivljujuće procenjujući njene kvalitete". Analizirajući teme, motive, i egzistencijalni aspekt savremene srpske poezije, Bojana Stojanović-Pantović je možda najbolji primer savremenog književnog kritičara jer kroz tekstove oslikava autoportret naše moderne poezije.
A. C.
