01.01.00
Nin
08.12.2000.
U Isidorinom okrilju
NAZIV: Isidorine opomene (Esejisticki kolaži)
AUTOR: Vuk Krnjevic
IZDAVAC: Prosveta, Beograd 2000.
Bogdan A. Popovic
Bezmalo trideset kracih i dužih tekstova, podnaslovom nazvanih esejistickim kolažima, složio je pesnik Vuk Krnjevic u svoju novu kriticko-esejisticku knjigu. Mada ova žanrovska odrednica "pokriva" formu tekstova o kojima je rec i autorov spisateljski postupak podjednako, oni izvesno sadrže središnji predmet.
Piše, dakle, Krnjevic o delima i delovanju stvaralaca kakvi su, pored ostalih, Vuk Karadžic i NJegoš, Ducic, Rakic i Andric, Rastko Petrovic, Matic i Ristic, Popa, Pavlovic i Lalic, Pekic i Kiš. Piše o njihovim delima raspravljajuci književno-teorijska, istorijska i društvena, moralna pitanja s njima u neposrednoj vezi. A recena pitanja, opet, sežu do aktuelne stvarnosti, pa pokrecu razmatranje tema o sudbini malih naroda (ponajpre našeg) i gradova u kojima se kulture ukrštaju a nacionalni interesi suceljavaju (Sarajevo, Mostar), o nacionalno utemeljenim svojstvima umetnosti kojima je put ka univerzalnim vrednostima otvoren... Na delu je, odmah valja reci, koncept slobodnog "esejiziranja" koji ne podleže obavezujucim nalozima forme i kompozicije, metodološkim ogranicenjima još manje. Ove tekstove pri tom, ispisuje autor bogatog književnog i životnog iskustva, kriticar koji se kalio na opusima i delima mnogih znacajnih srpskih pisaca dvadesetog veka. I ne samo na njima. Mada kadgod eklekticno i mestimicno površno, najvecma je posredi zanimljivo štivo koje, koncentracijom na probleme od nesumnjive važnosti, uspeva da pronikne specificnosti duhovne klime naše epohe.
Krnjeviceva namera je, medutim, znatno ambicioznija: svoja promišljanja on nastoji da sameri sa stanovištima Isidore Sekulic, spisateljice koja je bila duhovni saucesnik i svedok zbivanja u našoj kulturi dvadesetog veka. Za njegovu generaciju pisaca - veli Krnjevic u Predgovoru - Isidora je bila i ostala ona vrsta oslonca (i "utocišta") od kojeg su, polovinom veka, u literaturu kretali sa "moralnom cvrstinom i, što je još presudnije, sa težnjom da se piše i tumaci moderna književnost u stalnom dosluhu sa onim što se zbivalo u umjetnosti u svijetu". Podvlacila je "nebitnost aktualizacije umjetnine u svakodnevici", ali je najpodsticajnija bila njena "strasna žudnja" za ponovnim tumacenjem i vrednovanjem "dubinskih slojeva tradicije". Naše i, poredenja radi, tradicije u drugim književnostima.
Temeljni Isidorini stavovi poput navedenih, ali i oni iz njih izvedeni, konkretizovani na pojedinacnim pojavama ili delima, služe Krnjevicu kao polazište ili, ako hocemo, kao "šlagvort" za predstojeci monolog. Na celu svakog njegovog teksta je jedan citat iz Isidorinih spisa, završnica nas (ako vec autor ne konstatuje koliko je, eto, Isidora bila u pravu) privodi drugom, najcešce iz istog konteksta... Osnovno je, dabome, pitanje u kakvom su zapravo odnosu ovi citati i Krnjevicev tekst izmedu njih? Kada je rec o temama koje (uslovno) možemo nazvati istorijskim ili etickim, koliko i o onima koje proizlaze iz dela Isidorinih savremenika, taj nam se odnos cini prirodan, a Krnjevicev tekst organski celovit. Prvi citat služi ne samo kao polazište, vec i kao putokaz za razvijanje ideja, Isidorina su mišljenja u podtekstu tako da ih ne gubimo iz vida, završni citat se nadovezuje na pocetni, poentirajuci celinu. Kada, pak, govor ide o modernijim, teorijskim ili poetickim problemima vezanim za pisce i dela druge polovine veka, stvari stoje drugacije. Odnos izmedu citata i esejistickog (analitickog) teksta je najvecma krajnje posredan. Citati deluju nakalemljeno, njihova dalekosežnost problematicna, Krnjevicev tekst njima malo dobija, na gubitku je Isidora.
Pomišljamo: dobar deo Krnjevicevih esejistickih kolaža sasvim se dobro drži i bez ovih citata. Štaviše, njihova bi objedinjujuca funkcija na zadovoljavajuci nacin bila ostvarena kada bi, kao moto, prethodili svim tekstovima... Samo, naslov knjige Isidorine opomene ne bi, u tom slucaju, odgovarao svrsi koja mu je namenjena.
01.01.00
Politika
17.03.2001.
Esejistika
Kreativno i kriticko
Vuk Krnjevic: "Isidorine opomene", izdavac: "Prosveta", Beograd, 2000.
Doslednim stavom imanentnog kritickog mišljenja utemeljenog u stvaralackom dijalogu sa literaturom citavog svog naroda, Krnjevic je u "Isidorinim opomenama" ostvario svojevrsno dijalekticko prožimanje kreativnog i kritickog, približivši se tako jednoj od mogucnosti istraživanja totaliteta.
Buduci da ga možemo nazvati "djelom enciklopedijskog umjetnika" (Matoš), ono je po svojoj celovitosti i otvorenosti, u potpunoj saglasnosti sa Humboltovim gledištem o jeziku kao svetu i pogledu na svet kojim je njegov put ka jeziku, po recima Hajdegera, "odreden ne toliko jezikom kao jezikom, koliko težnjom da se istoriografski prikaže celina covekovog istorijsko-duhovnog razvoja u njegovom totalitetu, ali ujedno i u njenom svagdašnjem individualitetu".
Opstanak naroda
Sa fenomenološkog stanovištva o odnosu paradigmaticnog izraza ("Isidorinih opomena"), kao koncepcijskog okvira i složenog predmeta autorovih književno-istorijskih analiza, ova svest proistice iz kriticke (striktne) refleksije o jednom nizu pojmova i pitanja suštinskih za opstanak roda. Ako bismo ih posmatrali po fenomenološkom ucenju o suštini duha u njegovim pojavnim oblicima, sva bi se ova pitanja mogla svrstati u jedan produženi intencionalni niz "ka samim stvarima", umecu rasvetljavajuce egzistencije. Poput hermeneuticke strategije sinteze o stapanju istorijskih horizonata pisma i predaje (ovde književne predaje), autorovo mišljenje i govor, koji rasvetljavaju egzistenciju književnih intencija, usmereni su ka opštosti jezika u težnji za smislom i uporištem.
To predmetno mišljenje, koje je u svojoj "istorijskoj situaciji transcendiranje ka samom sebi" (Huserl; Krnjevic: "Evo te opet pred sobom kao pred nekim predmetom"), u "Isidorinim opomenama" objedinjeno je u ontološkom, aksiološkom, gnoseološkom i istorijskom smislu, i odnosi se na pojmove o moralu, sudbini "malog naroda", ljudskoj sudbini uopšte, trajnosti i kolektivnoj svesti, legendama, tradiciji, odnosu lepote i istine, smislu i suštini stvaranja, duhovnoj energiji narodnog stvaralaštva, kolektivnom pamcenju, duhovnosti moderne i postmodernistickom usmerenju literature.
Buduci da je egzistencija dostupna samo u razumljivosti i komunikaciji s Drugim, celokupni napor i stvaralaštvo Krnjevica bili su, po Isidorinoj istraživackoj orijentaciji, usmereni na ponovno hermeneuticko rasvetljavanje dubinskih slojeva tradicije, kao što je i ona (Isidora) u "lokalnom vidjela univerzalno, u univerzalnom je otkrivala korjene lokalnoga".
Put prema drugome
Težeci da na isti nacin raskrije prostore trajne duhovnosti i duhovni specifikum "malog naroda", Krnjevic ce povodom Tišminog stvaralaštva izreci sud da pitanje ocišcenja i samosvesti nije jedino suštinsko covekovo pitanje, vec da je to "snaga povjerenja i razumevanja medu ljudima", mada je taj put prema drugome pun neizvesnosti "zbog toga što onaj koji traga za drugim i sam mijenja svoja primordijalna svojstva". Uostalom, u fundamentalnoj ontologiji i nije rec samo o coveku kao takvom, vec o onom tu-bivstvovanju u njemu, kako kaže Mikel Difren, o onome što coveka konstituiše i koje se može postaviti samo u okviru pitanja o Bicu i istini.
Otuda u analizi Lalicevog pevanja i mišljenja o istorijskom i mitskom, Krnjevic potvrduje da se "upravo pjesnickim jezikom, dakle jezikom kojim se najpre pokazuje naš pravi govor, podrazumeva ono što jeste ostvarljivo" u traganju za duhovnim putevima odgonetanja sveta, "izvan nedokucivog, gde stvari vidljive nemaju Senku" (Lalic). U pitanju je ovde delatnost duha u jeziku, a ne aktivnost jezika samog, ili suština poezije kao najunutrašnjiji zakon ustanovljenja Bica i nas samih u "kuci bivstva".
Krnjeviceva knjiga je otvoreno i inspirativno delo, i u dijalogu je s vremenom. Njen znacaj se može poistovetiti sa fundamentalnom Isidorinom mišlju o kljucevima nove civilizacije o tojme "šta ce biti od covjeka, ko ce tada biti on"? Sa dosegnutih visina tih pitanja primenjenih u tumacenju dela najznacajnijih srpskih pisaca, ostvareni su rezultati u meri koji bi zadovoljili i najoštrije kriterijume Isidore Sekulic.
Milan ĐORĐEVIC
