Zaštita ljudskih prava osoba sa invaliditetom

14.02.09 Danas

Službeni glasnik objavio je, u svojoj ediciji Studije, doktorski rad Damjana Tatića, Zaštita ljudskih prava osoba sa invaliditetom. Ovo je prvi naučni rad kod nas, koji na sveobuhvatan način analizira norme međunarodnog javnog prava, uporedno pravo četrdesetak država sveta i propise Republike Srbije kojima se uređuje pravni položaj osoba sa invaliditetom.

Primenjujući multidisciplinarni pristup fenomenu invalidnosti, koji zadire u sve sfere društvenog života, autor prvo daje prikaz položaja osoba sa invaliditetom. Danas u svetu oko 600 miliona ljudi živi sa nekim oblikom invaliditeta (7 do 10 odsto stanovništva planete). Kada se uzmu u obzir i članovi porodica tih osoba, dolazi se do zaključka da je možda i do dve i po milijarde ljudi na neki način pogođeno posledicama invaliditeta. Oko 80 odsto ih je locirano u zemljama u razvoju. U razvijenijim zemljama, sa produženjem životnog veka i podizanjem kvaliteta života, procentualna zastupljenost osoba sa invaliditetom u opštoj populaciji još je veća. Prema podacima Eurostata iz 2001. oko 14,5 odsto stanovnika Evropske unije imaju neki oblik invaliditeta. Pored toga, oko 25 odsto ljudi je na izvestan način pogođeno posledicama invalidnosti, bilo kao članovi porodice bilo kao osobe sa invaliditetom. Po podacima svetske zdravstvene organizacije, u Srbiji bez Kosova živi oko pola miliona (7 odsto) osoba sa invaliditetom. Veliki broj živi u atmosferi diskriminacije, predrasuda i neznanja, sa nezadovoljenim elementarnim potrebama. Podaci o opštem položaju ove populacije u Srbiji su poražavajući. Tokom protekle dve decenije došlo je do osiromašenja najvećeg broja domaćinstava sa invalidnim članovima, do opadanja njihovog životnog standarda ispod granice egzistencijalnog minimuma.

Posle ove obespokojavajuće slike o položaju osoba sa invaliditetom, autor razmatra savremene teorijske modele pristupa invalidnosti (medicinski, socijalni, Nađijev i biopsihosocijalni model, Kvebeška klasifikacija). Definiciju invalidnosti osoba sa invaliditetom on daje na osnovu teorijskih paradigmi i pravnih normi međunarodnog i nacionalnog karaktera.

Tatićje zapazio da se položaj osoba sa invaliditetom, tokom poslednje dve decenije, sve više posmatra iz aspekta ljudskih prava. Ujedinjene nacije, regionalne organizacije i same države sve više se bave pitanjem ljudskih prava osoba sa invaliditetom. Do ove promene dolazi pre svega usled delovanja samih osoba sa invaliditetom i njihovih organizacija. Na međunarodnom planu donose se posebni dokumenti kojima se uređuje položaj ovih lica, garantuje im se ravnopravnost i zabranjuje njihova diskriminacija. Generalna skupština UN 1993. godine usvaja Standardna pravila UN za izjednačavanje mogućnosti koje se pružaju osobama sa invaliditetom. Vlada SRJ prihvata ovaj dokument početkom 1995. godine. Tokom poslednje decenije, četrdesetak država u raznim krajevima sveta donose zakone o položaju osoba sa invaliditetom i zabrani njihove diskriminacije. Ujedinjene nacije rade na nacrtu Konvencije UN o zaštiti i promovisanju prava i dostojanstva osoba sa invaliditetom.

U tom kontekstu, autor se posebno bavio zabranom diskriminacije osoba sa invaliditetom u Srbiji i analizirao odredbe Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom od 2006. i drugih relevantnih zakona. Na kraju, on je dao odgovor na pitanje kojim se normama međunarodnog i uporednog prava najbolje štite ljudska prava osoba sa invaliditetom i naznačio preporuke za dalji razvoj domaćeg zakonodavstva i mera za primenu postojećih normi Srbije.

Čitajući ovu dragocenu knjigu, čitaocu se nameće nekoliko zaključaka. Našem društvu je potreban nov pravni pristup osobama sa invaliditetom, koji bi bio prilagođen socijalnom realitetu Srbije i saobražen sa svetskim pravnim standardima u ovoj oblasti. Zatim, ovakva aktuelizacija prava osoba sa invaliditetom i artikulacija njihovih interesa na državnom nivou može, posle niza godina, da dovede do njihovog boljeg položaja u našem društvu. Takođe, valja izbeći zamke normativističke iluzije, po kojoj će nova zakonska regulativa osobama sa invaliditetom automatski obezbediti bolje životne uslove. Boljih životnih uslova i prava osoba sa invaliditetom nema bez sistematske edukacije našeg stanovništva i relevantnih društvenih i političkih faktora, a ne samo ljudi koji se bave ovom problematikom. I konačno, nijedan čovek nije poremećaj ni u terminologiji, ni u stvarnosti. Svako od nas ima neko ograničenje, nedostatak, ali i potencijale koje teži da iskoristi i iskaže. Čovek nije ograničenje većmogućnost i ne treba praviti razliku između ljudi, bez obzira na to da li imaju više ili manje izražene (ne)sposobnosti i tzv. posebne potrebe.

Jovica Trkulja