01.06.17
Tokovi istorije
„Pored ostalog, istorija je priča o značenju, za valjanog posmatrača ona može da bude izvor dubokih uvida. Otuda, nastojanje istoričara pokušaj je da se oslikaju procesi koji epohi daju prepoznatljivo značenje. Nizanjem brojnih epizoda, često nehotičnih svedočanstava, katkada bez jasnih obrisa početka i kraja, postupno se oblikuje priča koja bi trebalo da ukazuje na smisao“, reči su kojima Nebojša Berec, istoričar sa višegodišnjim iskustvom rada u novinskoj agenciji, završava Uvodnu napomenu svoje knjige Tanjug i međunarodno informisanje. Upravo „nizanjem brojnih epizoda“ Berec oslikava istoriju Telegrafske agencije Nova Jugoslavija, epizoda iz kojih „valjani posmatrač“ dobija sliku o smislu i značaju ove institucije i o procesima koji su oblikovali njen razvoj.
Autor je, kako sam navodi, pred sebe postavio cilj da osvetli istoriju Tanjuga sa posebnim osvrtom na njegovu međunarodnu ulogu. Međutim, već pogled na sadržaj i korišćenu literaturu ukazuje na to da knjiga napisana na 360 strana čitaocima može da ponudi znatno više. U centru istraživanja koje je Nebojša Berec obavio nalazi se istorija institucije, njene organizacije, ciljeva i dometa. U pitanju je živopisna istorija i svojevrstan registar ljudi koji su tu insituciju ispunjavali sadržajem. Međutim, smeštajući istoriju Tanjuga u širi globalni kontekst, autor progovara i o istoriji društvenih promena, tehnološkog napretka, međunarodnih odnosa, unutrašnjih i spoljnopolitičkih aktivnosti jugoslovenske države, o sukobu ideologija, dekolonizaciji, sudbini malih naroda, o suštini i značaju informisanosti i vezi informacije i suvereniteta.
Početna istraživačka teškoća sa kojom se susreće istoričar koji pokušava da osvetli istoriju institucije poput Tanjuga jeste, po rečima autora, činjenica da ona „ostavlja mnoštvo manje ili više kvalitetnih tragova o drugima, na najrazličitije teme, ali gotovo ništa o sebi“. Pored toga, ograničenost arhivske građe posledica je i toga što je u pitanju i dalje aktivna institucija. Postojeća literatura o samom Tanjugu uglavnom se svodi na svečane publikacije povodom godišnjica, okruglih stolova, koja je svakako informativna, ali kojoj nedostaje analitički i naučni osvrt. Stoga je korišćena literatura iz oblasti istoriografije, komunikologije, filozofije, sociologije dala ovoj knjizi širi teorijski okvir, koji uz autorovo profesionalno iskustvo rada u agencijskom novinarstvu čini njegovu istoriju razumljivom, smislenom i ujedno „živom“.
Strukturu knjige, pored autorove Uvodne napomene (str. 5–8) i zaključne reči Informisanost kao suverenost (321–327) iz pera Triva Inđića, čini osam poglavlja. U prvom poglavlju, Agencijsko novinarstvo (9–28), Nebojša Berec ukazuje na povezanost same pojave sa društvenim preobražajima i tehnološkim napretkom, progovara o značaju informisanosti u ratnim okolnostima, za biznis, bankarstvo, berzansko poslovanje, o vezi između informisanosti i moći, o kontroli informacija, o razvoju prvih svetskih novinskih agencija i o preovlađujućoj svesti rođenoj krajem 19. veka da je nacionalna novinska agencija jedan od neodvojivih elemenata suverenosti. Autor zatim u ocrtani opšti kontekst smešta istoriju Agencijskog novinarstva u Srba (29–45) u kojoj ukazuje na rađanje svesti o povezanosti strateških, političkih, ekonomskih i nacionalnih interesa sa informisanošću u Srbiji 19. veka, o shvatanju žurnalizma kao nacionalnog poziva, o pokušajima osnivanja nacionalne novinske agencije i preprekama koje su tada vodeće agencije postavljale pred male zemlje. Hronološki i idejno se na drugo naslanja i treće poglavlje o agencijskom novinarstvu naslovljeno U Kraljevini SHS/Jugoslaviji (46–60). U njemu je reč o svesti vodećih ličnosti novoosnovane države da velike sile kontrolišu sferu informisanja u svetu i da bez nacionalne agencije mala država ne može da obezbedi svoje interese na tom planu, što je rezultiralo osnivanjem Agencije Avala 1919. godine, čija je istorija u središtu trećeg poglavlja.
Četvrtim poglavljem, U Drugom svetskom ratu (61–90), počinje istorija Tanjuga, osnovanog u jesen 1943. kao plod svesti da sukob dva pokreta otpora, između ostalog, ima i propagandnu dimenziju i da za savezničke vlade treba oblikovati sliku o stanju u Jugoslaviji, nametnuti sopstvenu viziju njenog posleratnog razvoja i predstaviti se kao ključni faktor na jugoslovenskom prostoru. Kroz priču o stvaranju Tanjuga autor govori i o ratnoj svakodnevici, teškoćama, o ličnostima, njihovim iskustvima, znanjima, sposobnostima, ali i o funkciji informacije u ratnim okolnostima, njenom presudnom značaju za ispravno prosuđivanje i donošenje pravovremenih odluka.
Poglavlje Zamah (91–113) svedoči o prvim koracima novinske agencije Tanjug, o njenoj diplomatskoj funkciji u periodu borbe za međunarodno priznanje, propagandnoj funkciji u nastojanju da se konstituišu državne granice, o uspostavljanju vlasti u zemlji, o prvim međunarodnim koracima koji su pratili spoljnopolitičku aktivnost nove Jugoslavije, o naporima da se kroz kurseve i prvu novinarsku školu agencija profesionalizuje, o ključnoj ulozi informisanja za agitaciju i propagandu, ali i o ograničenjima koje ideološki okviri predstavljaju otvorenosti informacija.
Ključno i najobimnije, šesto poglavlje naslovljeno U punom naponu (114–268) donosi istoriju Tanjuga i njegovih međunarodnih aktivnosti u periodu od kraja 40-ih godina, prateći jugoslovensko „otvaranje“ prema Zapadu, okretanje Trećem svetu, „zvezdane“ trenutke agencije koji su se podudarali sa najvećim dometima jugoslovenske spoljne politike. Ne ograničavajući narativ krutim vremenskim međašima i periodizacijom, autor se ipak drži hronološkog izlaganja, uz brojne epizode, lične istorije i fragmente koji postepeno pred čitaocem stvaraju živu sliku o delovanju, značaju i međunarodnim dometima novinske agencije Tanjug, ali i jugoslovenske spoljne politike. Ovo poglavlje donosi i istoriju same agencije u njenim „zrelim godinama“, napora da prati tehnički napredak u svetu, da formira i obuči profesionalne novinare i tehničko osoblje, ono progovara i o posledicama koje su unutrašnji lomovi, reorganizacije i sukobi u državi imali na organizacionu strukturu i informisanje Tanjuga. Istovremeno, ono je potvrda polazne pretpostavke Nebojše Bereca da su sudbina i dometi Tanjuga neraskidivo povezani sa sudbinom jugoslovenske države i njene spoljne politike.
Od sazrevanja svesti da je „Zemlja okrugla“ i da ozbiljna i svetski uticajna agencija ne sme imati samo lokalnu perspektivu, te da 24 časa treba biti „budan“, Tanjug je tokom 60-ih i 70-ih godina izrastao u respektabilnu instituciju koja je svrstavana u deset najuticajnijih novinskih agencija u svetu, neretko „rame uz rame“ sa „divovima“ poput Rojtersa, Asosiejted presa, Junajted presa, TASS-a. Novinsku agenciju Tanjug odlikovala je širina dopisničke mreže, opseg međunarodne saradnje, kao i pouzdanost, brzina i ekskluzivnost, koji su ključni parametri prestiža u svetu agencijskog novinarstva. Tanjug je 1948. bio jedinstveni izvor za informacije o završnim operacijama građanskog rata u Kini, godine 1957. je Tanjugov dopisnik iz Budimpešte prvi javio da je Imre Nađ osuđen na smrt, 1959. prvi nagovestio sukob KPSS-a i KP Kine, 1961. bio prvi i neko vreme jedini izveštač svetskih medija o američkoj intervenciji na Kubi, bio prvi koji je javio o hapšenju Patrisa Lumumbe, prvi koji je potvrdio informaciju o invaziji na Čehoslovačku 1968, bio je ekskluzivni izvor o vojnom puču u Čileu 1973, prvi je obavestio o padu Sajgona 1975, o izraelskom napadu na nuklearni reaktor u blizini Bagdada 1981, o američkom bombardovanju Tripolija 1986, o uklanjanju generalnog sekretara KP Kine, o zbacivanju Čaušeskua 1989. godine.
Ipak, pored pojedinačnih slučajeva ekskluzivnosti koji su u dinamičnom svetu informisanja „kratkog daha“, Berec prikazujući istoriju Tanjuga suštinski govori o pokušajima nacionalne agencije male države da se odupre monopolima velikih svetskih agencija. Nastojanja Tanjuga na tom planu, koja su pratila jugoslovensku politiku nesvrstanosti, ogledala su se u tehničkoj i stručnoj pomoći nerazvijenim zemljama, kulminirajući u obrazovanju Pula novinskih agencija nesvrstanih država sredinom 70-ih godina, u kom je Tanjug imao ključnu ulogu a koji autor vidi kao inovaciju globalnog značaja praćenu zahtevom za novim međunarodnim ekonomskim poretkom, koja je remetila postojeći informativni poredak, zadirala u interese velikih sila, protivila se neoliberalizmu, jačala politički, ekonomski i nacionalni suverenitet nerazvijenih zemalja, omogućujući da protok informacija prvi put ide u smeru jug– sever. Istraživanja i razmišljanja na tom tragu uvode ovu knjigu u krug i danas aktuelnih teoretskih rasprava o pravu na komuniciranje i demokratizaciji medija, koje predstavljaju savremeni izazov aktuelnoj politici neoliberalizma. Istorija Tanjuga koju čitaocima predstavlja Nebojša Berec ukazuje na dihotomije koje su postojale u jugoslovenskoj politici, na raskorak između unutrašnjih nestabilnosti i spoljnopolitičkih uspeha, a koje su odraz imale i na delovanje Telegrafske agencije Nova Jugoslavija. U poglavlju Odbrana i poslednji dani (269–300) autor prati delovanje Tanjuga tokom disolucije jugoslovenske države, prepreke, lutanja, teškoće sa kojima se suočavao u zemlji i na međunarodnom planu.
Završno poglavlje, Izgubljeni put (301–320), seže do današnjih dana i predstavlja analitički osvrt autora na značaj i ulogu medija, kao i funkciju nacionalne novinske agencije. Ono se može razumeti i kao svojevrsni doprinos aktuelnim debatama o sudbini Tanjuga, njegovoj mogućoj privatizaciji i posledicama koje gašenje novinske agencije pod krilaticom nezavisnosti medija ima po suverenitet države.
Natalija Dimić
01.06.16
Tokovi istorije
„Pored ostalog, istorija je priča o značenju, za valjanog posmatrača ona može da bude izvor dubokih uvida. Otuda, nastojanje istoričara pokušaj je da se oslikaju procesi koji epohi daju prepoznatljivo značenje. Nizanjem brojnih epizoda, često nehotičnih svedočanstava, katkada bez jasnih obrisa početka i kraja, postupno se oblikuje priča koja bi trebalo da ukazuje na smisao“, reči su kojima Nebojša Berec, istoričar sa višegodišnjim iskustvom rada u novinskoj agenciji, završava Uvodnu napomenu svoje knjige Tanjug i međunarodno informisanje. Upravo „nizanjem brojnih epizoda“ Berec oslikava istoriju Telegrafske agencije Nova Jugoslavija, epizoda iz kojih „valjani posmatrač“ dobija sliku o smislu i značaju ove institucije i o procesima koji su oblikovali njen razvoj.
Autor je, kako sam navodi, pred sebe postavio cilj da osvetli istoriju Tanjuga sa posebnim osvrtom na njegovu međunarodnu ulogu. Međutim, već pogled na sadržaj i korišćenu literaturu ukazuje na to da knjiga napisana na 360 strana čitaocima može da ponudi znatno više. U centru istraživanja koje je Nebojša Berec obavio nalazi se istorija institucije, njene organizacije, ciljeva i dometa. U pitanju je živopisna istorija i svojevrstan registar ljudi koji su tu insituciju ispunjavali sadržajem. Međutim, smeštajući istoriju Tanjuga u širi globalni kontekst, autor progovara i o istoriji društvenih promena, tehnološkog napretka, međunarodnih odnosa, unutrašnjih i spoljnopolitičkih aktivnosti jugoslovenske države, o sukobu ideologija, dekolonizaciji, sudbini malih naroda, o suštini i značaju informisanosti i vezi informacije i suvereniteta. Početna istraživačka teškoća sa kojom se susreće istoričar koji pokušava da osvetli istoriju institucije poput Tanjuga jeste, po rečima autora, činjenica da ona „ostavlja mnoštvo manje ili više kvalitetnih tragova o drugima, na najrazličitije teme, ali gotovo ništa o sebi“. Pored toga, ograničenost arhivske građe posledica je i toga što je u pitanju i dalje aktivna institucija. Postojeća literatura o samom Tanjugu uglavnom se svodi na svečane publikacije povodom godišnjica, okruglih stolova, koja je svakako informativna, ali kojoj nedostaje analitički i naučni osvrt. Stoga je korišćena literatura iz oblasti istoriografije, komunikologije, filozofije, sociologije dala ovoj knjizi širi teorijski okvir, koji uz autorovo profesionalno iskustvo rada u agencijskom novinarstvu čini njegovu istoriju razumljivom, smislenom i ujedno „živom“.
Strukturu knjige, pored autorove Uvodne napomene (str. 5–8) i zaključne reči Informisanost kao suverenost (321–327) iz pera Triva Inđića, čini osam poglavlja. U prvom poglavlju, Agencijsko novinarstvo (9–28), Nebojša Berec ukazuje na povezanost same pojave sa društvenim preobražajima i tehnološkim napretkom, progovara o značaju informisanosti u ratnim okolnostima, za biznis, bankarstvo, berzansko poslovanje, o vezi između informisanosti i moći, o kontroli informacija, o razvoju prvih svetskih novinskih agencija i o preovlađujućoj svesti rođenoj krajem 19. veka da je nacionalna novinska agencija jedan od neodvojivih elemenata suverenosti. Autor zatim u ocrtani opšti kontekst smešta istoriju Agencijskog novinarstva u Srba (29–45) u kojoj ukazuje na rađanje svesti o povezanosti strateških, političkih, ekonomskih i nacionalnih interesa sa informisanošću u Srbiji 19. veka, o shvatanju žurnalizma kao nacionalnog poziva, o pokušajima osnivanja nacionalne novinske agencije i preprekama koje su tada vodeće agencije postavljale pred male zemlje. Hronološki i idejno se na drugo naslanja i treće poglavlje o agencijskom novinarstvu naslovljeno U Kraljevini SHS/Jugoslaviji (46–60). U njemu je reč o svesti vodećih ličnosti novoosnovane države da velike sile kontrolišu sferu informisanja u svetu i da bez nacionalne agencije mala država ne može da obezbedi svoje interese na tom planu, što je rezultiralo osnivanjem Agencije Avala 1919. godine, čija je istorija u središtu trećeg poglavlja.
Četvrtim poglavljem, U Drugom svetskom ratu (61–90), počinje istorija Tanjuga, osnovanog u jesen 1943. kao plod svesti da sukob dva pokreta otpora, između ostalog, ima i propagandnu dimenziju i da za savezničke vlade treba oblikovati sliku o stanju u Jugoslaviji, nametnuti sopstvenu viziju njenog posleratnog razvoja i predstaviti se kao ključni faktor na jugoslovenskom prostoru. Kroz priču o stvaranju Tanjuga autor govori i o ratnoj svakodnevici, teškoćama, o ličnostima, njihovim iskustvima, znanjima, sposobnostima, ali i o funkciji informacije u ratnim okolnostima, njenom presudnom značaju za ispravno prosuđivanje i donošenje pravovremenih odluka.
Poglavlje Zamah (91–113) svedoči o prvim koracima novinske agencije Tanjug, o njenoj diplomatskoj funkciji u periodu borbe za međunarodno priznanje, propagandnoj funkciji u nastojanju da se konstituišu državne granice, o uspostavljanju vlasti u zemlji, o prvim međunarodnim koracima koji su pratili spoljnopolitičku aktivnost nove Jugoslavije, o naporima da se kroz kurseve i prvu novinarsku školu agencija profesionalizuje, o ključnoj ulozi informisanja za agitaciju i propagandu, ali i o ograničenjima koje ideološki okviri predstavljaju otvorenosti informacija.
Ključno i najobimnije, šesto poglavlje naslovljeno U punom naponu (114–268) donosi istoriju Tanjuga i njegovih međunarodnih aktivnosti u periodu od kraja 40-ih godina, prateći jugoslovensko „otvaranje“ prema Zapadu, okretanje Trećem svetu, „zvezdane“ trenutke agencije koji su se podudarali sa najvećim dometima jugoslovenske spoljne politike. Ne ograničavajući narativ krutim vremenskim međašima i periodizacijom, autor se ipak drži hronološkog izlaganja, uz brojne epizode, lične istorije i fragmente koji postepeno pred čitaocem stvaraju živu sliku o delovanju, značaju i međunarodnim dometima novinske agencije Tanjug, ali i jugoslovenske spoljne politike. Ovo poglavlje donosi i istoriju same agencije u njenim „zrelim godinama“, napora da prati tehnički napredak u svetu, da formira i obuči profesionalne novinare i tehničko osoblje, ono progovara i o posledicama koje su unutrašnji lomovi, reorganizacije i sukobi u državi imali na organizacionu strukturu i informisanje Tanjuga. Istovremeno, ono je potvrda polazne pretpostavke Nebojše Bereca da su sudbina i dometi Tanjuga neraskidivo povezani sa sudbinom jugoslovenske države i njene spoljne politike.
Od sazrevanja svesti da je „Zemlja okrugla“ i da ozbiljna i svetski uticajna agencija ne sme imati samo lokalnu perspektivu, te da 24 časa treba biti „budan“, Tanjug je tokom 60-ih i 70-ih godina izrastao u respektabilnu instituciju koja je svrstavana u deset najuticajnijih novinskih agencija u svetu, neretko „rame uz rame“ sa „divovima“ poput Rojtersa, Asosiejted presa, Junajted presa, TASS-a. Novinsku agenciju Tanjug odlikovala je širina dopisničke mreže, opseg međunarodne saradnje, kao i pouzdanost, brzina i ekskluzivnost, koji su ključni parametri prestiža u svetu agencijskog novinarstva. Tanjug je 1948. bio jedinstveni izvor za informacije o završnim operacijama građanskog rata u Kini, godine 1957. je Tanjugov dopisnik iz Budimpešte prvi javio da je Imre Nađ osuđen na smrt, 1959. prvi nagovestio sukob KPSS-a i KP Kine, 1961. bio prvi i neko vreme jedini izveštač svetskih medija o američkoj intervenciji na Kubi, bio prvi koji je javio o hapšenju Patrisa Lumumbe, prvi koji je potvrdio informaciju o invaziji na Čehoslovačku 1968, bio je ekskluzivni izvor o vojnom puču u Čileu 1973, prvi je obavestio o padu Sajgona 1975, o izraelskom napadu na nuklearni reaktor u blizini Bagdada 1981, o američkom bombardovanju Tripolija 1986, o uklanjanju generalnog sekretara KP Kine, o zbacivanju Čaušeskua 1989. godine.
Ipak, pored pojedinačnih slučajeva ekskluzivnosti koji su u dinamičnom svetu informisanja „kratkog daha“, Berec prikazujući istoriju Tanjuga suštinski govori o pokušajima nacionalne agencije male države da se odupre monopolima velikih svetskih agencija. Nastojanja Tanjuga na tom planu, koja su pratila jugoslovensku politiku nesvrstanosti, ogledala su se u tehničkoj i stručnoj pomoći nerazvijenim zemljama, kulminirajući u obrazovanju Pula novinskih agencija nesvrstanih država sredinom 70-ih godina, u kom je Tanjug imao ključnu ulogu a koji autor vidi kao inovaciju globalnog značaja praćenu zahtevom za novim međunarodnim ekonomskim poretkom, koja je remetila postojeći informativni poredak, zadirala u interese velikih sila, protivila se neoliberalizmu, jačala politički, ekonomski i nacionalni suverenitet nerazvijenih zemalja, omogućujući da protok informacija prvi put ide u smeru jug– sever. Istraživanja i razmišljanja na tom tragu uvode ovu knjigu u krug i danas aktuelnih teoretskih rasprava o pravu na komuniciranje i demokratizaciji medija, koje predstavljaju savremeni izazov aktuelnoj politici neoliberalizma. Istorija Tanjuga koju čitaocima predstavlja Nebojša Berec ukazuje na dihotomije koje su postojale u jugoslovenskoj politici, na raskorak između unutrašnjih nestabilnosti i spoljnopolitičkih uspeha, a koje su odraz imale i na delovanje Telegrafske agencije Nova Jugoslavija. U poglavlju Odbrana i poslednji dani (269–300) autor prati delovanje Tanjuga tokom disolucije jugoslovenske države, prepreke, lutanja, teškoće sa kojima se suočavao u zemlji i na međunarodnom planu.
Završno poglavlje, Izgubljeni put (301–320), seže do današnjih dana i predstavlja analitički osvrt autora na značaj i ulogu medija, kao i funkciju nacionalne novinske agencije. Ono se može razumeti i kao svojevrsni doprinos aktuelnim debatama o sudbini Tanjuga, njegovoj mogućoj privatizaciji i posledicama koje gašenje novinske agencije pod krilaticom nezavisnosti medija ima po suverenitet države.
Natalija Dimić
