01.01.00
Politika
20.05.2000.
Ogledi o spoljnoj politici
Iskušenja srpske diplomatije
Mihailo Vojvodić: "Putevi srpske diplomatije", izdavač: "Klio", Beograd, 1999.
Knjiga "Putevi srpske diplomatije" novo je delo uglednog istoričara Mihaila Vojvodića, koju je nedavno objavila izdavačka kuća "Klio" iz Beograda.
O čemu zapravo govori ovo zanimljivo istorijsko štivo? Zamišljen nad sudbinom srpskog naroda i njegove države, autor na tematsko-hronološki način govori o putevima kojima se kretala srpska diplomatija u vremenu kada su se rešavala mnoga ključna politička pitanja u Evropi na izmaku ćîć i u osvit ćć veka. Među brojnim pitanjima međunarodnih odnosa sa posebnom težinom i izazovima koje je sa sobom nosila Istočna kriza (1876-1878), otvorilo se srpsko nacionalno pitanje. Uhvativši se hrabro u koštac sa tako postavljenim istraživačkim zadatkom, i sa iskustvom višedecenijskog istraživačkog rada, M. Vojvodić je u prvoj studiji ove knjige (Međunarodni položaj Srbije u vreme oslobodilačkih ratova od 1876. do 1878. godine) posmatrao, sa aspekta međunarodnog prava, položaj srpskog naroda u vreme Istočne krize.
S pravom primećujući da se oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda nije moglo "rešavati široko zamišljenim ratnim planovima", autor traga za odgovorom analizirajući brojna dokumenta iz fonda Ministarstva inostranih dela, kao i ličnih fondova najistaknutijih srpskih političara u Srbiji 80-ih godina ćîć veka: Milutina Garašanina, Stojana Novakovića, Jovana Ristića, Nikole Pašića i drugih. Iz te vešto satkane analize Vojvodić, uz primenu komparativnog metoda, otkriva postojanje "dve Srbije": moderne, koju predstavljaju čelnici Napredne (Garašanin i Novaković) i Liberalne stranke (Ristić) sa jedne i tradicionalne, iz redova Radikalne stranke (Nikola Pašić i dr.), sa druge strane.
Ukazujući da je u stvari reč o sukobu dve koncepcije u pogledu rešavanja osnovnih nacionalnih zadataka na polju unutrašnje i spoljne politike Kraljevine Srbije, autor, shvatajući problem u širem međunarodnom kontekstu, u prvi plan ističe potrebu vođenja spoljne politike korak po korak, mudro i strpljivo, kako je to nekad radio promućurni knez Miloš Obrenović.
Slavna i tragična godišnjica
Nakon okupacije Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske, Srbiji ostaje angažovanje na spoljnopolitičkom planu, pre svega na prostorima Stare Srbije i Makedonije, u pogledu očuvanja nacionalnog i kulturnog identiteta tamošnjeg srpskog življa. Stoga Vojvodić kao posebno važnu strategiju političkog angažovanja izdvaja delovanje putem škole i crkve. Samo tako Srbija je otvorila perspektivu nacionalnog ujedinjenja i priključivanje nekadašnjih teritorija matici. Sve to dešavalo se u godini obeležavanja petstogodišnjice Kosovskog boja (1889), koji je Srbima značio i znači mnogo više nego ijednom drugom narodu na nemirnom Balkanu. Stoga je više nego zanimljiva ocena autora o međunarodnoj dimenziji obeležavanja ove godišnjice, u isto vreme slavne i tragične, ali i opominjuće za sve generacije srpskog naroda.
Koliko je to bilo važno pitanje tih godina, piše Vojvodić, najbolje svedoči činjenica da je proslava obeležavanja ovog datuma u Gracu, Pančevu, Novom Sadu i Zagrebu bila zabranjena od strane austrougarskih vlasti. Međutim, dodaje autor, obeležavanje ove godišnjice vidno je uzbudilo i englesku vladu, pa je njen podsekretar požurio da poruči balkanskim državama (misleći na Srbiju pre svega) da "svest o svojoj samostalnosti ne treba da ih zavodi u snove neprestanog proširivanja granica". Ova opomena proističe iz tada proklamovane politike očuvanja statusa kvo na Balkanu, na koju posebno ukazuje Vojvodić u studiji, Austro-ruski sporazum 1897. godine".
Imajući u vidu sukobljavanje interesa velikih sila na Balkanu, kao i međusobne odnose balkanskih država, autor s pravom izdvaja odnos dve srpske države, Srbije i Crne Gore, nakon priznavanja nezavisnosti na Berlinskom kongresu 1878. godine. Vojvodić je dao novo tumačenje ističući da su "balkanske države bile pod jakim spoljnim uticajima, koji su se najčešće negativno odražavali na njihove odnose". Ovakav zaključak autor izvodi na osnovu analize izvora koja nepobitno ukazuje da je zapravo Austro-Ugarska, primenjujući političku devizu Devide et impera" iz godine u godinu, produbljivala jaz između dve države, svakako na štetu vaskolikog Srpstva, sprečavajući na taj način započet proces nacionalne integracije srpskog naroda u prelomnim trenucima novovekovne srpske istorije.
Reči Stojana Novakovića
Koliko su to bila velika iskušenja po srpski narod, najbolje svedoče reči Stojana Novakovića, istaknutog srpskog naučnika i državnika, koga je Vojvodić s pravom nazvao najsposobnijim srpskim diplomatom, koji kaže "da je srpski narod tražio samo svoje oslobođenje i svoja čovečanska prava, a Evropa ga je zbog toga kaznila tako što je dovela Austro-Ugarsku u Bosnu i Hercegovinu i time podelila srpski narod na dve polovine". Drugim rečima, kako je s pravom istakao S. Novaković, ovim srpskim državama "nije bilo dopušteno da se ujedine".
Zato će, i u narednom periodu, srpski narod biti izložen velikim patnjama i stradanjima, pokušavajući da se izbori za svoje mesto pod suncem, i nacionalno ujedinjenje zakoračivši sa tim teškim problemom u ćć vek, koji će umesto smiraja doneti nove brige i izazove srpskoj vladi i njenoj diplomatiji.
Poučena iskustvom iz prethodnog ratovanja tokom Istočne krize, srpska vlada opredeliće se, kako je to autor pokazao u ovoj knjizi, za diplomatsku aktivnost "međusobnog sporazumevanja" u duhu načela "Balkan balkanskim narodima". Vojvodić ukazuje na velike prepreke s kojima se susretala srpska diplomatija toga doba, imajući u vidu činjenicu da se stvaranjem koalicionih saveza, Trojnog i Antante, Srbija našla u delikatnoj situaciji. To se najbolje vidi iz završne studije ove knjige, koja govori o političkim i ekonomskim odnosima Srbije i Francuske od 1895. do 1914. godine. Upravo u toj studiji došlo je do izraza Vojvodićevo izuzetno poznavanje diplomatske istorije Evrope, što mu je omogućilo da kritički sagleda odnose dve države u periodu znatno dužem (1878- 1914) nego što to pokazuje iskazana hronološka odrednica u naslovu pomenute studije.
Sačuvani izvori, kako zaključuje autor, pokazuju da odnosi između dve države "ne samo da nisu bili svestrani nego nisu bili ni razvijeni, a još manje prožeti uzajamnim poverenjem, prijateljstvom i saradnjom". Time se ruši još jedna od zabluda koje su bile prisutne ne samo u javnosti već i u oficijelnoj istoriografiji.
Arsen ĐUROVIĆ
