Monarhija

10.08.05

Političko-filozofsku raspravu sa latinskog preveo Svetislav Bajić. – Proglašena je za jeretičko delo 1329. godine i javno spaljena

Političko-filozofska rasprava Dantea Aligijerija „Monarhija” kod nas se prvi put objavljuje u celini, u prevodu sa latinskog mladog Svetislava Bajića, a ova knjiga se posle sedam stotina godina pojavljuje kao izdanje Centra za izučavanje tradicije „Ukronija” iz Zemuna, u biblioteci „Vrhovi”.

Prema rečima Svetislava Bajića, koji je pored Srđana Furtule, urednik u „Ukroniji”, Danteova „Monarhija” delo je čežnje za univerzalnim vladarem i nastajala je početkom 14. veka, gotovo kao poslednji poklič viteške i plemićke Evrope protiv vulgarne crkvene težnje za svetovnom vlašću. O srodnosti ovog Danteovog dela i uređivačke koncepcije mlade izdavačke kuće „Ukronija” naš sagovornik kaže:

– Ukronija je grčki neologizam koji se sastoji od dve reči „ne” i „vreme”, i upravo kao što reč „utopija” označava mesto koje ne postoji, tako i ukronija označava vreme kojeg zapravo nema. Ideja tako shvaćenog ne – vremena, onoga što postoji izvan pravolinijskog protoka istorije, najbolje predočava vremensku dimenziju jedne večne tradicije, koja izbija i pokazuje se u svim ciklusima čovečanstva, a čiji je predstavnik u određenom trenutku istorije bio i sam Dante, izbeglica iz rodnog grada, ali večni stanovnik „duhovnog Carstva” Pravde, Istine i Lepote.

Za ispravno razumevanje „Monarhije” neophodno je imati predstavu o Evropi i Italiji u vreme kada je Dante pisao redove ove rasprave iz oblasti političke filozofije, napominje Bajić.

– Naime, u Italiji je već decenijama vladala borba između dve stranke, dva pogleda na svet i dva duha: gvelfa i gibelina. Borba se vodila između crkve, koju je podržavala partija gvelfa, i Svetog rimskog carstva, na čijoj strani su bili gibelini i Dante. Ova borba obeležila je i usmerila Danteov život i delo – kaže Svetislav Bajić. Upitan da kaže koje su tri celine koje čine „Monarhiju” i šta je suština sukoba gibelina i gvelfa, viteštva i klera, careva i papa, nastavlja:

– „De monarchia ” je podeljena u tri knjige, u kojima Dante postavlja i daje odgovore na tri osnovna pitanja. Da li je monarhija, vladavina jednog vladara, neophodna za svetsko dobro i sveopšti mir. Zatim, da li je rimski narod, po pravu, odnosno Božjom voljom, sebi prisvojio dužnost i dostojanstvo monarha i, na kraju, da li Imperator Romanorum prima dostojanstvo neposredno od Boga. Danteov odgovor na sva tri pitanja jeste potvrdan, on je dokaze utemeljio na svom tumačenju Svetog pisma, na osnovu kojeg nedvosmisleno pokazuje da je monarh postavljen od samog Boga, zatim dokaz pruža i preko Vergilijeve „Eneide”, potvrđujući da je Eneja izabranik Božji, a pruža aristotelovski dokaz da samo jedan čovek može da vlada istinski. Zbog ovih potvrda najveći evropski pesnik je nakon smrti optužen za averoizam, a „Monarhija” je bila proglašena za jeretičko delo i 1329. godine javno spaljena po nalogu pape Jovana XXII. Godine 1564. ovaj značajni filozofski spis srednjeg veka crkva je uvela u svoj popis zabranjenih knjiga, odakle je uklonjen 1881. godine.

Pošto prevodi sa latinskog, „umrlog” ali ipak večno živog jezika, koji dalekosežno i trajno opstaje kroz vreme, Svetislav Bajić u Danteovoj filozofsko-političkoj raspravi nalazi odjeke i za naš sadašnji trenutak.

– „Monarhija” može Srbiji da posluži kao mogući vid podjednakog sagledavanja prošlosti i modernosti. Srednjovekovna borba gibelina i gvelfa, koja je Dantea podstakla da napiše ovo delo u odbranu Svetog rimskog carstva, kasnije se izrodila u današnji moderni svet. Gibelini, viteštvo i carstvo, izgubili su duhovni rat od gvelfa, klera i papa. Carstvo, međutim, nikada ne umire, jer predstavlja nadistorijsku tvorevinu, ne u smislu vlasti, već duhovne institucije. Carstvo ima nadnacionalni karakter, a nestajući sa političke scene ostavlja svoj duhovni princip. Dante nalazi potvrdu od samog Tvorca za njegovo postojanje. Nasuprot tome, današnji demokratski princip traži potvrdu odozdo, iz mase. LJudska prava o kojima je pisao Dante, nemaju mnogo zajedničkog sa onima iz srednjeg veka ili antike, jer je tada ljudsko osnovno pravo značilo živeti u skladu sa svojom prirodom, uz imperativ da spoznaš sebe. U tome nema političkih implikacija, objašnjava Svetislav Bajić.

Prema rečima našeg sagovornika, „Monarhija” je utemeljena na starom idealu o vladaru koji objedinjuje princip fizičke vlasti i duhovne nadmoći, pri čemu papi dozvoljava da upravlja crkvom bez mešanja u oblast politike. Upitan da kaže da li u naše vreme opšte težnje poštovanja jednakosti, „Monarhija” može da izgleda kao totalitarni spis, Svetislav Bajić objašnjava:

– Kada bi danas bio osnovan sud za totalitarne mislioce, Dante bi sedeo na osuđeničkoj klupi sa Platonom i Aristotelom. Međutim, današnji sud neprimenljiv je na Danteovo vreme, u kojem su ljudi imali veću duhovnu širinu, iako su živeli u takozvanom mračnom srednjem veku. To doba ipak je iznedrilo neka od najvećih dela svetske književnosti.

Kada je reč o dosadašnjim izdanjima i planovima „Ukronije”, urednik Srđan Furtula naglašava da to nikada nisu komercijalni projekti. U dve biblioteke „Vrhovi” i „Deca noći” objavljuju dela pisaca koja talasaju malograđanski moral i ona koja vrednuju svet sa stanovišta bliskog evropskoj desnici. „Ukronija” je objavila prvo Evolino delo kod nas, dela Mereškovskog, Berđajeva, Papinija, Morasa, a među drugim vrednim izdanjima su i kultni istorijski roman „Zveri, ljudi i bogovi” Ferdinanda Antoni Osendovskog, zatim romansirana biografija „Elizabeta i Eseks” Litona Strejčija, roman „Nasuprot” Žorisa Karla Uismansa , „Bilitisine pesme” Pjera Luisa i druge.

Marina Vulićević