01.02.10
Vojnoistorijski glasnik
Istorijat oklopnih jedinica u Jugoslaviji jedna je od onih tema koje, pored vojnih i civilnih istoričara i vojnih eksperata, izazivaju interesovanje širokog kruga ljubitelja vojne tehnike i istorije, kako u Srbiji, tako i van njenih granica. I pored postojanja jednog obimnog pregleda razvoja oklopnih jedinica jugoslovenske vojske u periodu od 1945. do 1985, koji je dao pukovnik mr Manojle Babić u ediciji Razvoj oružanih snaga SFRJ, knjiga Bojana Dimitrijevića predstavlja nesumnjivo značajan naučni iskorak u uobličavanju ove teme, i to ne samo za period od 1985. do 2006. godine, koji do sada nije obrađivan, već i za čitav period koji je u fokusu istraživačkih napora autora. O tome svakako svedoči i obim korišćenih arhivskih izvora, štampe i novije literature, kako domaće, tako i strane provinijencije, koja se u delu B. Dimitrijevića na stručno validan način prezentuje naučnoj i široj čitalačkoj javnosti.
Knjiga Bojana B. Dimitrijevića sastoji se od Uvoda, devet poglavlja (Stvaranje oklopnih jedinica Jugoslovenske armije (str. 13–45), Iskušenja raskida sa Sovjetskim Savezom (str. 47–56), Američka vojna pomoć – nova epoha u razvoju oklopnih jedinica (str. 66–94), Oklopne jedinice u novoj koncepciji odbrane, prema planu Drvar 1959 (str. 111–142), Reorganizacija Drvar – 2 1964. godine (str. 143–172), Razvoj oklopnih jedinica JNA posle sovjetske intervencije u Čehoslovačkoj 1968 (str. 189–227), Oklopni rod JNA u poslednjoj deceniji socijalističke Jugoslavije 1980–1991 (str. 238–264), Oklopne jedinice JNA u ratu 1991–1992 (str. 277–306), Oklopne jedinice u Vojsci Jugoslavije (str. 315–362), zaključka, pet dokumenata u prilogu, spiska izvora i literature, skraćenica i kratke beleške o autoru. Knjiga je štampana u tvrdom povezu i ilustrovana sa 202originalne fotografije, uglavnom iz foto-centra lista „Odbrana“, privatnih arhiva i Webb sajta „Srpski oklop“.
I pored toga što je kostur istorijata razvoja OMJ već bio urađen naporima M. Babića, a nabavka oklopnih borbenih sredstava iz američke vojne pomoći u radu I. Lakovića, mora se istaći da to ne umanjuje vrednost autorovih napora da na do sada neistraživanoj arhivskoj građi tu sliku dogradi i dâ joj životnu realnost, ukazujući na sve probleme, od nedostatka i nedovoljne obučenosti kadrova, problema sa održavanjem tehnike, nedostatkom rezervnih delova i tome slično. To su izazovi sa kojima se suočavaju pripadnici roda OMJ i u savremenim uslovima, te je zbog toga važnost ovako napravljene rekonstrukcije prošlosti još i veća. Tu je takođe i u potpunosti obrađena priča o pokušajima jugoslovenskih vojnih stručnjaka s početka pedesetih da proizvedu sopstveni tenk, što će jugoslovenskoj vojnoj industriji poći za rukom tek početkom osamdesetih godina dvadesetog veka. Može se reći da je knjigom Bojana Dimitrijevića istorijat razvoja OMJ u socijalističkoj Jugoslaviji od 1945. do 1991. gotovo u potpunosti završen.
Za nas svakako najinteresantniji ostaje deo koji se bavi događajima u razvoju OMJ najbližim savremenosti. To su poglavlja koja se odnose na ratove devedesetih i razvoj OMJ u Vojsci Jugoslavije do 2006. godine. Deo o ratovima 1991–1992. rađen je na osnovu postojeće memoarske i publicističke literature sa prostora bivše SFRJ (D. Marjan, J. Janša, V. Predojević, K. Kolšek, M. Špegelj, M. Sekulić), vojne štampe i usmenih izjava učesnika (S. Ilić Gerila, Č. Branković, M. Mojsilović, D. Kolundžija, S. Kovač M. Đorđević, M. Janković, M. Nikolić, D. Savić, Ž. Glišović, i S. Đorđević), dok su za period razvoja OMJ od 2000. do 2006. godine korišćena dokumenta iz Generalštaba Vojske Srbije (Kabinet načelnika Generalštaba, Uprava za planiranje i razvoj, Operativna uprava, Savet OMJ) i Ministarstva odbrane (arhiva III uprave GŠ/ Uprave za organizaciju SLjR 1949–2006). Poslednje poglavlje svakako je i najznačajnije, jer su za njegovu realizaciju korišćena dokumenta koja još dugi niz godina neće biti dostupna istraživačima. U prilozima na kraju knjige autor daje spisak modela trofejnih oklopnih i guseničnih sredstava zaplenjenih 1945. godine (prilog 1), oklopnih i guseničnih sredstava u upotrebi u JA/JNA/VJ od 1945. do 2006. godine (prilog 2), Rekonstrukcija Registra borbenih vozila u JNA (prilog 3), Pregled organizacije, lokacije i brojnog stanja OJ 1962. godine (prilog 4) i Stanje borbenih vozila u Vojsci Srbije i Crne Gore marta 2004. godine (prilog 5). Dimitrijevićeva knjiga, delom zasnovana na prethodnim istraživanjima (M. Babić, I. Laković, rukopisi generala M. Đorđevića, M. Mojsilovića i M. Simovića, zaostavština pukovnika S. Sofronića) dobro utemeljena na objavljenoj (sedam zbornika dokumenata) i neobjavljenoj arhivskoj građi (12 fondova iz tri arhiva, Ministarstva odbrane i Generalštaba), štampi (19 listova) i literaturi (21 naučni i novinski članak i 92 monografije), predstavlja svakako do danas najbolji i najsveobuhvatniji prikaz razvoja oklopnih jedinica na našim prostorima od 1945. do 2006. godine. Iako knjiga obiluje faktografijom, tehničkim detaljima i vojničkom terminologijom, ona ni u jednom trenutku ne izaziva zamor kod čitaoca, pa je stoga kao zanimljivo i uzbudljivo štivo preporučujemo i širem krugu čitalaca.
Kapetan mr Dalibor Denda
