01.01.00
Blic11.10.1999.
Drugačije sagledavanje istorije Voltera Lakera, u izdanju "Clio"
Uzbudljiva slika savremene Evrope
Izdavačka kuća "Clio", koja neguje izrazito zanimljivu izdavačku politiku pružajući na taj način mogućnost drugačijeg sagledavanja stvari, objavila je knjigu profesora istorije sa Univerziteta u Vašingtonu, Voltera Lakera "Istorija Evrope 1945-1992".
Kako je naglasio akademik Andrej Mitrović autor je nastojao da svoje proučavanje istorije dovede do naših dana, što je za naše istoričare svojevrstan zabran u koji ne treba ulaziti.
- Laker govori o mnogim velikim imenima i nudi konkretne podatke koji će inspirisati čitalištvo da porazmisli o onome što se zna, odnosno ne zna - rekao je na promociji ove knjige akademik Andrej Mitrović.
Volter Laker posmatra istoriju kao jedinstvenu celinu od Atlantika do Urala, uprkos ideološkim i političkim podelama, toliko prisutnim u njenoj istoriji u poslednjih pola veka. Stvarajući uzbudljivu sliku savremene istorije Evrope, kao i protagonista koji su je obeležili, autor paralelno opisuje ekonomski uzlet Zapada, ali i probleme centralizovanih ekonomija Istočne Evrope. Veoma predano bavi se i kulturnim previranjim, od ždanovizma i strukturalizma do ekološkog pokreta.
Posebno je, za nas, zanimljivo poslednje poglavlje u knjizi koje nosi naziv "Previranje u Jugoslaviji", odnosno gledište koje Laker iznosi. Knjigu je sa engleskog prevela Ksenija Todorović.
T.A
01.01.00
Politika
11.12.1999.
U senci dve supersile
Istorija EvropeKnjiga Voltera Lakera o posleratnih pedeset godina Starog kontinenta priručnik je za buduće i sadašnje istoričare zato što se autor nije bavio samo prošlošću Evrope već i poslednjom decenijom ovog veka
Knjiga Voltera Lakera "Istorija Evrope 1945-1992" obrađuje nedavno završeno doba, ispunjeno sukobom dveju supersila, SSSR-a i SAD, svake sa svojim teško naoružanim blokom država. Suštinu je činila duboka i dalekosežna istorijska dilema koja se iskazala u političkom rvanju dveju ponuda istorijskog postojanja, uključujući društvene, privredne i političke uslove života ljudi. Obe ove ponude su bile ispunjene ideologijama, tim ubojitijim što su sažimane u sugestivnim a višeslojnim pojmovima "kapitalizam" i "komunizam" (u dnevnoj praksi preovladao je izraz "socijalizam").
Ovaj okvir je Laker ispunio sistematičnim i podrobnim prikazom sadržaja posredstvom mnogobrojnih podataka raspoređenih udžbenički pregledno po odeljcima, poglavljima i užim celinama knjige. To je ujedno sadržajem osnovni, a i sintetički pouzdan prikaz pedesetogodišnjeg razdoblja, u kojem je nestao od boljševika stvoren komunizam (socijalizam), od Drugog svetskog rata do dubokog preokreta u Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi (od 1945. do 1989/92).
Istorijsko međudoba
Za Lakera je to istorijsko međudoba. Prema njemu, Drugim svetskim ratom je završena nekoliko stoleća duga evropska dominacija i do tada samostalna i snažna Evropa se našla u teškoj istorijskoj krizi od koje se potom morala oporavljati decenijama. Razdoblje u senci jedne evropsko-azijske i jedne vanevropske supersile okončano je nestankom ove druge, time i iščezavanjem bipolarnosti istorije prethodnog vremena. Stvorena je mogućnost zajedništva oko 300 miliona ljudi Evrope, sa jedinstvenim privrednim prostorom slobodnog tržišta, zajedničkom kulturom poslovanja, inicijativom preduzetnika, primenom najmodernije tehnologije čije je svojstvo da se stalno usavršava. Prirodan je optimizam rukopisa završenog u proleće 1992. (iste se godine pojavio i kao knjiga), jer je to bio trenutak nadvladavanja liberalnih istorijskih tendencija. Ovo tim pre jer je u prethodnom razdoblju došlo, uprkos svemu pa i bipolarnosti, do privrednog napretka, a napred je povuklo "privredno čudo" upravo u razvijenom demokratskom svetu.
Autor svoju knjigu (izdavač "Klio", prevod: Ksenija Todorović), inače punu konkretnog, zasniva na razumevanju, svojstvenom istoričaru velike stručne kulture. Svestan dugih trajanja epoha, već primenjenom tehnologijom unosi tumačenje: nakon neizvesnosti posle Drugog svetskog rata i postepeno sve snažnijeg razvoja, tek krajem osamdesetih, s novim regionalnim krizama u zemljama zasnovanim na komunističkom modelu, počelo je vreme nove snažne uloge Evrope. Ona se najavljuje ponovo kao konkurent za vođstvo (kako je prilike u tim prelomnim godinama razumeo tadašnji predsednik SAD), što nemački prevod ove Lakerove knjige izdvaja već u naslov: "Evropa na putu ka svetskoj sili 1945-1992. godine".
Laker vidi put ujedinjavanja Evrope, ali usmeren svojom stručnošću, uporedo ukazuje i na (uz tumačenje posredstvom šablona "preteće balkanizacije") potencijalnu ugroženost Istočne Evrope od obnova diktatura. Ipak, veran i klasičnom shvatanju, pozvao se na zadatak istoričara da primarno obrađuje prošlost i upozori da ono što se kao pouzdano za budućnost može utvrditi jesu politički, društveni i privredni sistemi koji se nisu u prethodnoj praksi pokazali uspešni.
U nedovoljno kulturnim područjima nerazvijenih studija najnovijeg istorijskog doba, kakvo je naše područje, Lakerova knjiga je priručnik za buduće i sadašnje istoričare, ali i sadržajna istorijska lektira za sve zainteresovane, uporedo i mogući podstrek da se konačno, radi stvaranja pouzdanih znanja, odnosno tačnog mišljenja, mora najsavesnije i što potpunije istraživati poslednja decenija 20. veka, i to sa stručnošću suprotstavljenom politizovanosti. Ovo utoliko pre jer je Volter Laker, shvatajući aktuelnost pitanja, slom Jugoslavije obradio u dve skice, u fazi posle Titove smrti i u fazi agonije ove države. Razvijeni svet već je pre oko četiri decenije zasnovao naučnu literaturu vremena "hladnog rata", što danas omogućava pisanje obimnih sinteza celine veka, među njima i onih s izoštrenim tumačenjem kakvo nalazimo kod britanskog istoričara Erika Hobsbauma (Age of Extremes. The Short History of the Twentieth Century 1914-1991, London 1994).
Do kraja ovog veka
Ima i uspelih zahvata strukturalističkih svojstava, među kojima pažnju privlači petotomna, od internacionalne ekipe istoričara napisana, italijanska istorija Evrope od vremena praistorije do danas, u kojoj je 20. vek namerno obrađen na dva posebna načina i u dva toma, u prvom (L" Europa oggi, Torino 1993) i petom (L"et contemporanea, Torino 1996). U stvari, samo se nastavlja praksa najboljih primera koje nudi istorija istoriografije, a i uporedo dokazuje ispravnost osnovne logike istoričarevog posla da znanjima o prošlosti doprinosi boljem sagledavanju i tumačenju vremena u kojem sam stvara. Moderna visoka kultura zahteva ravnomerno proučavanje istorije svih razdoblja, dakle i najnovijeg, iako to okolnosti često ometaju (što dobro pokazuje ideologizirani nacionalistički ili boljševički 20. vek), a i u ljudskoj naravi kao da postoji dvojnost imperativa traganja za saznanjem i ometanja postizanja znanja. Najznačajnija istoriografska dela podstiču poštovanje pravila da dobar istoričar nastoji da stručni sintetički, ali u znatnoj meri i analitički rezultat dovede što bliže svom vremenu (...)
Tako je postupio i Volter Laker u knjizi koju pružamo našim čitaocima. On je očevidno čedo engleske racionalističke, na empiriji, tj. u istraživanjima zasnovane, promišljene istoriografije, mada je 1921. rođen u Vroclavu (tada Breslau). Iz Nemačke je, od nacista, pobegao 1938, boravio u Palestini, onda stigao u Englesku. Postao je direktor Instituta za savremenu istoriju i Bečke knjižnice u Londonu, a kasnije je uporedo koristio iskustva boravka u SAD i postao predsednik Međunarodnog istraživačkog saveta Centra za strategijske i međunarodne studije Univerziteta Džordžtaun u Vašingtonu. "Istorija Evrope 1945-1992" je jedna od preko dvadeset njegovih knjiga. Ona ima svoje mesto u sve brojnijim nastojanjima u najrazvijenijim istoriografijama da se 20. vek proprati do njegove poslednje kalendarske godine.
Andrej MITROVIĆ
