Vekovi srpskog pomorstva i rečnog brodarstva

26.10.08 Politika

Vladimiru Požegu nije bilo lako da istraži tradiciju pomorstva i rečnog brodarstva, jer je to jedna od najmanje istraženih oblasti srpske istorije
Brod princa Eugena iz 1717. godine (Fotografije iz lične arhive Vladimira Požega)

Da li ste znali da je tradicija rečnog brodarstva u Srbiji starija od železničke? Prvo je Dunavom zaplovio parobrod, a tek nekoliko godina kasnije zahuktala je prva parna lokomotiva. Imali smo i brodovlasnike: kapetan Miša Anastasijević imao je u svom posedu 74 lađe, ali ga je prošle godine nadmašio privrednik Zoran Drakulić, koji je kupio austrijski „DDSG Kargo”, pa je postao najveći privatni brodovlasnik u istoriji srpskog rečnog brodarstva.

To su samo neki od zanimljivih podataka iz istorije srpskog pomorstva i rečnog brodarstva, koje je godinama u slobodnom vremenu sakupljao Vladimir Požeg, nekadašnji savetnik za informisanje u „Geneksu”. Nije bilo lako sve to istražiti i napisati knjigu o jednoj od najmanje poznatih oblasti srpske istorije.

Za Srbiju važi stereotip da je zemlja kontinentalnog mentaliteta, koja nikad nije imala more ni mornaricu, pa prema tome ni pomorsku istoriju. Međutim, činjenica je da su Srbi vekovima plovili morima, okeanima i jezerima širom sveta, i to je osnovni motiv i tematika moje knjige „Vekovi srpskog pomorstva i rečnog brodarstva” – kaže Vladimir Požeg.

Najveća šajkaška pobeda

Autor enciklopedije o srpskom rečnom brodarstvu
Savremeno rečno brodarstvo u Srbiji, podseća naš sagovornik, započelo je 1862. godine kada je, ukazom kneza Mihaila, od Rusije kupljen parobrod „Deligrad”, tako nazvan po deligradskom šancu u Prvom srpskom ustanku. On je izrađen u Francuskoj 1851. godine, imao je nosivost od 275 tona i plovio je srećno i uspešno preko pola veka Dunavom, Savom i Tisom. Njegov prvi zapovednik bio je pomorski kapetan Božo Radoničić iz Boke kotorske.

Pre pojave prvog srpskog parobroda Dunavom su plovile šajke, brzi drveni brodovi koji su služili za izviđanje i borbu. Šajke su imale jedno do dva jedra, osam do dvadeset vesala i od 30 do 40 vojnika – šajkaša. Pramac se završavao oštrim kljunom za potapanje drugih brodova, na pramcu se obično nalazio i top, a na krmi šator za zapovednika.

Šajke su plovile Dunavom od X do sredine XIX veka. Jedna od najvećih šajkaških bitaka vođena je 1456. godine, kada je mađarska vojska branila Beograd od turskih napada. U mađarskoj rečnoj flotili više od polovine vojnika-šajkaša bili su Srbi. I to je, kaže naš sagovornik, bila jedna od najvećih šajkaških pobeda u istoriji rečnog brodarstva.

Požeg podseća i na brod iz vremena austrijskog vojskovođe, princa Eugena Savojskog, iz 1717. godine, koji je povratio Beograd od Turaka. To je bio jedrenjak bez vesala, kakvi su se gradili u Beogradu. On se, međutim, nije dobro pokazao iako je imao dve do tri palube s oko 40 topova, jer nije imao vesla. Zato je bio veoma ranjiv u plovidbi uzvodno. Austrijanci su potopili nekoliko ovakvih brodova da ne bi pali u ruke neprijatelja.

Još bez muzeja

„Jadran” ustupljen crnogorskoj mornarici
„Srpski Onazis” XIX veka bio je Miša Anastasijević, čuveni trgovac, koji je pored 74 lađe imao i 24 kamarašije, kako bi se danas reklo za agencije koje su zapošljavale 500 ljudi od Brčkog do Crnog mora. A otac srpskog parobrodarstva je Dimitrije Ćirković, gvožđarski trgovac, osnivač i doživotni predsednik Prvog srpskog parobrodarskog društva, koje je imalo tri parobroda kada je 1891. godine osnovano, a do Prvog svetskog rata još 11 i 50 šlepova tegljenica. Svi su učestvovali i u ratu, neki su zaplenjeni ili potopljeni. Parobrod „Timok” ostao je jedini u srpskim rukama sve do kraja rata snabdevajući Dunavom srpsku vojsku u Dobrudži u Bugarskoj.

Prva srpska zastava pojavila se na rekama 1834. godine. Tada je turskim fermanom dozvoljeno da se na brodovima vije srpska zastava crveno-žuto-plave boje, sa tri polumeseca i krstom sa ocilima.

Puno je zanimljivosti iz naše „istorije na vodi”, ali uprkos tome, i pored stotina muzeja i galerija, u Srbiji ne postoji nijedan muzej brodarstva.

Beograd ima PTT muzej, Železnički muzej, Muzej starih automobila, Muzej vazduhoplovstva sa eksponatima starim nešto više od jednog veka, ali za pomorsko-brodarsku tradiciju staru više hiljada godina nema odgovarajućeg prostora u Beogradu – ističe naš sagovornik, uveren da će se to ipak uskoro promeniti.

D. Stevanović