U Patagoniji

15.07.07 Danas

Obična žena, Artur Miler
Clio, 2007.
preveo Đorđe Krivokapić

Evo kratkog, blistavog romana iz pera Artura Milera, koga ovim delom otkrivamo ne samo kao vrhunskog dramskog pisca, već i kao vrsnog pripovedača. Podnaslov romana je - "jedan život". Glavna junakinja, "obična žena" Dženis Sešens, čiji život, propušten kroz prizmu slepih sila istorije, sudbine i slučaja, Miler opisuje, zapravo je - potpuno neobična. Njena retka samosvest, rezak intelekt i želja da po svaku cenu proživi sopstveni, autentičan, do kraja ispunjen život, rezultuju uzbudljivom egzistencijom, u kojoj jedina težnja glavne junakinje nije da stekne slavu, veliki novac ili porodicu, već da doživi istinsku, pravu sreću kroz doživljaj punoće i lepote stvarnog života. Budući da nije lepa, da je njeno lice obično i da nikada neće nalikovati na lica manekenki i modela, Dženis od samog početka života traga za nekim ko će je sagledati u njenoj potpunosti, ne samo kroz fragmentarnost tela ili optiku profesije kojom se bavi. Ona takvu osobu i nalazi u drugoj polovini života, uz pomoć komedijanta slučaja. To je Čarls Bakmen, pijanista, koji je slep od rođenja. Milujući i opipavajući njeno lice, on se zaljubljuje i u nju, ali i u njenu duhovitost, njeno vrskanje u govoru, baš kao i u njenu ogromnu, neiscrpnu, žensku snagu koja je drugo ime za ljubav i zavodljivost.


Istorija sreće, Darin Mekman
Geopoetika, 2007.
prevele Nataša Karanfilović i Nina Ivanović

Darin Mekman redovni je profesor na Univerzitetu Florida i autor niza dela iz oblasti istorije, kulture i politike. Istorija sreće jedno je od njegovih u svetu najzapaženijih dela. Pišući ovu knjigu, Darin Mekman istražuje fenomen sreće od antičkih vremena, pa sve do današnjih dana. Pri tom, Mekman nam izlaže i shvatanja sreće Sokrata, Aristotela, Platona, sv. Avgustina, kao i šta su o sreći mislili i pisali psihoanalitičar Frojd, filozofi Kant i Hegel, ali i kako su sreću doživljavali pesnik Bajron i kako su o njoj promišljali Epikur, Erazmo Roterdamski, Gete. Ovo delo nije priručnik popularne psihologije, već studija u kojoj autor pokušava da otkrije kako je čovek od samog svog postanka pa do današnjeg dana težio ka sreći, kako je sve sreću definisao i kako se njen pojam kroz vreme menjao, a njena suština ostajala neuhvatljiva. Sam autor o pisanju ovog dela, kaže: "U ovoj sam knjizi želeo da se obratim toj ugroženoj vrsti, prosečnom čitaocu, i da napišem delo bez gledanja s visine, ali da, istovremeno, uložim svestan napor da sve prikažem živopisno i intreresatno, ali i da analiziram i objašnjavam. Čak sam nastojao da knjiga bude zabavna i duhovita". I ovo delo i njegova popularnost u svetu, govore u prilog autorovoj tezi da se čovek menja, ali da od sreće i čežnje za njom, nikada ne odustaje.


Čovek srednjeg veka priredio Žak Le Gof
Clio, 2007.
prevele Ljiljana Marković, Sanja Đurković, Mirela Radosavljević i Alisa Čavlina

Žak Le Gof predstavlja nam čoveka srednjeg veka, preko deset portreta koje je napisalo desetoro najboljih svestkih stručnjaka za taj period. Predmet ove knjige jesu čovek i ljudi - ljudi u društvu na hrišćanskom Zapadu, sa svojim glavnim funkcijama (što će reći sa svojom suštinom, ali i s konkretnim društvenim statusom, delatnostima, profesijama), u dobu sklopljenom u vremenski diptih, čija prva polovina obuhvata neverovatan procvat hrišćanstva između godine hiljadite i 13. veka, dok druga pokriva nemirna vremena zvana pozni srednji vek, gde se u zajedničkom kovitlacu vrti prošli svet koji je dospeo u krizu, i svet nekog novog srednjeg veka, renesansni. Većina autora portreta u ovoj knjizi naglašava raznovrsnost među ljudima koji su nam predstavljeni. Đovani Mikoli nam govori o monasima, Žak Rosio ispisuje portret varošanina, pitajući se šta je zajedničko prosjaku i buržuju, kanoniku i prostitutki, koji su svi žitelji varoši. Kristijana Klapiš- Ziber se opredelila za jedno gledište: za ženu koja koja svoje neposredno određenje stiče na osnovu mesta i uloge u porodici. No, ovo je tek deo galerije portreta iz živopisnog srednjeg veka, o kojima pišu eminentni stručnjaci. Ovo delo objavljeno je u okviru ciklusa Čovek u istoriji, kao sedma knjiga.


U Patagoniji, Brus Četvin
Magnet, 2006.
prevela Iva Topalović

Ova knjiga putopisa prepuna je događaja, anegdota i najneverovatnijih mogućih podataka. Četvin je ovim delom ostvario želju svih svetskih putnika: da nađu kraj koji je udaljen i retko posećen, poput neke zemlje iz legendi i da napišu delo o lutanju i izgnanstvu. Brus Četvin putuje u Patagoniju, govoreći o lutanjima u izgnanstvu. Tragajući za čudnovatom zveri, opisujući surete sa drugim ljudima, zbog čega zastaje na ovim putovanjima, Četvin stvara originalne i uzbudljive slike dalekih predela - ostrva Čiloe, Patagonije, Ognjene zemlje, Rio Negra... Stil Brusa Četvina je originalan: jezgrovit, setan, gorko-sladak, distanciran, saosećajan, sa oštrim okom za neobično i retko.Ovaj putopis-roman počinje pričom o brontosaurusu, ali onda neočekivano vodi u južnoameričke pampase, među evropske doseljenike, Indijance, slavne odmetnike od zakona, u revolucije i krize našeg doba, u davna vremena velikih moreplovaca i naučnika.

Sanja Domazet

22.10.06 Danas

Biće upamćen kao pripovedač, koji je zašao daleko iza granica fikcije, asimilujući u svojim pričama elemente reportaže, autobiografije, etnologije, kontinentalne tradicije eseja, pa čak i glasina - zapisao je Hans Magnus Encensberger u Tajms literari saplementu, juna 1989. - A ipak ispod briljantne površine njegovog teksta, javlja se nešto utvarno, rasuto, usamljeničko i ganutljivo, kao u prozi Turgenjeva. Kad god se vraćamo Brusu Četvinu, pronalazimo u njemu mnogo štošta nizrečeno.
Nekoliko meseci ranije, Brus Četvin preminuo je u svojoj 48. godini, ostavivši u svom književnom testamentu nekoliko objavljenih remek-dela putopisne proze. Putopis je oskudna reč za nesvodive eklektičke elemente Četvinovih zapisa, koji, u osvit postmoderne, pomalo ironično, rekli bismo, preobraćaju njen omiljeni prosede dekonstrukcije u jednu novu rekonstrukciju sveta, od krhotina njegovih istorijskih i paleoloških naslaga. To što se pri tom granice stvarnog i fiktivnog do te mere zamagljuju da nikad ne znate na koju stranu pretežu, jedna je od ipak preživelih postmodernih mistifikacija Četvinovog nomadskog pripovedanja, dostojnog geopoetičkih snoviđenja Keneta Vajta. Zato smo ovakvu knjigu očekivali pre od Bajca i njegove Geopoetike, ali smo, eto, upravo uoči sajma, od agilnog Danila Pajvančića, i njegove izdavačke kuće Magnet, dobili prvi tom Četvinovih Sabranih dela, U Patagoniji, u prevodu Ive Topalović. I obećanje o objavljivanju preostalih pet tomova Četvinovog magično-realnog kazivanja: Vicekralj Uide, Pesma vodilja, Uc (roman o češkom kolekcionaru majcenskih porculanskih figura, kojim se Četvin premijerno predstavio našim čitaocima u jednom od "misionarskih" izdanja Stubova kulture, ranih devedesetih), Šta ja to tražim ovde i Na Crnom bregu.
Sve je počelo bezazleno - uverava nas pripovedačko "ja" po imenu Brus Četvin na početku svog najslavnijeg "mitopisa" U Patagoniji, koji ga je, ubrzo po objavljivanju 1977. proslavio - potragom za izgubljenim parčetom kože brontosaurusa, a zapravo milodona, iliti praistorijskog lenjivca, koje je dečkić Četvin čežnjivo gledao u vitrini svoje bake, a koje je njen rođak, moreplovac Čarli Milvord pronašao u pustarama kraj Magelanovog prolaza, gde se nastanio posle jednog brodoloma.
Bilo je to, da podsetimo, doba kada su Montipajtonovci bili na vrhuncu slave a taj montipajtonovski duh ironije i samoironije, udružen sa bajkovitim maštarijama, možda je i Četvina promovisao u najslavnijeg globtrotera svetske književnosti dvadesetog veka. Upoređivali su ga, ni manje ni više, sa Henrijem Džejmsom i Hemingvejem, dok je Apdajk za njegovu "ostriženu", sažetu prozu rekao da "kompresuje čitave svetove u pojedinačne stranice".U mladosti je zaokružio solidno umetničko obrazovanje, i vodio akademski život jednog umetničkog direktora u aukcijskoj kući Sotbi u Londonu, usput i kritičara Tajmsa i novinara koji je bio dostojan sagovornik, pored ostalih, jednog Malroa, Nadežde Mandeljštam i Indire Gandi. Kad je u Parizu intervjuisao 93-godišnju arhitekticu Ajlin Grej, ugledao je na zidu njenog salona mapu Patagonije. "Uvek sam želeo da odem tamo", priznao je, na šta mu je stara dama uzvratila: "I ja. Idite tamo umesto mene". Sutradan je urednik Tajmsa dobio telegram od Četvina: "Odoh u Patagoniju".U njegovom prtljagu našli su se, osim dečačkih snova i razni istorijski spisi, dnevnici, koje će na licu mesta da proverava i dopunjava muzejskim artefaktima i svedočanstvima preživelih učesnika burnih buna, revolucija i egzilantskih migracija iz prošlosti najegzotičnijeg kraka Argentine. To će ga konačno odvesti do finalne tačke - bespuća i mita. Za ovog književnog arheologa, detektiva, botaničara-evolucionistu, etnologa, istoričara i patologa ljudskih duša "Istorija Buenos Airesa ispisana je u njegovom telefonskom imeniku", u kojem nasumično izabrana imena "ispredaju priču o izgnanstvu, razočaranju i teskobi iza čipkanih zavesa." Sve utiske i zapise, uvek je proveravao i kamerom, ostavivši na stotine putopisnih fotografija.Klackajući se brodovima, kamionima, primitivnim vozovima sa peći bubnjarom nasred vagona, na kojoj saputniciu Indiosi podgrevaju svoj "mate", a često i peške,m miljama, Četvin obilazi udaljene, rasute estansije, seoska imanja i kao drevni Indijanac očitava brojila prošlosti i njene damare u tlu, flori, fauni, u mumificiranim, anahronim životima domorodaca i još egzotičnijih doseljenika, anarhista, filozofa, razbojnika, sektaša, boljševika... i svih koji su u Patagoniji našli pribežište, privremeno ili trajno. Ali njegovi ciljevi su daleko ambiciozniji, obuhvataju potragu za Šekspirovim Kalibanom, čovekolikim japuima, živim eksponatima Darvinove teorije, Bodlerovim i Kolridžovim albatrosima, Avanturama Gordona Pima i ostalom fantastičnom lektirom čiji likovi i toponimi sežu do Ognjene zemlje i dalje, do mitskih razvalina Čarobnog Sezarovog grada, latinoverzije El dorada na obroncima Južnih Anda.Četvinov omiljeni junak je Buč Kasidi, koji se sa najbližim saradnicima iz bande, 1905. godine obreo blizu Punta Arenasa. Prethodno je Četvin otišao u američku državu Jutu, kako bi rekonstruisao mapu Kasidijevog lunjanja močvarama i pampasima Patagonije, zajedno sa Sandens Kidom iu Etom Plejs. Podatke mu je dala Kasidijeva tada još živa sestra Lula Parker Betenson. To mu je pomoglo da pronađe čak i kuću koju je Kasidi sebi sagadio u Čolili po uzoru na svoj dom u Serklvilu.
Četvin će se i u ostalim svojim putopisnim prozama strasno uživljavati u duše i prizore iščezlih civilizacija. Sa puta po Australiji, na kome ga je jednim delom pratio i njegov prijatelj Salman Ruždi, upoznao je ekscentričnog vodiča Arkadija Volčoka, potomka ruskih kozaka koji je i sam obigrao svet pre nego što se skrasio kod australijskih Aboridžina. On i Arkadij na tom putu zajednički spoznaju da zapadna civilizacija preti da uništi najosnovnije elemente aboridžinske kulture i mita, otelovljene u "pesmama vodiljama", stazama kojima su, prema legendi, njihovi preci hodali i pevali pesmu postanja, prizivajući tim napevima kreaciju svekolikog ovozemaljskog sveta. Priklonivši se aboridžinskoj kosmologiji prema kojoj te staze treba čuvati i neprestano njima tabanati, usput pevajući svete pesme postanja, kako bi se osigurao kontinuirani opstanak tog demijurškog poduhvata, napisao je i sam svoju "Pesmu vodilju".
Uprkos svom prerano prekinutom živopisu, Četvin je uspeo da premeri čitav zemljin šar, došavši osim Patagonije i do Kineskog zida, Kaira, Nepala, Avganistana i tajanstvene crne Afrike. Ona je poprište njegove knjige o vicekralju Uide i trgovini crnim robljem, koju će za film ekranizovati Verner Hercog. Filmovana je i njegova jedina zavičajna knjiga, Na Crnom bregu, koja govori o dva brata blizanca što u Velsu žive živote mimo civilizacije i vremena kojem pripadaju.
Intermeca između svojih putovanja provodio je u svom zvaničnom boravištu, Londonu. Naočit kao Robert Redford, plave kose i očiju, društven i nekonvencionalan, ubrzo je postao omiljen lik u bonvivanskom umetničkom miljeu grada na Temzi. Rano je ubio "monogamnog pingvina" u sebi i napustio suprugu Elizabet s kojom se oženio u dvadeset trećoj godini, da bi se potom upuštao u brojne homoseksualne avanture. Početkom osamdesetih, po povratku iz Kine, objavio je da se tamo zarazio retkom boljkom koja se dobija ako se udahne izmet šišmiša. U stvari, oboleo je od SIDE, ali nije želeo to da prizna, da bi svoje roditelje poštedeo patnji. Zbog tog prikrivanja navukao je na sebe prezir i londonske gej-zajednice. U par navrata boravio je u Grčkoj, jednom na Peloponezu, a potom i na Svetoj gori. Susret sa atoskim monasima i otkrovenje koje je tamo doživeo nagnali su ga da se preobrati u pravoslavca. Kad je sindrom oslabljenog imuniteta uznapredovao, mesecima je bio prikovan za invalidska kolica, a negovala ga supruga Elizabet. Umro je u Nici, januara 1989, ali je posmrtno opelo obavljeno u londonskoj pravoslavnoj crkvi, na dan izricanja fatve nad prisutnim na ispraćaju Ruždijem. Njegov pepeo potom je rasejan iz jedne vizantijske kapelice po Peloponezu.
Mit o Četvinovom životu postao je još intrigantniji posle njegove smrti. Jedan od njegoviuh biografa, Nikolas Šekspir, najlapidarnije je opisao srž Četvinove proze: "On ne pripoveda poluistinu, već istinu i po".

Vesna Roganović

11.10.06

Birajući najslavniji putopis minulog vijeka mnogi kritičari i ankete rekli su isto: “U Patagoniji” poznatog engleskog romansijera i putopisca Brusa Četvina (1940-1989). Nastao prilikom Četvinovih putovanja kroz argentinski i čileanski dio Patagonije, tokom šest mjeseci 1977. godine, ovo djelo nam otkriva čudesni svijet Južne Amerike. Protkan brojnim anegdotama, istorijskim činjenicama, stvarnim likovima i događajima i najnevjerovatnijim mogućim podacima, ovo je putopis u kome se zaista uživa. Četvinov putopis “U Patagoniji” objavio je “Magnet” u prevodu Ive Topalović.
“U Patagoniji” počinje pričom o brontosaurusu, životinji nestaloj u Potopu, pošto je bila prevelika da se ukrca na Nojevu barku. Jedan moreplovac, rođak Četvinove babe, poklonio joj je parče crvenkaste kože brontosaurusa, što je kod mladog Četvina uvijek budilo radoznalost i maštanje. Prisjećajući se te epizode iz djetinjstva i povezujući je sa Patagonijom, Brus Četvin je napravio sjajan uvod u putovanje kroz južnoameričke pampase, među evropske iseljenike, Indijance, gringose, odmetnike od zakona, u revolucije, krize našeg doba i davna vremena moreplovaca i naučnika. Četvin prepliće duge vjekove patagonske istorije od praistorije, velikih osvajanja svijeta, starosjedilaca i njihovih običaja, pa sve do Buča Kasidija i Sandens Kida, evropskih emigranata koji pokušavaju da u nepreglednim pampasima osnuju svoje utopije i nađu krov nad glavom. Dok putuje Četvin opisuje susrete sa ljudima, zbog čijih priča zastaje na svom putovanju. Najčešće su to brojne sudbine o lutanjima i izgnanstvu. Četvin se ne zadržava mnogo u urbanim sredinama, usput pominje Buenos Ajres i Baija Blanku, a mjesta na kojima sreće usputne junake su male naseobine poput Čojile, Čibuta, Rio Pika, Eskela, Gajman, Punta Arenas, te znamenitog rta Horn.
“U Patagoniji” je prva od šest knjiga koliko “Magnet” planira da objavi u okviru sabranih djela Brusa Četvina. Njegove knjige su različite ne samo po tematici, već i po samom pristupu: “Vicekralj Uide” je povijest o trgovini crnim robljem od Afrike do Brazila, u “Pjesmi vodilji” razvijena je teza da su pjesme australijskih Aboridžina spojna tačka stvaralaštva i mita, postojećeg svijeta i ličnih životnih priča. Četvinova naredna knjiga “Crni brijeg” smještena u okruženje Velsa bavi se problemom civilizacije kroz priču o dva brata blizanca koji odrastaju i žive izdvojeni od svih tekovina 20. vijeka. Kru-nu Četvinovog stvaralaštva predstavlja roman “Uc”, o strastvenom sakupljaču majsenskog porcelana, koji svijet posmatra kroz ljepotu svojih figurica. Posljednja knjiga koju je Četvin objavio za života je “Šta ja tražim ovdje?”, kolaž portreta, eseja i putopisa iz čitavog svijeta, od planinarenja u Nepalu i plovidbe Volgom do putovanja po Indiji sa Indirom Gandi.
Brus Četvin bio je neobična osoba radoznalog duha. Kao mladić počeo je da radi u renomiranoj aukcijskoj kući Sotbi, bio je stručnjak za umjetnine iz perioda impresionizma, da bi kasnije postao i direktor ove kuće. Zbog problema sa vidom napustio je ovaj posao, jer mu je oftamolog savjetovao da je po njegov vid štetno blisko posmatranje umjetničkih djela, te da je potrebno da “proširi horizonte”. Iz te potrebe nastaju i njegova prva književna djela i putopisi. Neobjavljeni dnevnici Brusa Četvina biće dostupni javnosti tek 2010. godine.

V.OGNJENOVIĆ