Putnikova škola ratne veštine

01.09.19

Vojnoistorijski glasnik

Monografija dr Aleksandra Životića, vanrednog profesora na Katedri za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, „Putnikova škola ratne veštine. Glavni đeneralštab Vojske Kraljevine Srbije (1903– 1914)” predstavlja vredan istraživački doprinos poznavanju srpske vojne istorije i istorije centralnih srpskih vojnih institucija tokom prve decenije 20. veka. Zasnovana je na do sada nedovoljno korišćenoj i malo poznatoj arhivskoj građi pohranjenoj u Vojnom arhivu (pet fondova), Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti (osam fondova) i Arhivu Jugoslavije (četiri fonda), srpskoj štampi i periodici iz proučavanog perioda i releventnoj literature na srpskom, ruskom, nemačkom i engleskom jeziku.
Knjiga koju predstavljamo podeljena je na predgovor (str. 7– 17) u kome se autor osvrnuo na probleme sa kojima se susretao u toku istraživanja i korišćene izvore i literaturu, Uvod (str. 19–58), gde je dat pregled razvoja srpskog Glavnog đeneralštaba od 1876. do 1903. godine, tri obimnija poglavlja („Organizacija, ljudi i poslovi” (str. 59–235), „Ratni planovi” (str. 235–310) i „Razvojni planovi” (str. 311–376)) koja čine i „kičmu” ovog rada, zaključak (str. 377–385), bibliografiju (str. 387–399) i belešku o autoru (str. 401).
Poglavlje „Organizacija, ljudi i poslovi” podeljeno je na šest temata u kojima su dati normativni okviri organizacije, predstavljen delokrug rada načelnika Glavnog đeneralštaba i njegovih pomoćnika, Operacijskog, Geografskog i Istorijskog odeljenja, te Đeneralštabna priprema. U poglavlju „Ratni planovi” detaljno je prikazan proces nastanka srpskih planova u slučaju rata sa Turskom, Bugarskom i Austrougarskom, dok se u poglavlju „Razvojni planovi” autor osvrnuo na izazove modernizacije i delatnost Glavnog đeneralštaba po pitanju uređenja teritorije.
U radu A. Životića detaljno je obrađen razvoj Glavnog đeneralštaba tokom decenije koja je prethodila epohi ratova za oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda, kao i njegovo intenzivno i dinamično delovanje na planu sveobuhvatne modernizacije srpske vojske kako bi ona bila osposobljena da u uslovima savremenih borbenih dejstava uspešno deluje. Predstavljeni su najvažniji poslovi Glavnog đeneralštaba – ozbiljne ratne pripreme, dubinsko i precizno planiranje mobilizacije i koncentracije i izvođenja početnih ratnih operacija, stvaranje funkcionalnog i efikasnog sistema obuke i nastave u vojsci, kreiranje planova nabavki savremenog pešadijskog i artiljerijskog naoružanja i različitih sredstava vojne opreme, kao i prilagođavanje železničke i putne infrastrukture savremenim zahtevima vođenja rata. Posebna pažnja posvećena je generalu Radomiru Putniku, kao centralnoj ličnosti koja je dala pečat razvoju srpske vojne organizacije toga perioda. Kada je u leto 1903. godine reaktiviran nakon sedam godina provedenih u penziji i postavljen na mesto načelnika Glavnog đeneralštaba, na kome će se uz manje prekide nalaziti u čitavom periodu do epohe ratova 1912–1918. godine, Putnik se našao u prilici da svoje misli vezane za sveukupan razvoj vojske, a posebno Glavnog đeneralštaba i đeneralštabne struke, sprovede u delo. Autor ističe, da je „raspolažući ogromnim teorijskim i praktičnim znanjem utvrđenim tokom višegodišnje službe u trupi i Glavnom đeneralštabu, Putnik smatrao da u srpskoj vojsci treba razvijati autohtonu vojnu misao koja će odgovarati potrebama srpske države i njene vojske, koja će biti oslonjena na iskustva savremenih evropskih armija, ali koja će u sebe uključiti samo ona iskustva koja u srpskim uslovima mogu naći konkretnu primenu i mogu garantovati uspešnu realizaciju zamišljenih planova”. Treba istaći da Životić u svojoj analizi ne zanemaruje ni često osporavanu ličnost, zaverenika iz 1903. godine pukovnika Aleksandra Mašina, koji je u vreme prvog Putnikovog ministrovanja zastupao načelnika Glavnog đeneralštaba. Prema autoru ovaj „oficir visoke stručne kulture i izuzetno širokog obrazovanja i međunarodnog iskustva, zajedno s Radomirom Putnikom inicirao je stvaranje programa sveukupnog razvoja srpske vojske, odnosno osavremenjavanja pešadijskog i artiljerijskog naoružanja, kao i inženjerijske opreme. Radeći na temeljnoj analizi srpskih vojnih potreba i projekciji veličine srpske operativne vojske u ratnim uslovima, Mašin je uspeo da u saradnji sa Ministarstvom vojnim, nakon svestranog sagledavanja stanja u Glavnom đeneralštabu, definiše precizne spiskove srpskih vojnih potreba u narednom periodu”. Time je dao nemerljiv doprinos modernizaciji srpske vojske i njenim pripremama za balkanske ratove i Prvi svetski rat.
Autor je ubedljivo pokazao i da Glavni đeneralštab u posmatranom periodu nije predstavljao samo organ vrhovne vojne uprave već i svojevrsnu školu ratne veštine. Sistem đeneralštabne pripreme koji je bio u njegovoj nadležnosti i u ovom periodu bio postavljen na izuzetno strogim osnovama i zahtevima, podrazumevao je strogu selekciju kadra i potom dvogodišnji naporan rad u različitim organizacionim delovima Glavnog đeneralštaba. Nakon toga se pristupalo zahtevnom i obimnom ispitu za prelazak u đeneralštabnu struku, koji je izmenama i dopunama Uredbe o đeneralštabnoj struci iz 1906. godine posebno pooštren. Autor ističe da su radeći specifične zadatke iz različitih oblasti, obavljajući osetljive početničke dužnosti u Glavnom đeneralštabu, pripravnici za đeneralštabnu struku tokom pripreme prolazili kroz ozbiljnu selekciju, za koju je od posebne važnosti bilo snalaženje na đeneralštabnim putovanjima i tokom ratnih igara na terenu i na karti u kabinetskim uslovima. Insistiranjem na rešavanju konkretnih zadataka u realnim situacijama odbacivan je sistem usavršavanja zasnovan na teorijskom radu i učenju različitih pravila, a inaugurisan sistem zasnovan na konkretnoj primeni znanja stečenog praktičnim iskustvom i uobličenog teorijskim radom. Autor zaključuje da se na taj način dobijao malobrojan ali prvoklasan kadar, osposobljen za planiranje i izvođenje vojnih operacija najšireg operativnog zamaha.
Ovaj rukopis daje i važan doprinos istoriji modernizacijskih procesa u srpskom društvu početka 20. veka i svakako predstavlja polaznu osnovu za proučavanje istorije Glavnog đeneralštaba u međuratnom periodu. Pored neobjavljene arhivske građe iz fondova pomenuta tri domaće arhivske institucije, Životić je koristio i 10 zbirki objavljenih dokumenata, sedam periodičnih i dnevnih publikacija iz vremena o kome piše, 21 delo memoarske i dnevničke literature i izvornih tekstova i 145 bibliografskih jedinica koje se odnose na monografije, zbornike radova, članke i rasprave, što svedoči i o erudiciji autora, i o temeljnom pristupu istraživačkom radu.
Na kraju treba istaći da ovaj vredan istraživački napor kojem je autor prišao sine ira et studio, naučno utemeljeno i argumentovano protivreči na mikronivou i nekim paušalnim i senzacionalističkim ocenama prisutnim u novijoj srpskoj istoriografiji o ulozi Glavnog đeneralštaba i srpskih đeneralštabnih oficira u unutrašnjim političkim zbivanjima u Srbiji tog doba. Knjiga Aleksandra Životića pisana je jednostavnim i dopadljivim stilom, pa je i iz tih razloga s neskrivenim stručnim zadovoljstvom preporučujemo kako naučnoj javnosti, tako i široj čitalačkoj publici.
Potpukovnik dr Dalibor Denda