Aleksandar Životić: (Beograd, 1981) jedan je od najznačajnijih srpskih istoričara novije generacije. Njegova stručna interesovanja prevashodno su usmerena ka izučavanju istorije Jugoslavije i Evrope u XX veku, istraživanju istorije Hladnog rata i istraživanju moderne istorije Balkana iz perspektive međunarodne politike. Objavio je knjige: Jugoslavija i Suecka kriza 1956-1957, Jugoslavija, Albanija i velike sile 1945-1961, Vašingtonska konferencija 1951. i Jugoslovensko-sovjetske vojne suprotnosti (1947-1957). Vanredni je profesor na Katedri za istoriju Jugoslavije na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu.
01.06.12
Civitas
Doba hladnog rata već duže vreme je nezaobilazna tema svetske istoriografije, a poslednjih godina primetno je interesovanje naših mlađih istoričara za mesto i ulogu socijalističke Jugoslavije u poluvekovnom odmeravanju snaga Istočnog i Zapadnog bloka. Jedan od predvodnika te plejade, koja se oslanja na dela pionira istraživanja diplomatske istorije druge Jugoslavije (Darka Bekića, Dragana Bogetića i drugih), je docent Beogradskog univerziteta Aleksandar Životić. Tema njegove doktorske disertacije, koja je široj javnosti predstavljena zahvaljujući izdavačkoj kući Arhipelag i Institutu za noviju istoriju Srbije, jeste odnos jugoslovenske države sa svojim najmanjim susedom tokom decenije i po nakon završetka Drugog svetskog rata.
Svoju izuzetno obimnu studiju Životić je započeo iscrpnim pregledom prošlosti odnosa ne samo srpske, odnosno jugoslovenske i albanske države, nego i srpskog i albanskog naroda od srednjovekovnih vremena do 1945. godine. Trudeći se da pronikne u njihovu suštinu, autor se prilikom pisanja uvoda oslonio na izuzetno bogatu literaturu različitog porekla. Analizom veza jugoslovenske i albanske komunističke partije u toku Drugog svetskog rata Životić je započeo prvu glavu koja nosi naslov Intenzivno savezništvo (1945–1947). Reč je o periodu tokom kog je jugoslovenska vlast u svakom pogledu pomagala svog siromašnog suseda, ali i imala prema njemu paternalistički odnos – vrlo sličan onom kakav je i sama osećala od strane SSSR-a. To su godine kada se razmišlja o ulasku Albanije u sastav Jugoslavije, ili ujedinjenju u formi nekakve balkanske federacije. Autor iscrpno elaborira takve planove, povezujući ih sa istovremenim najavama prepuštanja Kosova i Metohije Albaniji, za šta su se zalagali albanski, ali i neki srpski i jugoslovenski komunistički rukovodioci.
Druga glava, Preispitivanja i sumnje (1947–1948), bavi se predvečerjem sukoba Jugoslavije sa Informbiroom, kada jača sovjetski uticaj u Tirani – istovremeno sa javljanjem osećaja straha u Albaniji od jugoslovenskog zagrljaja. Posledice su bile zaoštravanje odnosa, otkazivanje saradnje, optužbe na račun Beograda za „imperijalizam“ i (ponovno) otvaranje albanskog pitanja u Jugoslaviji. U nastavku se, u sklopu treće glave, naslovljene jednostavno Sukob (1948–1954), detaljno prikazuju svi njegovi aspekti: diplomatski, oružani, propagandni i drugi. Neuspele napore da se, uporedo sa jugoslovensko-sovjetskim, poprave i jugoslovensko-albanski odnosi opisuje četvrta glava: Pokušaj normalizacije odnosa (1954–1956). Započeti proces normalizacije prekinulo je novo razmimoilaženje Jugoslavije i zemalja Istočnog bloka povodom Suecke krize i burnih događaja u Mađarskoj.
Petom glavom, naslovljenom sa Nova konfrontacija (1956–1961), autor smelo iskoračuje iz ustaljene periodizacije u našoj istorijskoj nauci, koja spoljnu politiku pre i posle 1955/1956. godine retko posmatra kao jednu celinu. Na ovim stranicama veoma je interesantno pročitati o pokušajima Sovjeta da rastućem uticaju Titove Jugoslavije u zemljama Trećeg sveta pariraju isticanjem primera muslimanske, a socijalističke Albanije. Osim toga, iz dokumenata, koje autor detaljno prikazuje, jasno se vidi neprijateljsko delovanje Tirane prema Jugoslaviji, ali se nazire i recipročan odgovor iz Beograda. Iz tih razloga, ali i zbog albanskog pronalaska novog patrona – Kine, novo jugoslovensko-sovjetsko zbliženje, koje je nastupilo krajem pedesetih godina, nije moglo da sanira odnose Beograda i Tirane, koji će ostati zaoštreni i u decenijama koje su usledile.
Knjiga se završava odličnom uporednom analizom ličnosti Josipa Broza i Envera Hodže, po rečima samog Životića „neprikosnovenih političkih i ideoloških autoriteta u svojim zemljama“. Autoritet recenzenata (Ljubodrag Dimić, Andrej Edemski i Jan Pelikan), uporedo sa bibliografijom koja zauzima čak dvadeset i pet stranica, svedoči o vrednosti ove monografije. Na njeno čvrsto utemeljenje u arhivskoj dokumentaciji ukazuje i broj od nekoliko hiljada napomena koje, iako pomalo usporavaju čitanje, otklanjaju svaku sumnju u naučnu zasnovanost autorovih zaključaka. Istorijski trenutak koji je dr Aleksandar Životić izabrao da napiše i objavi ovo kapitalno delo, nažalost, jasno govori o kontinuitetu nesporazuma na Balkanu.
Slobodan Bjelica
