01.01.00
Politika
20.07.2002.
O prirodi usmenih žanrova
Junaci i vile
Mirjana Drndarski: "Na vilinom vijalištu. O transpoziciji folklornih žanrova". Izdavač: "Rad" - KPZ Srbije, Beograd, 2001
Posle knjiga o Vuku Karadžiću i njegovom delu, o Vukovim pevačima i delima Vukovih savremenika, nekoliko knjiga okrenulo je biblioteku "Vukov sabor" ka dubljem izučavanju usmenog stvaralaštva, koja je još Vuk započeo (ustanička proza; istorija kao predanje, epika ustanka): Knjiga Mirjane Drndarski značajna je, pre svega, zbog naglašenog komparativističkog usmerenja u oblasti koja do sada nije detaljnije i celovitije izučena, a tiče se suštine usmenog stvaralaštva. Naime, reč je transpoziciji usmenih žanrova. Autorka u većem delu knjige prati prisustvo i prenošenje osnovnih elemenata pojedinih književnih vrsta u neku drugu, i vispreno uočava strukturalne promene koje ovakve transpozicije neminovno izazivaju. Mirjana Drndarski se posebno zadržava na promenama funkcija i novim značenjima koja poprima određeni motiv prenet u drugi, i drugačiji, narativni sklop.
U prvom delu knjige težišno mesto pripada žanrovskoj interakciji u okviru usmene književnosti. Žanrovski određujući bajku, autorka prati tipove transpozicije bajke u epskim narodnim pesmama (pesme o ženidbi junaka). Izdvajaju se njena zapažanja koja se tiču transformacije uloge pomagača, kako u epskim pesmama starijih slojeva tako i u onima o Ustanku (funkcija vojvoda u ustaničkom epu), kao i ona o anegdoti kao osmišljenoj poruci.
Homerski motivi
Polazeći od činjenice da različiti folklorni žanrovi mogu imati iste motive, da čak i prozni motivi neretko postaju predmet narodne poezije, autorka izdvaja i bitne promene koje se zbivaju sa epskim junacima i njihovim podvizima kada menjaju pozornicu, i postaju junaci pripovedaka, čak i bajki. Time nam i sa te strane ukazuje na total usmenog stvaralaštva, na usmeno kao svežanrovsko komuniciranje sa slušaocima, na združeno dejstvo usmenih žanrova.
Drugi deo knjige posvećen je transpoziciji mita. Autorku pre svega zanima transpozicija homerskih motiva (okovan delija, muž na svadbi svoje žene), kao i biblijskih (tajna večera), ali se posebno izdvaja prilog koji se tiče "niže" mitologije "Vila brodarica i vila izvorkinja - sličnosti i razlike". Mirjana Drndarski osvetljava mitološke elemente koji prate vile brodarice i vile izvorkinje u najstarijem epskom sloju, u kojem centralno mesto zauzimaju pesme o Marku Kraljeviću. Prema njenom mišljenju, pesme o Marku koji ubija vilu izvorkinju, i one o Marku i vili brodarici, nastale su u oblastima sa snažnim mitološkim nasleđem i razvijenim antičkim kultovima, pre svega Herakla, tračkog konjanika i Dijane.
Istorija i pesma
Izdvojivši narodnu pesmu iz rukopisne zbirke Nikole Tomazea u kojoj vila koja proganja Marka jaše na jelenu zauzdatom zmijama, autorka dovodi u vezu vilu sa boginjom Artemidom i rimskim pandanom Dijanom koja je često predstavljena sa zmijama u rukama. Tematska i strukturna sličnost pesama o Marku i vili brodarici, i Marku i vili izvorkinji, svedoči o kontaminaciji, dva motiva, pri čemu su se prvobitne semantičke razlike izgubile. Proces desakralizacije doprineo je da se sve svede na motiv: junaka mori žeđ i on je prinuđen da savlada vilu kako bi došao do vode. Na taj način se izjednačuju jezero kao voda preko koje se komunicira sa mrtvima i izor kao personifikacije života.
U trećem delu knjige Mirjana Drndarski se bavi odnosom istorije i epske narodne pesme. Pojedini prilozi tiču se tipova uzajamnosti istorije i pesme, kosovske legende, i literarne transpozicije istorije kao vida političke cenzure. U četvrtom delu knjige na delu je komparatista koji u poetici prevođenja ukazuje na značaj ostvarivanja komunikacije između dve kulture, u ovom slučaju kulture južnoslovenskog prostora i kulture područja koje pokriva italijanski jezik.
Način kako je ova knjiga pisana, komparativistički pristup, dobro poznavanje mita i usmenog stvaralaštva, kao i neka nova osvetljenja epike ustanka obezbedili su ovom delu značajno mesto u nauci o narodnoj /usmenoj književnosti.
Miodrag MATICKI
