Brojanica kamenog spavača

31.05.06

„Brojanica kamenog spavača” Dušice Potić, sistematizuje kritičku građu o našem velikom pesniku Stevanu Raičkoviću

Prava je retkost u našoj kulturnoj sredini da jedan književnik za života dobije potpuni pregled kritičke recepcije svog dela, kakav pruža knjiga „Brojanica kamenog spavača” kritičara našeg lista Dušice Potić, a u izdanju zrenjaninske „Agore”. Tako obimna kritička građa o Stevanu Raičkoviću je i „lična karta” pisca, kakvu zaslužuju svi naši veliki književnici. Ujedno, ova knjiga je i mapa moderne poezije i savremene srpske kritike, a o njoj će biti reči i večeras, od 19 časova, u Biblioteci grada Beograda.

Vaša knjiga je svojevrsno istraživanje o ulozi Stevana Raičkovića u modernoj srpskoj lirici, i o kritici. Do kojih zaključaka ste došli?
– Istraživanje je pokazalo da je Raičković shvaćen kao tradicionalni pesnik, kao neosimbolista ili neoromantičar. NJegovo stvaralaštvo je tumačeno kao poezija „trava i tišina” (prirode), smrti i pevanja o lirici. Poslednje godine donose i radove koji se bave Raičkovićevom vizijom sveta. Bolje je ocenjeno njegovo rano delo i pesme u vezanom stihu, posebno soneti.

Koji su najčešći uvidi kritičara u odnosu na preovlađujuća strujanja u našoj savremenoj književnosti?
– Pedesetih godina ovog književnika nisu osporili ideolozi socijalističkog realizma, ali jesu njihovi poslušnici, što nije bilo dovoljno da ugrozi njegov dobar rejting. Naredne ga decenije, međutim, potiskuju, čak do margine srpske kulture. Kritičari su tvrdili da Raičković nije misaoni pesnik zbog čega se nije uklopio u obrasce moderne poezije. Lirika, kao bazični model pevanja za koji se Raičković opredelio, nije bila u žiži interesovanja naših pisaca, što je pesnika sklonilo u stranu. U odbranu pesnika 1961. godine ustao je stari Velibor Gligorić, i to upravo na stranicama lista „Politika”. Devedesete godine tretiraju različite poetičke opcije kao vrednosno ravnopravne, što donosi pomak u valorizovanju književnog dela Stevana Raičkovića. Danas on važi za jednog od najvećih pesnika u poeziji srpskog jezika.

Prema kojoj građi i teorijskoj školi ste sistematizovali ovu studiju?
– Istraživanje se temelji na estetici recepcije Hansa Roberta Jausa. Oslanjala sam se na modernistička i postmodernistička tumačenja poezije u nauci o književnosti. U knjizi su prisutna poetička stanovišta brojnih modernih srpskih i svetskih pesnika. Polazeći od takvog teorijskog okvira, koji treba da pruži mozaičnu totalnost poliperspektivnosti, stvaralaštvo Stevana Raičkovića posmatra se počev od njegove prve knjige „Detinjstva” iz 1950. godine. Kritička građa sistematizovana je po antologijama, istorijama književnosti, knjigama te novinama i časopisima. O Raičkoviću su pisali i mnogi književnici, koji su takođe zastupljeni.

Koliko su kritičari, govoreći o Stevanu Raičkoviću, u stvari govorili o sopstvenim shvatanjima poezije, i o aktuelnim poetičkim strujanjima?
– Kritičari su najviše govorili iz perspektive aktuelnih kritičkih škola, što je po mom mišljenju i najveći problem ove recepcije. Da su više govorili iz perspektive Raičkovićeve poezije i sopstvenih uvida u nju, a manje s aspekta očekivanja neke kritičke škole ili preovlađujućeg pravca, dobili bismo mnogo dublja i suptilnija tumačenja, a manje „horskih” jednoobraznih i površnih čitanja. Kritičar mora da bude objektivan, ali tako da ne sakrije svoje lične afinitete. Na taj način on se bori za određene vrednosti, ali i gradi svoju ličnu fizionomiju. Ličnost kritičara, ipak, momenat je koji presudno čini kritiku. Uprkos šablonskom odnosu prema ovoj lirici, ima i izuzetnih radova (Ivan V. Lalić, Raško Jovanović, Mirko Kovač, Petar Milosavljević, Novica Petković, Svetlana Velmar Janković, Nikola Milošević, Milo Lompar, Aleksandar Jerkov, Aleksandar Milanović...).

U čemu se razlikuje Vaše kritičko tumačenje?
– Stevana Raičkovića najpre vidim kao modernog pesnika (zato su – kao književno istorijski kontekst – i prisutni poetički stavovi modernih pisaca). Kao baštinik lirizma, on pesmu oblikuje na dve ravni, ravni tematsko-motivske površine i ravni nagoveštenih značenja. Za ovom poezijom ne treba tragati samo prateći teme i motive (trave i tišinu, smrt, liriku) jer se ona suštinski usmerava na neočiglednost. Za mene je Raičković pre svega pesnik nevidljivih svetova, nematerijalnih i imaginarnih sfera. To je ono što zovem njegovom vizijom. Kritičar mora da ima jasno definisan stav i od početaka svog rada trudila sam se da ga gradim. Poput mojih briljantnih kolega iz „Politike” i ja otvoreno izražavam svoj sud. Primera radi, podsetiću naše čitaoce na „Antologiju srpske basne”. Priređivač Gordana Maletić je svom poslu pristupila vrlo nemarno i neodgovorno, toliko da je njen odnos prema našoj tradiciji čak i uvredljiv. Kritika, međutim, ne sme da bude uvredljiva. Ona mora da bude argumentovana.

Mislite li da je moguće, posle tako mnogo izrečenih sudova o nekom pesniku, pokrenuti nov pristup i viđenje njegovog dela?
– Svakako. Pisac mora da kaže nešto svakom vremenu koje mu se obraća. Ako ostane zatvoren u svoju epohu, njegovo delo ostaje bez tzv. ravni univerzalnih značenja, dakle, nije dobar pisac. Svako valjano umetničko delo mora biti slojevito. Upravo je zato presudna uloga kritičara, njegove interpretativne sposobnosti, suptilnosti njegovog tumačenja, dakle, ličnosti kritičara. U svojim najboljim trenucima kritika, u istinskom dosluhu s književnikom, poput umetnosti uostalom, jeste delo po sebi.

Marina Vulićević