Andrićeva mudronosna proza

21.08.06 Pobjeda

Najnovijom u nizu objavljenih monografija o južnoslovenskim piscima, akademik Radomir V. Ivanović uspijeva da ozrači samu srž Andrićevog ostvarenog: onu fluidnu supstanciju mudronosnosti, svojstvenu rijetkim pojedincima koji posjeduju sposobnost tumačenja svijeta po principu PLUS ULTRA, i sposobnost da taj duhovni poduhvat iskažu umjetničkom formom.
Osobenom lakoćom pisanja, Ivanović uspijeva da razgrne nataložene slojeve Andrićeve imanentne i eksplicitne poetike, da rastvori opnu piščevih psiholoških, estetičkih, kreativnih i egzistencijalnih aporema i procesom esencijalizacije osvijetli odnos paradigmatskih i sintagmatskih osa Andrićeve narativne (pripovjedačke i esejističke) proze. Već u inicijalnoj fazi čitanja – retorikom naslova monografije – Ivanović nas uvodi u proces otvaranja uma ka mudro(do)nosnom odrazu idealne suštine bića svijeta i bića umjetnosti. Na takav način Ivanović priprema čitaoca da sa horizonta Andrićevog ukupno ostvarenog književnog teksta spremno prodre u samu bit njegove psihologije i filosofije stvaranja.
Andrićeva mudronosna proza, čija je težnja da obuhvati totalitet svih pojava i zbivanja, projektovana je iz jezgra znakova života i znakova umjetnosti, tako da je sa tog polazišta moguće pratiti Ivanovićev inventivni (naučni) i intuitivni (poetski) postupak raslojavanja znakova i označenog u Andrićevim pripovijetkama i esejima. Naizmjeničnim sublimiranjem, zgušnjavanjem i rasprskavanjem (transformacijom i transfiguracijom) simbolike Andrićevog pripovijedanja, autor monografije uvodi nas u sferu emocionalne estetike, u kojoj nam se otkriva mitski prostor „među javom i med snom“- dostupan samo otvorenom umu.
Na ovom nivou pretekstualne, odnosno metatekstualne korespondencije odzvanja onaj andrićevski „zbor duhova“ u kojem se misaoni potencijali najviših umova čovječanstva otjelotvoruju i projektuju na izabrane. Upravo, misaona energija, kao nedodirljivi i neuništivi segment ljudskog trajanja, na ovakav način se ovaploćuje u istinski vrhunskim umjetničkim dometima čovječanstva. Pri tome, apsolutna mudrost, kao uostalom i apsolutna istina, nedostupne ljudskom poznanju, ovim putem postaju dostupne i imanentne „vječnom biću“ – umjetniku koji ne umire.
Ivanović prilazi Andrićevom narativnom opusu kao otvorenom djelu, tragajući za ukupnom sumom značenja koja je u njemu pohranjena. On pronalazi i /raz/otkriva iznijansirana stanja andrićevskog duha, snažno i, često, intenciozno ugrađena u iskustvo teksta. I upravo tu nailazimo na najčvršće dokaze usaosjećavanja i divljenja kao osobina intergenijalnog senzibiliteta. Na ovom nivou, bitnom za savremeno utemeljenu književnonaučnu perspektivu, možemo govoriti o reaktuelizovanju određenih sadržaja i značenja Andrićeve poetike i estetike, tim prije što se ona, po prirodi stvari, opire potpunom naučnom dešifrovanju (kao, uostalom, sve velike tvorevine ljudskog uma).
Na nivou Andrićeve egzistencijalne, duhovne i estetske potrebe, Ivanović projektuje kategorijalnu prizmu sačinjenu od mudrosti, stvaranja i ljepote, koje je moguće, u skladu sa umjetnikovim antitetskim načinom mišljenja i produkovanja poetske slike (bez obzira na to da li su oba pola binarne opozicije konkretno ili samo latentno zastupljena), tumačiti u sistemu dvostruko postavljenih ogledala. I upravo na takvim mjestima nailazimo na Ivanoviću svojstveno iskričenje duha, čiji neposredan odraz pruža specifično oblikovana naučno-estetizovana leksika. Ona saobraća sa njegovim motivacionim postupkom kojim nastoji da izazove čitaočevu hiperesteziju (maksimalnu napregnutost čula) i ostvari koherenciju ukupnog mentalnog iskustva na nivou intelekta, intuicije i kreacije. Takav prodor u biće korespondencije na nivou svih njenih činilaca, dovodi do usložnjavanja, a potom do jasno uočljive disperzije idejnih nanosa teksta.
Ivanovićevom načinu proučavanja književnog teksta mogli bismo pripisati Pekićevu premisu da je možda „umjetnost dublji depo memorije od ljudskog pamćenja, a imaginacija u traganju za istinom korisnija od naučne uzdržanosti“. On se smjelo i samouvjereno upustio u razvrstavanje obilja materijala iz kojeg ističu Andrićevi mudronosni znakovi, odnosno u, kako on sam ističe „područje teorijskih izazova koje štedro nude procesi fragmentacije integralne i integracije fragmentarne narativne i esejističke proze.“
Vesna Vukićević – Janković