01.06.21
Vojnoistorijski glasnik
Monografija Vojnopolitički odnosi Jugoslavije i SAD 19691974. je nastala kao rezultat potrebe i želje autorke da nakon višegodišnjeg istraživanja sagleda međunarodnu poziciju Jugoslavije u vreme administracije predsednika Ričarda Niksona (Richard Nixon). U fokusu istraživanja je kompleksan period intenzivnih bilateralnih odnosa Jugoslavije i SAD smešten u kontekst Hladnog rata i sagledan kroz novu koncepciju američke spoljne politike tzv. politiku pregovaranja. Iako je težište knjige na spoljnopolitičkom položaju Jugoslavije, nije propuštena prilika da se ukaže i na dinamiku njenog unutrašnjeg razvoja. S obzirom na postojanje reciprociteta u jugoslovenskim odnosima sa dve supersile veći deo monografije je posvećen i odnosima Jugoslavije sa Sovjetskim Savezom.
Monografija sadrži 293 strane i sastoji se iz predgovora, uvoda, šest poglavlja i zaključka. U uvodnom delu monografije autorka je ukratko predstavila kontekst koji je determinisao međunarodne odnose pre dolaska predsednika Ričarda Niksona na vlast. Knjiga započinje kratkim pregledom glavnih američkih spoljnopolitičkih doktrina i kraćom analizom srpsko/jugoslovensko-američkih odnosa. Naredna poglavlja hronološki prate i analiziraju događaje iz navedenog perioda usredsređujući se na jugoslovensko-američke bilateralne odnose, njihov uticaj na jugoslovensko-sovjetske odnose i reakcije sovjetskog vrha, jugoslovenske aktivnosti unutar pokreta nesvrstanosti, stavove jugoslovenskog vrha u vezi sa tekućim krizama (Bliski istok, rat u Vijetnamu, Kiparska kriza), kao i odjek i uticaj američkih brojnih inicijativa pokrenutih za vreme administracije Ričarda Niksona.
U prvom poglavlju (str. 27–65) je akcenat na analizi refleksija „gorućih” hladnoratovskih kriza na jugoslovensko-američke odnose početkom perioda detanta. Ukazano je na velike doktrinarne promene u američkoj spoljnoj politici koje su imale za cilj razbijanje predstave o komunističkim zemljama kao monolitnom neprijatelju, jenjavanje agresivnog antikomunizma u SAD kao i razvijanje odnosa sa određenim zemljama bez obzira na razlike u njihovim društveno-političkim strukturama i viđenjima međunarodnih problema.
U drugom poglavlju (str. 66103) autorka je najveći prostor posvetila poseti američkog predsednika Ričarda Nikosna Jugoslaviji 1970. godine, kao i njenom značaju i uticaju na međunarodnu poziciju i bezbednost Jugoslavije. Istovremeno je analizirana promena političkog kursa američke administracije prema Jugoslaviji i Pokretu nesvrstanih. Ukazano je na novu fazu u bilateralnim odnosima, koja se ogledala u značajnim novinama kako na polju ekonomije tako i vojne saradnje.
Treće poglavlje (str. 103-135) je posvećeno pokušajima destabilizacije jugoslovenske federacije i refleksijama takvog stanja na odnose sa Velikim silama. Ukazano je na činjenicu da je Jugoslavija uprkos periodu brzih promena koje su uključivale decentralizaciju njene privrede, prestruktuiranje političkih institucija na federalnom nivou uspela da ostane nezavisna, dosledna programima unutrašnje liberalizacije i ekonomskim reformama koje su bile bazirane na američkoj podršci.
U četvrtom poglavlju (str. 136-176) autorka se fokusirala na analizu međunarodnog položaja Jugoslavije u vreme oživljavanja triangularne politike koegzistencije Velikih sila. Jugoslavija je percepirana kao faktor mira i stabilnosti na prostoru Evrope, Mediterana i Bliskog istoka od strane američke administracije.
Peto poglavlje (str. 177-218) je posvećeno pogoršanju jugoslovensko-američkih odnosa, odnosno opterećujućim elementima u relacijama dve zemlje koji su bili uzrokovani nekim aspekatima jugoslovenskog unutrašnjeg razvoja i spoljne politike.
U poslednjem, šestom poglavlju (str. 219-273) su obrađene refleksije američke politike prema Mediteranu na Jugoslaviju. Ukazano je na snažan pritisak koji su tokom 1974. godine SAD vršile na Jugoslaviju radi uticanja na njenu međunarodnu aktivnost i delovanje. Paralelno je analiziran i politički kurs američke aministracije koji se nalazio u oštroj koliziji sa jugoslovenskim konceptom radikalne transformacije sistema međunarodnih ekonomskih odnosa.
U Zaključnim razmatranjima autorka je ukazala na postojanje kontinuiranih odnosa i veza između Jugoslavije i Sjedinjenih Država koje su naročito u posleratnom periodu bile naglašene ostvarivanjem uzajamnih interesa koji su se povećavali ili smanjivali pod dejstvom zbivanja u međunarodnim odnosima. Istovremeno je apostrofirano da je dolaskom na vlast novoizabranog američkog predsednika Ričarda Niksona 1969. godine započelo novo razdoblje u razvoju jugoslovensko-američkih odnosa obeleženo intenzivnim razvojem ekonomske i vojne saradnje kao i velikim brojem susreta i kontakta na svim nivoima. Zaključeno je da su motivi saradnje između dve zemlje bili potpuno različiti. Dok su sa jugoslovenske strane motivi saradnje bili isključivo ekonomsko-političke prirode, dotle su sa američke bili izrazito deo strateške slagalice kompleksne spoljnopolitičke doktrine. Povremeni oprečni stavovi između administracija dve zemlje su periodično bili prisutni zbog činjenice da su se dve države oduvek rukovodile različitim nacionalnim interesima i aspiracijama u međunarodnim odnosima. Ukazano je da su obe države svesno radile na učvršćenju sopstvenog položaja u svetu. SAD su to činile kroz vođenje svoje demokratske politike i jačanje vodećeg položaja u Zapadnom bloku odnosno sprečavanjem suprotstavljenog bloka da stekne prevlast u međunarodnim odnosima. Jugoslavija je to isto ostvarivala kroz propagiranje sopstvene nezavisnosti i politike nesvrstanosti.
Posebna vrednost monografije se ogleda u korišćenju arhivske građe jugoslovenske provenijencije (Ariv Jugoslavije Fond Kabineta predsednika Republike i Savezno izvršno veće i Arhiv Ministarstva spoljnih poslova – Fond politička arhiva i Fond politička arhiva – strogo poverljivo) kao i objavljivanju američkih dokumenata (FRUS) iz tog perioda. Istovremeno veliki doprinos je ostvaren i upotrebom objavljene arhivske građe, mnogobrojne domaće i strane istorijske i politikološke literature, memoarske građe, periodike i internet stranica. Monografija je ilustrovana fotografijama iz Arhiva Jugoslavije. Posebno treba izdvojiti činjenicu da monografija sadrži 610 fusnota kojima je autorka nastojala da olakša čitaocima razumevanje materije kojom se bavi, ali i da izbegne skretanje pažnje od ključnih problema koje monografija razmatra. Izdavač je Medija centar „Odbrana”, Ministarstvo odbrane Republike Srbije iz Beograda. Štampana je u tiražu od 120 primeraka.
Monografijom Vojnopolitički odnosi Jugoslavije i SAD 1969-1974. autorka je ukazala na uspešno sprovedene ciljeve spoljne politike Jugoslavije kroz pozicioniranje na međunarodnoj političkoj sceni u turbulentnim vremenima Hladnog rata u odnosu na realnu moć koju je zaista posedovala.
Zahvaljujući stilu autorke štivo je zanimljivo napisano i lako čitljivo, pa ga i zbog toga svesrdno preporučujemo naučnoj javnosti i široj čitalačkoj publici.
dr Veljko Blagojević
