Udžbenik za Tita - Kominterna i pripreme partizanskog rata u Evropi

01.04.19 Institut za noviju istoriju Srbije

Međuratni period oduvek je bio neiscrpan izvor za istraživače raznih naučnih oblasti. Vreme je pokazalo da je ovaj period od dvadesetak godina predstavljao zatišje pred novu buru, zato što su posledice Prvog svetskog rata vrlo brzo doprinele uzdizanju agresivnih nacionalističkih režima koji su iskoristili slom građanskih klasa i drugih viševekovnih društvenih tekovina. Premda većih ratnih sukoba na teritoriji Evrope nije bilo, ovaj period, vrlo bogat najraznovrsnijim događajima, bio je daleko od mirnog. Ukazujući na tu činjenicu, Hobsbaum u svojoj knjizi Doba ekstrema s pravom je nazvao vremensko razdoblje od početka Prvog do kraja Drugog svetskog rata tridesetjednogodišnjim ratom.
Kod srpskih istoričara ovo vremensko razdoblje pobuđuje veliko interesovanje, između ostalog zbog toga što u to vreme počinju pripreme za značajne događaje koji će promeniti istoriju Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata. Naime, tokom rata su dva pokreta otpora, paralelno sa oslobodilačkom borbom protiv okupatora, ratovala i međusobno, a kao posledica ovih zbivanja u Jugoslaviji je ukinuta monarhija i stvorena federativna republika pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije. Tek nakon raspada socijalističkih zemalja početkom devedesetih godina, kada je arhivski materijal u mnogo većem obimu postao dostupan istraživačima, postala je uočljiva priroda organizovane aktivnosti komunističkih pokreta podređenih Kominterni.
Knjiga Udžbenik za Tita: Kominterna i pripreme partizanskog rata u Evropi (Biblioteka „Studije i monografije“, knjiga br. 107) koju su sačinili dr Aleksej Timofejev i MA Milana Živanović predstavlja značajan doprinos razumevanju događaja koji su se tokom međuratnog perioda odvijali u Evropi, i posebno na Balkanu, a koji su direktno vezani za aktivnu delatnost komunističkog pokreta. Izbor recenzenata ovog naučnog izdanja prikazuje težnju da se sarađuje i sa srpskim i sa ruskim stručnjacima, zbog toga što je u njemu prisutna društvena i politička dimenzija rusko-srpskih odnosa.
Knjiga se sastoji od uvodne monografske studije „Tajne škole Kominterne“ i niza od 35 dokumenata iz Ruskog arhiva za društveno-političku istoriju (RGASPI) koji se nalaze u Fondu Izvršnog komiteta Komunističke internacionale (f. 495). Dokumenta su prema svom sadržaju i geografskoj odrednici grupisana u šest priloga: (1) Materijali korišćeni u nastavi; (2) Organizacija vojno-partizanske nastave; (3) Troškovi, oprema i statistika vojno-partizanskih kurseva IK KI; (4) Primer antimilitarističkog rada komunističke partije na Balkanu. Bugarska; (5) Primer antimilitarističkog rada komunističke partije na Balkanu. Grčka; (6) Primer antimilitarističkog rada komunističke partije na Balkanu. Jugoslavija. Autor uvodne monografske studije i stručnih komentara je Aleksej Timofejev, dok je dokumenta prevela i priredila za objavljivanje Milana Živanović. Dokumenta su, po rečima autora, prevođena tako da se sačuva „specifičan, arhaičan i donekle rogobatan stil dokumenata, nastalih na ruskom jeziku kao nezvaničnom službenom jeziku Kominterne“, čime je odista i očuvan duh vremena u kojem su nastala.
Uvodna monografska studija „Tajne škole Kominterne“ sastoji se od sedam potpoglavlja – Uvodna razmatranja, Srpske tradicije četničkog ratovanja pre Drugog svetskog rata, Organizacija i priprema partizanskog rata u Rusiji do početka Drugog svetskog rata, Uloga Kominterne u organizaciji i pripremi partizanskog rata, Školovanje i priprema jugoslovenskog partizanskog kadra do početka Drugog svetskog rata i Istoriografija o odnosima Kominterne i Komunističke partije Jugoslavije, Beleške o dokumentima iz Priloga, te spiska literature i spiska skraćenica. Sadržaj uvodne studije predstavlja dobro osmišljeno, dosledno i celovito upoznavanje sa temom kojom se bave dokumenta iz priloga ove knjige. Na početku je odmah pojašnjeno značenje termina partizanski rat, a potom je izložen kratak istorijat ovakvog vida borbe koji nam ukazuje na činjenicu da ona uopšte ne predstavlja novinu sredine XX veka, već se prapočeci, prema rečima autora, mogu uočiti još u Tridesetogodišnjem ratu (1618– 1648), uz dalji razvoj ovog fenomena u XIX i početkom XX veka. U srpskoj tradiciji, ovakav vid borbe, koji se razvijao usled viševekovnog života pod osmanskom vlašću, bio je prisutan kod uskočkog i hajdučkog ratovanja.
Aleksej Timofejev ukazuje na to da je formiranjem u drugoj polovini XIX veka nezavisnih balkanskih država nasilje u njima postalo neizostavni deo političkog delovanja. Veoma implicatno navodi da je ova tradicija našla svoj razvoj u balkanskoj politici Kominterne, što se vidi i iz dokumenata iz priloga koja se odnose na tzv. „antimilitaristički“ rad komunističkih partija balkanskih zemalja – Bugarske, Grčke i Jugoslavije.
U ruskoj vojnoj tradiciji, gerilsko, odnosno partizansko ratovanje takođe je počelo aktivno da se razvija od početka XVIII veka, kada je car Petar Prvi koristio „leteće odrede“ u ratu protiv švedskog kralja Karla XII. Stotinak godina kasnije su oficiri Davidov, Figner i Seslavin koristili takozvane „partije“ (izdvojene čete za linijom fronta) u borbama protiv Napoleona, što je i dalo ruskom jeziku termin „partizan“.
Našu pažnju privukao je zaključak autora izveden iz vojnih iskustava koje je Denis Davidov zapisao u nizu članaka u jednoj studiji, a to je da je „faktički koncept rata koji je zacrtao Davidov duboko premašio ’vojno partizanstvo’ i bio blizak konceptu ’opštenarodnog partizanskog rata’ tipičnog za 20. vek“. U ovom kontekstu, rusko-srpske veze aktivne su još od početka XIX veka, kada je Rusija pružala podršku Srbiji u Prvom i Drugom srpskom ustanku, dok je celokupni koncept ovakvog vida borbe nastavio da se razvija kulminirajući u periodu 1903–1912. tokom kojeg su se odvijale pripreme za Balkanski rat. Kao vrlo osetljivo pitanje, pripreme partizanskih ratova u mirno vreme su vremenom postale skoro nevidljive, a do njihovog proučavanja došlo je tek nakon pada Sovjetskog Saveza i otvaranja arhiva. Autor ukazuje na to kako su izuzetno značajni bili otvaranje Arhiva Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza, Arhiva Ministarstva odbrane Rusije i drugih, regionalnih arhiva, jer je tada postalo očigledno u kojoj meri su tokom dvadesetih i tridesetih godina obavljane pripreme za partizanski rat u Sovjetskom Savezu. Na kraju ovog potpoglavlja autor zaključuje da postoje određene zajedničke crte gerilskih borbi u Rusiji i Srbiji tokom Prvog svetskog rata, tvrdeći da su u potpunosti bile iskorišćene tradicije prethodnog stoleća, ali i da su postojali slični problemi u organizaciji i delovanju srpskih i ruskih predvodnika gerile.
Komunističkoj internacionali, organizaciji koja se takođe aktivno bavila pripremom partizanskog rata u Sovjetskom Savezu tokom međuratnog perioda, dato je centralno mesto u uvodnoj studiji. Ideja da se revolucija proširi i na druge zemlje podstakla je otvaranje prve škole Kominterne već 1920. a njen cilj je bio priprema kadra koji bi bio u stanju da pokrene ustanke. Praksa je bila da studenti i postdiplomci na pojedinim komunističkim univerzitetima,1 tokom dvadesetih i tridesetih godina, slušaju nastavu iz specijalnog predmeta „praksa ustanka i konspiracije“. Autor vrlo pregledno prikazuje složene strukture škola.
Školovanjem jugoslovenske omladine u SSSR-u i njenom povezanošću sa KP, rusko-srpske veze dobijaju novu dimenziju. U tom periodu u Rusiji su boravili Mustafa Golubić, Vlajko Begović, Josip Kopičić, Rodoljub Čolaković, Edvard Kardelj i mnogi drugi čija će aktivnost u komunističkim krugovima ostaviti dubok trag. Posebno je zanimljiva indikacija da je Josip Broz Tito učestvovao u vojnopolitičkoj nastavi pod okriljem Kominterne kao student i kao nastavnik.
Potpoglavlje Istoriografija o odnosima Kominterne i Komunističke partije Jugoslavije sadrži kraći uvid u naučne radove koji su se bavili ovom temom, sa naglaskom na tome da od početka devedesetih godina nije postojala dovoljna naučna kritičnost po ovom pitanju. Ukratko su predstavljeni važniji naučni radovi, većinom iz šezdesetih i sedamdesetih godina, u kojima je analiziran odnos autora prema Kominterni: Nadežde Jovanović (Borba za sprovođenje „Otvorenog pisma“ Kominterne u Srbiji), Vuka Vinavera (KPJ i pitanje „ratne opasnosti“ 1919–1935), Fabijana 1 KUNMZ (Kommunističeski? universitet nacional?n?h men?šinstv Zapada imeni ?. Marhlevskogo, 1921–1936), KUTK (Kommunističeski? universitet trud??ihs? kita?cev, 1925–1930), KUTV (Kommunističeski? institut trud??ihs? Vostoka, 1921–1938) i MLŠ (Meždunarodna? Leninska? škola, 1925– 1938).
Trga (Peta zemaljska konferencija i pitanje odbrane zemlje), Pera Damjanovića (članak „Peta konferencija KPJ i pitanje revolucionarnog kontinuiteta“i knjiga Tito pred temama istorije), Petra Stambolića (Komunistička partija Jugoslavije u borbi za odbranu zemlje i martovski događaji 1941), Gordane Vlajčić (monografija Revolucija i nacije. Evolucija stavova vođstava KPJ i Kominterne 1919–1929), Miodraga Avramovića (Proces osamostaljivanja KPJ od Kominterne 1939–1941), Miloša Vasića (KPJ u borbi za konsolidaciju komunističkog i radnog pokreta (1935–1941); Komunistička internacionala i KPJ (1929–1941)), Ubavke Vujošević (Četvrti kongres KPJ: obračun sa levim i desnim frakcionaštvom), Branka Petranovića (Istorija Jugoslavije 1918–1988), Đorđa Piljevića (Reagovanje Kominterne na odluke Četvrte zemaljske konferencije KPJ), Branislava Gligorijevića (monografija Kominterna, jugoslovensko i srpsko pitanje) i dr. Takođe, navedeno je da su se organizovanjem komunističkih grupa Jugoslovena nakon Oktobarske revolucije u Rusiji u svojim naučnim radovima bavili Nikola B. Popović, Ivan Očak, Bogumil Hrabak i V. V. Zelenjin, dok je G. Miloradović u svom istraživanju pisao o širenju boljševizma.
Spomenuta su i polumemoarska dela Vladimira Pjatnickog, I. G. Starinova, Božidara Maslarića, Periše Kostića i Ivana Gošnjaka.
U Prilogu su objavljena izabrana i do skora poverljiva dokumenta Antiratne komisije Izvršnog komiteta Komunističke internacionale, specifičnog organa koji se između ostalog bavio pripremom vojno-bezbednosnih, diverzantskih i obaveštajnih kadrova za potrebe budućih građanskih ratova i revolucija. Ova dokumenta uglavnom datiraju iz perioda s kraja dvadesetih do sredine tridesetih godina XX veka, kada je žarište delovanja partizanskih priprema Kominterne bilo prenešeno iz Moskve u Španiju. Autori su ih, kao što smo na početku naveli, podelili u šest priloga. Posebno su zanimljivi metodološki materijali koji su bili korišćeni za sovjetske vojnopartizanske pripreme i razvoj kadrova KPJ. U njima su izložena iskustva rada pojedinaca i Partije kroz koja uočavamo razrađenost i složenost njihovog delovanja, iskustvo brojnih neuspešnih pokušaja, ali i tajne budućih pobeda.
Knjiga Udžbenik za Tita: Kominterna i pripreme partizanskog rata u Evropi predstavlja značajan doprinos poznavanju istorijskih tokova koji su obeležili ne samo međuratni period naše istorije. Monografska studija i do skora poverljiva dokumenta u Prilogu pružaju priliku istraživačima, kao i široj zainteresovanoj publici da bolje upoznaju segmente srpske, a i balkanske istorije pomenutog perioda. Knjiga je veoma korisna i za bolje razumevanje kasnijeg (ratnog) perioda, u smislu pružanja (traženja) odgovora na prirodu konflikta u Jugoslaviji 1941–1945. između jedinica NOVJ i JVuO. Novo svetlo knjiga baca na diskusije o tome da li se 1941–1945. u Srbiji radilo o spontanom građanskom ratu koji je nastao sekundarno na margini opštenarodnog otpora okupatoru. S druge 220 strane, ona može da pobije i tvrdnje pojedinih autora o tome da je vrhuška partizanskog pokreta bila neuka ili samonikla u poređenju sa njihovim visokoškolovanim protivnicima. Autori su utemeljili činjenicu o tome da su lideri KPJ već uoči izbijanja Dtugog svetskog rata bili pripremljeni za partizansko ratovanje (čak i bolje nego što su za ovu specifičnu granu vojne nauke bili spremni generalštapski oficiri Kraljevine Jugoslavije), a imali su i jasno zactran cilj – pretvaranje imperijalističkog sukoba u građanski rat i pobedu u neizbežnoj oružanoj borbi za vlast.
Marija GOLUBOVIĆ
TOKOVI ISTORIJE 1/2019

01.02.19

Vojnoistorijski glasnik

Izučavanje problematike razvoja partizanskog pokreta, razloga uspeha i neuspeha, bile su predmet mnogih vojnoteorijskih i istoriografskih dela. Drugi svetski rat otvorio je sasvim novu perspektivu razvoja partizanskih snaga kao pomoćnog sredstva borbe u okviru velikog rata. Naravno, partizanski pokreti nisu imali presudno dejstvo na ishod Drugog svetskog rata, ali su ipak doprineli zajedničkim naporima za borbu protiv stranog okupatora, koji je nametao svoju volju potlačenim narodima i težio da uništi Slovene, Jevreje i Rome.
U zavisnosti od okolnosti, kulture naroda, organizacionih sposobnosti rukovodilaca na terenu, zavisio je i uspeh antifašističkih partizanskih jedinica na tlu okupirane Evrope. Budući da je jugoslovenski partizanski pokret izvan granica Sovjetskog Saveza postao najveći na teritoriji Evrope, naneo najviše gubitaka jedinicama okupatora i njegovim voljnim ili nevoljnim pomagačima na terenu, zahteva posebnu pažnju. On je prošao evolutivni put od male polurazbijene vojske koja se povlačila iz Zapadne Srbije i Crne Gore u zimu 1941/42. do završne faze rata u kojoj je taj mali pokret prerastao u četvrtu po brojnosti armiju na tlu Evrope. Proživeo je i evoluciju u svojoj bazi – 1941–1943. bio je izraz antifašističkih stremljenja srpskog naroda, koji se našao na osnovnom udarcu okupatora i pre svega u vatri genocida u NDH, a 1943–1945. uspeo je da ujedini više zavađenih naroda u obnovi jugoslovenske države. Ovim temama posvećeno je više stotina monografija i hiljade članaka.
Ipak malo je radova koji su se na temeljan način bavili jednim od bitnijih načelnih faktora za razvoj partizanskog pokreta, onim što je odlučnosti, fanatizmu, upornosti i prirodnoj nadarenosti ustaničkih vođa davalo organizacionu strukturu i potrebna početna znanja, koja su pomagali u najtežim trenucima (i pre svega u početnim koracima). Samo opisujući istorijske događaje, ljude i iskušenja, istoričari nisu davali definitivni odgovor na razloge uspeha ovog pokreta u toku rata i njegovu superiornost u odnosu na protivnike – okupatora i njegove pomagače, kao i u odnosu na rivalski pokret otpora u bratoubilačkom građanskom ratu. Malo je radova u okviru domaće istoriografije koji su se doticali predratne vojno-političke pripreme jugoslovenskih kadrova u SSSR-u , koja im je davala početnu prednost nakon otpočinjanja ustanka na teritoriji Jugoslavije. Već prilikom prvih manjih bitaka u okolini Užica (na početku građanskog rata) pokazalo se da je JVuO bila vojno-politički inferiorna u odnosu na konkurentski pokret. Predratne aktivnosti i opšta vojna sprema oficirskog kadra četničkog pokreta imali su znatno manje dodira sa realnošću gerilskog rata od onih okolnosti za koje su pripremani budući partizanski rukovodioci na vojnopartizanskim kursevima u Sovjetskom Savezu i na praktičnoj obuci u Španiji uz pomoć sovjetskih instruktora. Posebno je značajan bio doprinos ovih predratnih napora za pripremu budućih diverzantskih, obaveštajno-bezbednosnih i rukovodećih kadrova NOP-a – okosnice modernog gerilskog ustanka.
U knjizi „Crveni i beli: ruski uticaj na događanje u Jugoslaviji 1941–45” prof. dr Aleksej Timofejev posvetio je znatan deo istraživačkog rada, baveći se upravo pripremama kadrova KPJ za predstojeći sukob. Nova knjiga bavi se pomenutom temom u znatno proširenijoj formi. Profesor Timofejev je autor uvodne studije, izbora dokumenata i komentara. Njegova koautorka Milana Živanović izvršila je prevod dokumenata i njihovo arheografsko priređivanje. Novi pristup prošlosti dubinskim tokovima Drugog svetskog rata i bogata zbirka ogromnog materijala nepoznatog našoj naučnoj javnosti iz oblasti priprema komunističkih kadrova za buduća dejstva u prediodu između svetskih ratova, predstavljaju najznačajni deo ovog dela.
Pristup autora u posmatranju problema koji kulminira problemom jugoslovenskog partizanskog pokreta je stepenast. U uvodnom delu knjige autori daju opšti pregled partizanskog rata kao fenomena u evropskoj i pre svega u ruskoj istoriji, uvodeći čitaoca u problematiku. Nakon toga autori se prebacuju na područje Balkana, s akcentom na srpsku tradiciju prilikom oslobađanja od osmanske i habzburške vlasti. Koristeći se brojnim primerima gde je „mali rat” uzeo maha i poprimio oblike pravog gerilskog rata, naročito na području Makedonije gde su se Bugarska, Grčka i Srbija borile za prevlast, autori su pripremali podlogu za kasnija poglavlja, kako bi čitalac mogao da ima širi pogled radi njihovog razumevanja.
Analizirajući uspešnu delatnost četnika/komita/andarta pre Prvog svetskog rata autori su sagledali i razloge neuspeha ovih jedinica u toku Velikog rata, kada su pretvorene u elitnu pešadiju i čija se namena usled ratnih uslova potpuno promenila. U sklopu Velikog rata na prostoru Srbije autori su se bavili i Topličkim ustankom, kao pionirskim fenomenom organizovanog otpora u pozadini okupatora i razlozima njegovog neuspeha, što će biti veoma važno radi kasnijeg shvatanja borbi protiv okupatora koji sprovodi masovne represalije protiv pobunjenog naroda.
Sa iskustava „malog rata” na području Balkana, knjiga seli čitaoca u Sovjetsku Rusiju, gde je ovaj oblik rata poprimio značajne razmere u okviru građanskog rata u borbi protiv stranog okupatora („intervencionista”) i snaga „belih”, a koji će imati najznačajniji uticaj na razvoj teorije i praktike partizanskog ustanka u sovjetskim nastavnim ustanovama za školovanje stranih komunista u međuratnom razdoblju. Između ostalog na taj način odvijala se i priprema kadrova KPJ za budući jugoslovenski partizanskig pokret. Autori objašnjavaju evoluciju „malog rata”, kao i promene njegove svrhe u skladu sa izmenom geopolitičke pozicije Sovjetskog Saveza na međunarodnoj sceni. Mali rat dobija punu afirmaciju zbor prirode ideologije i strategije i taktika njegovog širenja u okviru sukoba masa u kapitalističkim zemljama Zapada. U novom obliku rata sovjetske vlasti će videti značajno sredstvo uticaja u zagraničnim operacijama, kao i sredstvo defanzivnog rata, kome će biti posvećena velika pažnja. Autori detaljizuju razvoj teorije partizanskog ratovanja u Sovjetskoj Rusiji i evoluciju sovjetskih partizanskih škola koje će obučiti veliki broj domaćih i stranih kadrova za takav vid dejstava. S obzirom na to da je nakon rata Rusija bila slabo industrijalizovana zemlja (u odnosu na vodeće industrijske sile), partizanski rat je u smislu odvraćanja stranog zavojevača (intervencionista) imao veoma značajnu ulogu u sovjetskoj vojnoodbrambenoj doktrini Crvene armije sve do sredine tridesetih godina. Izvršni komitet Kominterne se od početka dvadesetih godina faktički pretvorio u još jednu sovjetsku spoljnopolitičku službu. U okivru vojnopartizanskih škola ratovanje se sagledavalo, za razliku od vojnoodbrambenih priprema, kao faza u ofanzivnim operacijama (revolucionarni ustanak – partizanski rat – organizacija revolucionarne vojske) s osloncem na širenje ratoborne komunističke ideologije u svrhu podrške spoljnopolitičkih interesa SSSR-a. Autori detaljno upoznaju čitaoce s razvojem teorijske misli partizanskog rata u SSSR-u i njenom primenom u praksi.
Priređeni materijal čini značajni deo knjige u okviru Priloga. U okviru šest grupa priloga priređen je ogroman materijal za proučavanje istorije razvoja teorije i prakse nastave partizanskog rata u vojnopolitičkim školama Kominterne. Čitalac će se uveriti u ozbiljnost priprema partizanskih kadrova Kominterne kroz teorijsku i praktičnu obuku kroz koju se prolazili, na nivou koji je u to vreme bio dostupan samo za probrani oficirski kadar specijalnih snaga.
Priloženi materijal podeljen je na šest delova, prema temama koje su obrađivane u okviru pripreme. U prvom prilogu Materijali korišćeni u nastavi osnovna pažnja je posvećena skriptama i priručnicima korišćenim u vojnopartizanskoj nastavi u okviru Kominterne 1928–1936. godine. Pomoću njih kandidatisu se upoznavali sa tokom modernih oružanih ustanaka i razlozima njihovog neuspeha u Evropi i Aziji. U drugom prilogu, Organizacija vojnopartizanske nastave, pružena je mogućnost uvida u strukturu nastavnih planova i principe organiza cije nastave za strane komuniste. Najzad, u trećem poglavlju, Troškovi, oprema i statistika vojnopartizanskih kurseva IKKI data su dokumenta o materijalnoj osnovi organizacije vojnopartizanskih priprema kroz koje su prolazili budući organizatori partizanskih ustanaka. Finansijski aspekt priprema kadrova takođe je deo priloženog materijala, a čitalac će se posebno upoznati sa načinom i obimom finansiranja nastavnih kadrova i pomoćnog osoblja, što daje potpuni uvid u način delovanja vojnopartizanskih škola.
Druga tri poglavlja priloženog materijala odnose se na antimilitaristički rad komunističkih snaga na prostoru Balkana na pojedinačnim primerima vodećih zemalja regiona (Bugarska, Jugoslavija i Grčka) u kojima su bili planirani ustanci u slučaju pogodnog razvoja unutrašnje situacije i potreba spoljnopolitičkih interesa Sovjetskog Saveza. Istaknute su osobine i specifičnosti lokalne borbe antimilitarističkih komisija balkanskih komunističkih partija na polju konspiracije, propagande i pripreme ilegalne mreže. Antimilitarističke komisije predstavljali su najpoverljiviji deo komunističkih partija u potpunoj ilegali, čuvali su u potpunoj senci svoj mehanizam delovanja kako bi partija ostala pošteđena za buduće zadatke ogranizacije revolucionarnog ustanka i izbegla represivne državne mere. Uslovi u svakoj od država analizirani su zasebno, na osnovu čega su donošene odluke o pravcima daljeg delovanja. Stanje u Jugoslaviji bilo je smatrano pogodnim za buduća dejstva usled zamršenih nacionalnih odnosa i socijalnih konflikata.
Knjiga predstavlja dragocenu literaturu za svakog ko želi ozbiljno da se bavi istorijom razvoja gerilskih operacija u minulom veku, i pre svega istorijom partizanskih pokreta u Drugom svetskom ratu koji su stasavali pod okriljem Sovjetskog Saveza, sa akcentom na Jugoslaviju koja je u toku rata postala najsnažniji primer antifašističke borbe i partizanskog rata u okupiranoj Evropi. Autori istraživanja analiziraju tradicije borbe za slobodu prisutne kod srpskog naroda, upoređuju ih sa osnovama partizanske taktike nastale u carskoj Rusiji u XIX veku i u sovjetskoj Rusiji u XX veku, i na taj način pronalaze značajni faktor koji je, između ostalih, omogućio NOP-u prednost nad konkurentskim pokretima u borbi za vlast u uslovima okupacije i građanskog rata u Jugoslaviji 1941–1945. godine.
Ma Vladimir Gujaničić