U predvorju politike

05.01.08 Danas

Nedavno objavljena knjiga prof. dr Mirjane Vasović, u izdanju Službenog glasnika, posvećena je izuzetno značajnoj, teorijski složenoj i empirijski razuđenoj oblasti društvenog života pojedinca i grupa. Proučavanje procesa političke socijalizacije važno je kako za objašnjenje političkog ponašanja, tako i za njegovo predviđanje, posebno sa stanovišta odnosa članova društva prema političkom sistemu i njegove stabilnosti, odnosno promenljivosti. Kao što se iz podnaslova studije (Politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji) može videti, u središtu autorkine pažnje je politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji, ali kako od rane socijalizacije zavisi i kasnije ponašanje, to su nužno obuhvaćena i neka pitanja političkog ponašanja u odraslom dobu.
Osnovna pitanja koja su pokretana u raspravama o značaju ranog političkog učenja, kojima se i ova studija bavi, odnose se na sadržaje, razvojne stadijume i tok političkog učenja, kao i na uticaj koji rana učenja imaju na političko ponašanje u zrelom dobu. Pošavši od stanovišta da pojedinac ima značajnu i dinamičnu ulogu u socijalizaciji, dr Mirjana Vasović naglašava da se pažnja mora pomeriti sa "ishoda" (onoga što je naučeno i usvojeno) na sam "proces" političkog učenja (kako se uči i pod kojim okolnostima), čega se i sama dosledno držala u svojim razmatranjima i analizama. Reč je o ispitivanju načina na koji se kod dece razvija sposobnost razumevanja političkog sistema i uticajima koji oblikuju njihova politička interesovanja, stavove i vrednosti.
Autorka pruža uvid u razvojni tok interesovanja za istraživanje procesa političke socijalizacije, navodeći razloge i okolnosti zbog kojih je došlo do procvata ove oblasti krajem pedesetih godina dvadesetog veka, kao i do njenog "zamiranja" krajem sedamdesetih godina.
U okviru razmatranja porekla i prirode bazičnih, politički relevantnih dispozicija vezanih za rana životna iskustva, i njihov uticaj na političko ponašanje u odraslom dobu, iz obilja proučavanih tema i problema, izdvojene su tri osnovne grupe politički relevantnih orijentacija koje su najčešće bile proučavane i koje čine jezgro političkog Ja pojedinca. To su osnovni socijalni "mi-oni" identiteti (identifikacije sa rasnim, etničkim i klasnim grupama), lojalnost široj političkoj zajednici (nacionalna vezanost, patriotizam, odnos prema strancima i stranim zemljama) i odnos prema političkom sistemu (predstave političkih autoriteta i rana partijska identifikacija). Autorka dovodi u pitanje postavku o opštoj rasprostranjenosti idealizacije političkog autoriteta na dečjem uzrastu, ukazujući na kulturalnu uslovljenost dečjih predstava političkih autoriteta, a takođe argumentovano pokazuje nedovoljnu održivost teze da je rani odnos prema političkim autoritetima direktno povezan sa kasnijom podrškom političkom sistemu.
Centralni problem savremene teorije političke socijalizacije odnosi se na pitanje relativne važnosti iskustava stečenih u ranom detinjstvu za političke orijentacije u odraslom dobu. Iako ne odbacuje u potpunosti argumente da rano političko učenje utiče na političko ponašanje odraslog čoveka, M. Vasović vrlo ubedljivo pokazuje da ranije naučeno nije uvek dovoljno da pripremi pojedinca za kasnije političke uloge i politički život. Ako se već govori o ranim uticajima, empirijska evidencija upućuje na zaključak da je period kasne adolescencije i rane zrelosti presudniji za stabilizaciju političkih orijentacija od perioda detinjstva.
Pitanja kojima se ova studija bavi, a koja su pedesetih i šezdesetih godina bila predmet proučavanja američkih autora, ponovo su u žiži interesovanja u kontekstu aktuelnih društvenih i političkih promena u bivšim komunističkim zemljama. Saznanje da je proces socijalizacije tesno povezan sa stabilnošću ili promenljivošću političkog sistema, koje je podstaklo istraživanja političke socijalizacije sredinom prošlog veka, početkom ovog veka ponovo aktualizuju ovu oblast proučavanja. Obnovljeno interesovanje za političku socijalizaciju M. Vasović objašnjava potrebom da se rešavaju praktični problemi sa kojima se suočavaju tranziciona društva i očekivanjem da saznanja u ovoj oblasti doprinesu efikasnijem formiranju i menjanju stavova pripadnika postkomunističkih društava u pravcu uspostavljanja novih ideoloških lojalnosti.
Već iz ovog sažetog pregleda osnovnih pitanja o kojima dr Mirjana Vasović raspravlja u ovoj studiji i načina na koji to čini, može se nazreti značaj obrađivanih tema, bogatstvo obuhvaćenih sadržaja, originalnost u pristupu i kritičnost prema analiziranim shvatanjima i empirijskim nalazima. Iz obilja pitanja i tema značajnih sa stanovišta političkog ponašanja, autorka je izdvojila one najbitnije, a svoj izbor temeljno i argumentovano obrazložila. Teorijska razmatranja potkrepljena su nalazima relevantnih istraživanja kako stranih tako i domaćih autora, što omogućuje reprezentativan uvid u istraživačku građu u ovoj oblasti. Ovo je u našoj sredini prva obuhvatna, sistematična i kritička studija procesa rane političke socijalizacije. Osim stručnjaka u ovoj oblasti, knjiga će biti zanimljiva i korisna za studente, prosvetne radnike, političke poslenike, članove nevladinih organizacija, novinare i sve ostale znatiželjne čitaoce koji se interesuju za procese političkog odrastanja i sazrevanja. Snežana Joksimović

04.10.07 Danas

Studija prof. dr Mirjane Vasović posvećena je izuzetno važnoj, teorijski složenoj a empirijski razuđenoj oblasti društvenog života pojedinca i grupa. Kao što se iz podnaslova studije može videti, u središtu autorkine pažnje je politička socijalizacija u detinjstvu i ranoj adolescenciji, ali kako od rane socijalizacije zavisi i kasnije ponašanje, to su nužno obuhvaćena i neka pitanja političkog ponašanja u odraslom dobu.
Predmet ove studije su osnovni sadržaji, oblici i mehanizmi procesa političkog učenja, kao i uslovi pod kojima se ono ostvaruje. U središtu autorkine pažnje su pitanja uloge i značaja procesa političkog učenja koje se odvija u detinjstvu i adolescenciji, u sklopu čega se izlažu i razmatraju glavna teorijska polazišta, bazični pojmovi, osnovni modeli i metode proučavanja ovog procesa. Osnovna pitanja koja su pokretana u raspravama o značaju ranog političkog učenja, kojima se i ova studija bavi, odnose se na sadržaje, razvojne stadijume i tok političkog učenja, kao i na uticaj koji rana učenja imaju na političko ponašanje u zrelom dobu. Pošavši od stanovišta da pojedinac ima značajnu i dinamičnu ulogu u socijalizaciji, dr Mirjana Vasović naglašava da se pažnja mora pomeriti sa ishoda (onoga što je naučeno i usvojeno) na sam proces političkog učenja (kako se uči i pod kojim okolnostima), čega se i sama dosledno držala u svojim razmatranjima i analizama.
Uvodni deo studije pruža uvid u razvojni tok interesovanja za istraživanje procesa političke socijalizacije, u kome se objašnjavaju razlozi i okolnosti koji su doveli do naglog procvata ove oblasti krajem pedesetih godina dvadesetog veka, kao i do njenog "zamiranja" krajem sedamdesetih godina. U nameri da osvetli osnovne zakonitosti procesa političkog učenja, koristila je individualistički usmeren pristup, što znači da stadijume i mehanizme socijalizacije posmatra iz perspektive individualnog životnog ciklusa.
Prvo poglavlje "Uvod u političku socijalizaciju" posvećeno je razmatranju korena i razloga interesovanja za razvoj "političkog čoveka", među kojima se kao jedan od glavnih razloga za proučavanje ove problematike izdvaja saznanje da je taj proces tesno povezan sa procesom stabilnosti ili promenljivosti političkog sistema.
U drugom i trećem poglavlju - "Počeci političke socijalizacije" i "Odnos prema političkom društvu" - razmatraju se pitanja porekla i prirode bazičnih, politički relevantnih dispozicija vezanih za rana životna iskustva, i njihov uticaj na političko ponašanje u odraslom dobu. Četvrto poglavlje ove studije "Dete i politički sistem" raspravlja o personalizaciji politike, koja se, po mišljenju dr Vasović, može pripisati kognitivno-razvojnim ograničenjima deteta, o čemu klasična tumačenja procesa političke socijalizacije nisu vodila dovoljno računa.
Peto poglavlje "Ličnost i razvoj prepolitičkih ideologija" posvećeno je pristupima i ishodima proučavanja veze između razvoja ličnosti i političkog učenja, odnosno proučavanja predispozicija ličnosti koje se smatraju politički relevantnim. Razmotrene su postavke teorije crta ličnosti, psihoanalitički pristup i teorije potreba (fenomenološke teorije). U šestom poglavlju "Razvoj političkog mišljenja" pažnja je usmerena ka proučavanjima razvojnih i socijalizacijskih uslova sticanja sposobnosti zrelog političkog mišljenja i prosuđivanja. Posebna pažnja posvećena je uticaju moralnog razvoja na ideološka opredeljenja dece i mladih. Naglašava se važnost proučavanja razvojnih i socijalizacijskih uslova sticanja sposobnosti zrelog političkog mišljenja. Osim uticaja kognitivnog i moralnog sazrevanja na političko rezonovanje, autorka takođe ističe značaj delovanja sredinskh i situacionih faktora, posebno političke kulture, na nivo i sadržaj političkog rezonovanja pojedinca.
Sedmo poglavlje "Proces političke socijalizacije" razmatra jedan od osnovnih problema savremene teorije političke socijalizacije, a to je pitanje relativne važnosti iskustava stečenih u ranom detinjstvu za političke orijentacije u odraslom dobu. Osmo poglavlje "Osnovni posrednici u procesu rane političke socijalizacije" ukratko prikazuje teorijske postavke i empirijske nalaze o interpersonalnim i institucionalnim izvorima ranog političkog učenja. U završnom delu studije dr Mirjana Vasović pokreće značajna pitanja perspektive istraživanja rane političke socijalizacije u svetlu globalnih političkih promena, ukazujući između ostalog na neophodnost preispitivanja empirijskih nalaza i teorijskih uopštavanja o prirodi i dinamici procesa političke socijalizacije.
Već iz prethodnog sažetog pregleda osnovnih pitanja o kojima dr Mirjana Vasović raspravlja u ovoj studiji i načina na koji to čini, može se nazreti značaj obrađivanih tema, bogatstvo obuhvaćenih sadržaja, autorkina zadivljujuća erudicija, originalnost u pristupu problemu o kome raspravlja i kritičnost prema analiziranim shvatanjima i empirijskim nalazima. Iz obilja pitanja i tema značajnih sa stanovišta političkog ponašanja, autorka je izdvojila one najbitnije, a svoj izbor temeljno i argumentovano obrazložila. Teorijska razmatranja potkrepljena su nalazima relevantnih istraživanja kako stranih tako i domaćih autora, što omogućuje reprezentativan uvid u istraživačku građu u ovoj oblasti. Ovo je u našoj sredini prva obuhvatna, sistematična i kritička studija procesa rane političke socijalizacije. Njena posebna vrednost je u tome što je autorka svoju pažnju usmerila na procese, a ne na ishode političke socijalizacije, što je eksplanatorno plodotvorniji pristup. Osim za stručnjake u ovoj oblasti, knjiga će biti dragocena za studente, prosvetne radnike, političke poslenike, članove nevladinih organizacija, novinare i sve ostale znatiželjne čitaoce koji se interesuju za procese političkog odrastanja i sazrevanja.
Izvod iz recenzije dr Snežane Joksimović