Tajna istorija

22.08.04 Pobjeda

Očuvana svijest o jedinstvu Rimske Imperije nije se mogla zaboraviti ni nakon pada zapadnog dijela 476. godine i težnja za univerzalizmom se prenosila u Vizantiji, čija je snažna privreda i veća naseljenost u A i AA vijeku u znatnoj mjeri uslovila kontrolu nad varvarima i raznim plemenima čija je ona bila, destinacija osvajanja. Najveći vladar vizantijskog srednjovjekovlja bio je Justinijan Prvog (527-565). Tom idejom vođeno, Justinijanovo Carstvo se prostiralo na tri kontinetna (Evropa, Azija i Afrika, ) i oreolom svjetske države ono je ponovnim osvajanjima pretvorilo Sredozemno more u „rimsko jezero". U to vrijeme, Palestinska Cezarija bila je poznati lučki grad u istočnom Sredozemlju, riznica helenske baštine i istočne kulture. U Cezariji je rođen Prokopije (između 490. i 507. godine) u uglednoj i imućnoj porodici. Blistavo obrazovanje stečeno u mladosti, Prokopije je bogatio u poznatoj retorskoj školi u Gazi. Bio je poznavalac grčkog, latinskog, sirijskog, persijskog, gotskog, hebrejskog i jermenskog jezika, i svoju karijeru je započeo najprije kao advokat sve do 527. godine, kada postaje Velizarov sekretar. Kao član štaba ovog velikog vojskovođe, Prokopije je bio na svim velikim bojištima na Istoku i Zapadu. Neposredan uvid u najvažnija zbivanja epohe, zatim uvid u mnogobrojna dokumenta iz tog vremena, njegovim izvanrednim zapažanjem prerasle su u poznata istorijska djela čiju vrijednost u ranovizantijskoj istorijografiji i dan danas istoričari ističu.
„Istorija Ratova" (De bellis), njegov je najzačajniji spis i protkan je enciklopedijom najraznovrsnijih činjenica iz etnografije, demografije i kulture rane Vizantije. Posljednje njegovo djelo napisao je pred kraj vladavine Justinijana Prvog, „O Građevinama" (De aereficiis), i proslavljalo je graditeljsku moć tadašnjeg vladara i to u šest knjiga, uokvirenu u periodu od 530. i 552. godine. Iz razloga Prokopijevog odveć poznatog stava, tj neskrivene mržnje prema Justinijanu priznate u prethodnoj knjizi „Tajna Istorija" (Historija arcana), pojava ovog spisa je stvorila nedoumicu u pogledu vrijednovanja Prokopijeve ličnosti, jer je postalo očigledno da Prokopijeva savjest i moralnost, preusmejravaju put na kome su se duže vremena kretali. Dok su pojedini naučnici isticali kod Prokopija izvanredno obrazovanje, aristokratski refleks u ponašanju i čestitost prikazivanja istorijskih fakata, nakon te knjige se naglašavala prevrtljivost i dvoličnost njegovog karaktera. Ipak, on je bez sumnje najznačajniji istoričar tog perioda, i njegova knjiga „Tajna istorija" to je takođe potvrdila. Objavljena poslije smrti Justinijana Prvog i samog Prokopija, u viševjekovnoj istoriji Vizantije bila je dostupna samo povlašćenom broju čitalaca jer je šokantnim podacima dokazivala užasnu tiraniju „hrišćanina" Justinijana. Ovaj rukopis je najprije bio sklonjen na čuvanje u papskoj biblioteci u Rimu. Poznati Grk iz Ankone Nikola Alemanus se od 1614. starao o njemu. Dajući mu veliku važnost jer je simbolisao otvoreni udar na autoritet Justinijana Prvog koji je u Evropi imao giganstske dimenzije prije svega zahvaljujući kodifikaciji rimskog prava i širenjem svog carstva, Nikola Alemanus se 1623. godine odlučio na publikovanje ovog spisa i napadi na njega sa svih strana postali su bezbrojni. Horizonti sumnje u autentičnost ovog spisa trajali su sve do 1865. godine, kada se konačno stalo na kraj napadima na pokatoličenog Grka iz Ankone, za koga se između ostalog i sumnjalo da je lično napisao ovo djelo.

Vuksan Vuksanović