16.02.08 Dnevnik - Novine i časopisi
„Sumrak Vizantije” Ivana Đurića
Posle prva dva izdanja (Vizantološki institut SANU, Beograd, 1984 i „Naprijed“, Zagreb, 1988), knjiga Ivana Đurića „Sumrak Vizantije - vreme Jovana VIII Paleologa 1392-1448“ je posle dve decenije pauze dobila i svoje novo, obnovljeno izdanje („Prosveta“, Beograd, 2008). Uprkos hermetičnosti teme (vreme pozne Vizantije), knjiga je tokom 80-tih i 90-tih godina naišla na veliko interesovanje stručnjaka ali i šire čitalačke publike tako da su prvi tiraži vrlo brzo bili rasprodati, pa su zainteresovani (i uporni), uz malo sreće, retke primerke mogli da pronađu jedino u bolje opremljenim antikvarnicama.
Knjiga predstavlja doktorsku disertaciju koju je Ivan Đurić odbranio 1982. na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Sadržaj je podeljen u sedam celina - „Vizantija krajem 14. veka - carstvo koga nema“, „Rođenje, porodica i prve godine“, „Mladost“, „Drugi prvi car (1414-1425)“, „Prvi i jedini car (1425-1440)“, „Epilog (1440-1448)“ i „Reč na kraju“. Na samom kraju knjige predstavljen je bogat naučni aparat, koji čine: rezime (na francuskom), spisak skraćenica (izvori), literatura, podaci o autoru i indeks imena i pojmova. Đurić je originalni naslov svoje disertacije „Jovan VIII Paleolog i njegovo vreme“ spustio u podnaslov knjige, ustupivši mesto efektnijem „Sumraku Vizantije“, jer pored toga što govori o životu i politici pretposlednjeg vizantijskog cara, autor osvetljava i osnovne tokove i probleme epohe u kojoj se kretao i živeo.
Uspevajući da mnoga pitanja formuliše na drugačiji način, Đurić primenjuje modele istraživanja slične onima koje su u nauku uveli francuski medievalisti okupljeni oko časopisa „Anali“. Na taj način on pokušava da rekonstruiše sliku poznovizantijskog društva, njegovih struktura, privrede, duha, kolektivne svesti. Time je mnoge probleme uspeo da naznači i o njima raspravlja - promene u političkoj ideologiji i shvatanju carske vlasti, osobenostima privrede poznog Carstva, značaju i udelu italijanskih pomorskih republika u privredi Vizantije, strukturi i različitim političkim opredeljenjima prestoničkog stanovništva. Smatra se da je autor svojim pristupom dao nauci pravi primer za uspešno rekonstruisanje ove epohe, delo koje će biti smernica svakom vizantologu koji je svoja interesovanja usmerio na istraživanje Vizantije s kraja 14. i prve polovine 15. veka.
Radeći na ovoj studiji, autor je suvereno ovladao impozantnom izvornom građom iz raznih arhiva (Firenca, Đenova, Venecija, Napulj, Dubrovnik), diplomatskim materijalom poslednjih Paleologa, papskim bulama, kao i nezaobilaznim delima poznovizantijskih istoričara. Pored toga, Đurić se obilno služio i nekim izvorima koji do tada ili nisu bili korišćeni, ili to makar nisu bili u dovoljnoj meri. Tu se prvenstveno radi o hronikama, čiji su pisci na povest vizantijskog carstva gledali kao na integralni deo mletačke istorije. Autor koristi i podatke koje nudi relativno dobro sačuvana vizantijska književnost 15. veka (panegirici, posmrtna slova), ali ne zazire i od mnogih vrednih svedočanstava tadašnjih putnika, raznih emisara, hodočasnika ili poslovnih ljudi različitih profila.
Ispisujući monografiju o Jovanu VIII Paleologu, Đurić je prikazao čitavu vizantijsku državu na zalasku, koja ma koliko bila inferiorna u odnosu na hrišćanski Zapad, impresionira svojom tradicijom i na njoj ustrojenom vrednosnom sistemu. Pretposlednji car deli sudbinu svoje države bez ostatka, razapet između dostojanstva vladara univerzalnog carstva i realnosti „carstva koga više nema“. Odnos prema izvorima ove značajne studije omogućio je autoru da stvori istoriografsko delo koje se ne iscrpljuje u jednodimenzionalnoj političkoj slici vremena, nego uverljivo iznosi totalitet jedne epohe. Novim izdanjem knjige „Sumrak Vizantije“, pažnje vredni naučnoistraživački rezultati rano preminulog vizantologa Ivana Đurića (1947-1997) postali su dostupni znatno širem krugu zainteresovanih čitalaca i korisnika ovog izuzetno lepo i učeno pisanog dela.
Siniša Kovačević
