19.01.08 Politika
Knjiga koja pruža nadu
Zoran Konstantinović, „Literarno delo i nacionalni mentalitet”
Poslednja, posthumno objavljena knjiga našeg uglednog komparatiste Zorana Konstantinovića „Literarno delo i nacionalni mentalitet. O jednom interdisciplinarnom pristupu istoriji srpske književnosti” predstavlja završni, istraživački korpus ovog autora. Zoran Konstantinović je dug životni i naučni opus obeležio izuzetnom i, za naše prostore, neobičnom predanošću. Prateći aktuelne tokove u nauci o književnosti u evropskim i svetskim razmerama, Konstantinović se, pri kraju života, posvetio najpre intertekstualnim istraživanjima književnih dela, a poslednjih nekoliko decenija i intenzivnom interdisciplinarnom istraživanju odnosa mentaliteta i književnosti.
Konstantinović je ovu metodologiju upoznao sredinom osamdesetih godina kada je ona postala aktuelna i u evropskim i svetskim izučavanjima književnosti. Kombinacijom novog tumačenja istorijskih i društvenih procesa, podstaknutih najnovijim psihološkim saznanjima, formira se složen metodološki postupak proučavanja mentaliteta u okviru novih istraživanja istorije književnosti. Mentalitet se, danas, sagledava sa sociološkog, istorijskog i psihološkog aspekta, otkriva se u sasvim malim, običnim životnim pojavama preko kojih se pokazuje celina književnoistorijskih procesa. Termin mentaliteta tumači se kao svest neke šire zajednice, oslikane u pojedinačnom pripadniku te skupine, ali u vrlo širokom krugu, kao verska, nacionalna, profesionalna ili regionalna pripadnost. U mentalitetu se sagledava i odnos individualnog i kolektivnog, pojedinca i zajedničke svesti, ali i opšteg duha svesti jednog doba ili etničke zajednice.
Istraživanje odnosa mentaliteta Konstantinović započinje sa analizom fenomena srpskog prevoda „Romana o Aleksandru”, recepciji i osobenostima prevoda koje otkrivaju strukturu feudalnog mentaliteta u srednjovekovnoj Srbiji. Sudbina prevoda „Srpske Aleksandride” prati uspon i pad srpskog plemstva i prodor narodnih elemenata u jeziku i svesti poraženog naroda. U 12 tekstova Konstantinović na odabranim primerima književnih dela, od srednjovekovnog perioda do faze tranzicije srpske kulture i društva krajem 20. veka, sagledava aspekte srpskog mentaliteta u književnim delima. U tom poduhvatu novog metodološkog postupka našao se „Dundo Maroje”, Orfelinova istorija o životu Petra Velikog, problem građanske svesti kod Srba u Vojvodini u 18. veku, sukobi patrijarhalnog duha i evropeizacije grada u Sterijinoj drami „Beograd nekad i sad”, analiza recepcije lika Vertera u sklopu srpskog mentaliteta na primeru „Vertera” L. Lazarevića, humor u likovima S. Sremca kao rezultat regionalizama srpskog mentaliteta, duh palanke u Nušićevom opusu, sindrom okupacije u romanima B. Ćosića i S. Selenića, susret patrijarhalnog mentaliteta i nove ideologije u romanu „Miris oskoruša” D. Đurovića i, na kraju, obeležavanje glavnih osobina srpskog mentaliteta u procesima tranzicije.
„Literarno delo i nacionalni mentalitet” je knjiga koja pruža nadu da interdisciplinarni pristupi književnosti imaju smisla, ali samo kada je reč o autorima, koji sa izuzetnim senzibilitetom mogu uz pomoć drugih humanističkih disciplina da prodiru u semantiku i strukturu književnog dela. Zoran Konstantinović je bio jedan od tih malobrojnih, umerenih i odmerenih naučnika.
Svetlana Šeatović-Dimitrijević
