Teofrast, čije je pravo ime Tirtam, rođen je na ostrvu Lezbosu u gradu Eresu oko 370. pr. n. e. Teofrast je bio najprije učenik Platonov, ali je napustio njegovu školu i prešao u Aristotelovu. Kada se Aristotel poslije Aleksandrove smrti 323. g pred progonom sveštenika povukao iz javnog života i preselio u Halkidu, imenovao je Teofrasta za vođu, učitelja i nasljednika svoje peripatetičke škole (i biblioteke!!!). Takođe, Aristotel je tom prilikom Teofrasta imenovao i za staratelja njegovom sinu, i priča dalje govori da je više od 2000 učenika u toku 34 godina njegove uprave pohađalo predavanja. Sticanjem okolnosti, Teofrast je nakon toga protjeran iz Atine, ali se nakon godinu dana vratio i nastavio predavanja u svojem peripatetičkom društvu, a spletkaroš i zavojevač takvog progona po imenu Sofokle, bio je kažnjen globom od pet talenata.
Nastavljajući da vodi školu po uzoru na svog učitelja i predavajući filozofiju, psihologiju, retoriku, poetiku, metafiziku, politiku, religiju, medicinu, istoriju, Teofrastov autoritet u Atini je postao neprikosnoven, pa i od strane velikih vladara Kasandra i Antipater to divljenje bilo je priznavano. Bogatstvo njegovog opusa brojilo je devet knjiga naslovljenim Istorija biljaka, zatim šest knjiga o Uzroku biljaka, Metafizičke aporije, Istorija fizike napisane u šesnaest knjiga, djelo O stilu, i duhovita knjiga Karakteri.
01.01.00
Politika
11.01.2003.
Iz klasične filologije
Ogledalo ljudskih nesavršenosti
Teofrast: "Karakteri"; izdavač "Mono & Manana Press", Beograd, 2002. Prevod sa starogrčkog, predgovor i komentar dr Gordan Maričić
Naša prevodna literatura sa klasičnih jezika obogaćena je novim prevodom značajnog i jedinstvenog dela antičke književne baštine, Teofrastovih "Karaktera". Aristotelov učenik i naslednik na mestu upravnika Likeja, svestrani naučnik (pored ostalog osnivač botanike) i veoma plodan pisac (više od dve stotine, većinom nesačuvanih dela), Teofrast iz Eresa (oko 370-287), oštro je ocrtao trideset negativnih ili smešnih karaktera koje je izdvojio iz galerije ljudskih naravi i ćudi, slabosti i nastranosti u atinskom društvu svoga vremena (licemer, poltron, brbljivac, primitivac i dr.).
Ovaj neveliki spis umnogome je enigma za ispitivače zbog nejasne namene i nepouzdane originalnosti, celovitosti i strukture sačuvanog teksta. Nema sumnje, pak, da se delo nadovezuje na razmatranja o različitosti ljudskih karaktera koja je započeo Aristotel u "Nikomahovoj etici", "Retorici" i "Poetici". Iako su Teofrastovi "Karakteri" napisani bez sistematičnog pristupa i dubljeg psihološkog poniranja, nalik skicama ili krokijima, oni su u osnovi kasnijih proučavanja pojedinačnih oblika i tipova ljudskog ponašanja, odnosno karakterologije. U XVII i XVIII veku bili su puno imitirani, a kod čitalačke publike ni danas nisu nimalo izgubili na popularnosti.
Moderna leksika
Privlačnost "Karaktera" vidna je i kod nas jer je jedno od najprevođenijih dela antičke književnosti na naš jezik (prvi prevod je D. Aleksijevića iz 1879, a poslednji P. Pejčinovića iz 1975). Srpski čitaoci ponovo imaju priliku da se upoznaju sa ovim zanimljivim starogrčkim spisom u prevodu dr Gordana Maričića, docenta na Odeljenju za klasične nauke Filozofskog fakulteta u Beogradu, pesnika (dve objavljene zbirke) i već afirmisanog prevodioca sa oba klasična jezika (Euripidov "Kiklop", Salustijeva "Katilinina zavera", i više kraćih dela helenske i rimske književnosti koje je, zajedno sa prevodima kolega, priredio u zbirkama "Carmina Romana", Lukijanovi Scenski govori i razgovori" i dr.), kao i sa francuskog (Rasinova "Andromaha").
Najnoviji srpski prevod "Karaktera" ima vrednost ne samo zato što nadoknađuje potrebu za ovim, stalno i svuda rado čitanim, štivom koje se u dosadašnjim prevodima ne može naći u prodaji. Osim što je kao svaki novi prevod bliži jezičkom osećaju savremenog čitaoca i donosi neka bolja rešenja, Maričićev prevod je i više od toga, nadmašivši prethodnike. U prevođenju Teofrastovog teksta, nimalo jednostavnog i izazovnog zbog svojih tanano nijansiranih diferencijacija ljudskog ponašanja, Maričić sa sigurnošću prevodioca od iskustva često pribegava prenošenju neupravnog govora originala u upravni, a na odgovarajućim mestima unosi modernu leksiku. Time ovaj prevod Teofrastovih, uvek aktuelnih, zapažanja dobija ono dramsko svojstvo koje ispitivači ističu kao paralelu između ovog dela i savremene mu novoatičke komedije.
Naučno i pristupačno
No, te prevodilačke "intervencije" nisu nimalo narušile utisak u suštini hladnog posmatračkog stava Teofrastovog prema ljudskim manama i porocima koje prikazuje, ali su učinile da čitaoci koji tekstove antičkih klasika često doživljavaju kao "okamenjene" u ovom prevodu osete dinamičnost, koju je osećao i čitalac Teofrastovog vremena. Naročita vrednost Maričićevog prevoda "Karaktera" su domišljato iznađeni srpski nazivi za pojedine karaktere, u ranijim prevodima opisno prevedene (mitoman, nevremenko, krimofil).
U sažetom, ali sadržajnom predgovoru retorski sročenog naslova "Teofrast, poligraf izgubljenog opusa", prevodilac je detaljno izneo ono malo podataka koji postoje o Teofrastovom životu i radu, i dao osvrt na književne osobenosti i vrednost samih "Karaktera", kao i podatke o njihovom uticaju tokom istorije. Prevodiočev komentar uz prevod pruža sva potrebna obaveštenja, ne zamarajući manje stručnog čitaoca. Uopšte, u Teofrastovim "Karakterima", koji su pred nama, skladno su udruženi naučni zahtevi i pristupačnost široj publici. Ilustracije uz svaki karakter dodatno daju vrednost ovom izdanju Teofrastovog dela - ogledala ljudskih nesavršenosti u kojem retko ko ne može, makar malo, da ugleda i svoj lik.
Nenad RISTOVIĆ
