01.01.22
Tokovi istorije
Rukopis kolege Bojana Simića na veoma dopadljiv način nudi naučne odgovore na brojna pitanja koja određuju odnose Federativne Narodne Republike Jugoslavije i Republike Argentine u deceniji koja je usledila posle završetka Drugog svetskog rata. Istraživanje je zasnovano na bogatoj i do sada malo korišćenoj arhivskoj građi, objavljenim istorijskim izvorima, dnevničkim beleškama, memoaristici, štampi i relevantnoj literaturi pisanoj na više stranih jezika. Knjiga ima pionirski karakter jer „otvara“ decenijama nedopustivo zapostavljanu temu o odnosima koje je jugoslovenska država imala sa zemljama Latinske Amerike. Kao takva ona je ne samo sadržajno nova već i inspirativna i instruktivna za istraživače koji se zanimaju za teme sličnog sadržaja.
U uvodnim delovima studije autor je dao analizu sveukupnih političkih, ekonomskih i društvenih prilika u Argentini u godinama prve uprave predsednika Huana Perona (1946–1955). Na taj način je omogućio čitaocima da: upoznaju „zlatno doba“ peronizma, a onda i godine u kojima je Argentinu zahvatila duboka ekonomska kriza; razumeju ustavni poredak, ideologiju i praksu totalitarne vlasti koju je personifikovao Peron i peronistički pokret; sagledaju spoljnu politiku, ekonomske kapacitetite, trgovinsku razmenu, propagandnu delatnost, socijalne odnose, pitanje nacističke emigracije i mnogo šta drugo što se, posredno, odslikavalo i na odnose Argentine sa Jugoslavijom.
Diplomatski odnosi Jugoslavije i Argentine, uspostavljeni 1946. godine, odvijali su se sve do 1956. na nivou poslanstava. U tom periodu, kako pokazuje ovo istraživanje, njihova suština iscrpljivala se na planu rastuće ekonomske saradnje i opreznog „otvaranja“ osetljivih emigrantskih pitanja. Bojan Simić je ukazao na razloge koji su uticali da Buenos Ajres bude centar jugoslovenske diplomatske akcije u Južnoj Americi. Skrenuo je pažnju na „površnost“ i odsustvo sistematičnog diplomatskog rada vlasti u Argentini i Jugoslaviji. Izvršio je analizu međudržavnih trgovinskih, saobraćajnih i kulturnih sporazuma. Opisao je razloge kvarenja, a kasnije i poboljšanja međusobnih diplomatskih odnosa. Analizirao je propagandni rad i politički učinak više diplomatskih predstavnika (Pirc, Stilinović, Pavićević, Petrović, Kanosa, Guci, Pinjeira...), uz uočavanje da Argentina nije bila mesto za „nervozne i nestrpljive diplomate“. Skrenuo je pažnju i na probleme koji su opterećivali odnose dve države, međusobna sučeljavanja, posete političara i diplomata, njihova reagovanja. Temeljno je rekonstruisao personalni sastav, partijsku organizaciju, političke aktivnosti, nastale sukobe, političke i konzularne poslove, kontakte uspostavljene u privatnim susretima članova poslanstava u Buenos Ajresu i Beogradu. Čitaocima su prezentovani i načini na koje su diplomate i štampa videli Argentinu i Jugoslaviju.
Ekonomska saradnja Jugoslavije i Argentine jedna je od centralnih tema u studiji Bojana Simića. U delovima teksta posvećenim ekonomskim odnosima popisani su artikli koji su činili jugoslovensko-argentinsku trgovinsku razmenu, progovoreno je o okolnostima koje su na nju uticale, skrenuta je pažnja na ukupnu vrednost trgovine, sagledan značaj spoljnotrgovinske razmene za obe zemlje. Istraživanje je pokazalo na koji se način sukob Jugoslavije i SSSR-a odrazio na celokupnu ekonomsku saradnju Jugoslavije i Argentine. U potrazi za „trećim putem“, koji nisu koristile zemlje bliske SAD-u i SSSR-u, obe države su nastojale da koncipiraju i realizuju sopstvenu budućnost. U tom kontekstu njihova ekonomska saradnja, određena nesumnjivom komplementarnošću privreda, lagano je narastala. Simićevo istraživanje je pokazalo da su ekonomski odnosi dve države u prvim posleratnim godinama bili „nedopustivo niski“. Izuzetak je činio uvoz kože i vune iz Argentine, koji je dosezao i do 80% ukupnog uvoza tih artikala, kao i trgovina cementom i drvnom građom koju je nudila Jugoslavija. Početkom 50-ih, posle prekida političkih i ekonomskih odnosa Jugoslavije sa SSSR-om i zemljama „narodne demokratije“, Argentina je na neko vreme postala šesti uvozni i peti izvozni partner Jugoslavije. Nakon toga, kako pokazuje istraživanje, ređale su se godine u kojima je došlo do pada ekonomske razmene, a time i sveukupnih diplomatskih odnosa. Autor piše o sadržaju i značaju trgovinskih ugovora i ekonomskih protokola koje je Jugoslavija potpisala sa Argentinom (1948. i 1953), o sveukupnim trgovinskim odnosima, količini i vrednosti razmenjene robe, kreditima kojima je Argentina u pojedinim godinama podržavala međusobnu ekonomsku saradnju, međusobnim posetama ekonomskih i političkih zvaničnika Jugoslavije i Argentine. Istraživanja pokazuju da su razmimoilaženja između Ministarstva inostranih poslova FNRJ i poslanstva FNRJ u Buenos Ajresu bila česta i da su proisticala prevashodno iz nerealnih političkih očekivanja na jednoj i nedostatka ekonomske pomoći na drugoj strani.
U knjizi Jugoslavija i Argentina 1946–1955. Simić posebnu pažnju posvećuje iseljenicima i ekonomskoj emigraciji koja se posle Drugog svetskog rata naselila u Argentini (brojke variraju prema zvaničnim procenama argentinskih vlasti od 46.000 do 180.000, a po jugoslovenskim procenama od 75.000 do 250.000). Govori o razlozima koji su podsticali vlast u Argentini da primi veliki broj iseljenika, posebno one sa fašističkom prošlošću. Rekonstruiše „kanale“ putem kojih su emigranti stizali u Argentinu. Skreće pažnju na jugoslovenska iseljenička udruženja, pogotovo ona koja su formirali politički emigranti različitih profila, kao i na njihovu štampu. Posebno se zanima za ljude koji su imali istaknuta mesta u fašističkim i kolaboracionističkim režimima tokom Drugog svetskog rata a utočište su posle 1945. našli u Argentini. Skreće pažnju na skromne, često i problematične rezultate rada sa iseljeničkom omladinom i negativne stavove argentinske vlasti prema jugoslovenskoj prokomunističkoj propagandi i udruženjima takvog ideološkog profila. Sa pažnjom su obrađeni i problemi koji su pratili proces repatrijacije jugoslovenskih iseljenika iz Argentine (ukupno 1.748 lica u godinama 1945–1951) i njihov prihvat u Jugoslaviji. Istraživanje je pokazalo da su argentinske vlasti aktivno radile na socijalizaciji jugoslovenskih emigranata i nametanju novog identiteta kojim se gubi osećaj zajedničkog i „briše“ nacionalna tradicija i sećanje na nacionalni identitet formiran u staroj domovini. U tom kontekstu ukidana su projugoslovenska i udruženja sa uočljivim komunističkim obeležjima, sputavana je akcija jugoslovenske države među iseljenicima, rađeno je na njihovoj ubrzanoj denacionalizaciji i razjedinjavanju.
Bojan Simić veoma utemeljeno opisuje odnos državnih vlasti Argentine i Jugoslavije prema ustaškoj emigraciji (brojke variraju od 5.000 do 20.000) i njenim vođama, pre svega Paveliću. Istraživanja su pokazala na koje je načine ustašku emigraciju podržavao Peronov režim i u kojoj je meri takva politika obesmišljavala sve pokušaje socijalističke Jugoslavije da sputa antijugoslovensku delatnost tog dela emigracije. Autor rekonstruiše veze ustaša i režima u Buenos Ajresu, piše o aktivnostima ustaške emigracije, rekonstruiše sastav hrvatske vlade formirane na desetogodišnjicu proglašenja NDH, govori o sudbini jugoslovenskih zahteva za izručenjem Pavelića, ukazuje na ulogu Rimokatoličke crkve u organizovanju antijugoslovenske hrvatske emigracije i dr. Sa podjednakom pažnjom istražena je i delatnost srpske emigracije, rasvetljen rad njihovih udruženja, obrađen sadržaj poruka objavljivanih u srpskoj emigrantskoj štampi, ukazano na suštinu politike srpske političke emigracije koja je, razočarana jugoslovenskom državom, težila „vraćanju“ samostalnoj Srbiji, grupisanju oko ideja koje je personifikovao Milan Stojadinović, zatim na obračun sa komunistima i pripadnicima drugih jugoslovenskih naroda. Skrenuta je pažnja na Stojadinovićev društveni život, njegov stručni i politički angažman, nastojanja „spoljnih činilaca“ da bude uspostavljena saradnja i sklopljen sporazum Pavelića i Stojadinovića na „antikomunističkoj bazi“.
Istraživanje kolege Simića pokazuje u kojoj su meri različiti pogledi na emigraciju i njene aktivnosti opterećivali političke odnose dve države, uticali na krize i postojanje uočljivih uspona i padova u međusobnoj saradnji, pojavu nezainteresovanosti i nemarnosti, ukazuje na uočljiv uticaj vojske koji podstiče političku nestabilnost, opštu nesređenost, kao i na značaj pojedinaca za državnu politiku. Iz tih razloga međusobne „poslove“ dve države bilo je lakše završiti koruptivnim nego legalnim putem, što je iskušavalo „umešnost“ diplomatskih predstavnika i zahtevalo upotrebu sredstava iz „crnih fondova“. Tome treba pridodati i malu zainteresovanost argentinskih političara za Jugoslaviju, neshvatanje njene spoljnopolitičke pozicije posle 1948. godine, učestale antijugoslovenske kampanje ekstremne ustaške emigracije koje je podržavala Rimokatolička crkva, dugoročno opstajanje stereotipa o jugoslovenskom socijalizmu i poistovećivanju sa državama „realnog socijalizma“. Formiranju i opstajanju takvog načina mišljenja doprinosila je štampa za koju je karakterističan nedostatak informacija, upotreba stereotipa i politička isključivost. Simićevo istraživanje pokazuje da je tokom vremena, prateći proces pretapanja političke u ekonomsku emigraciju, politička netrpeljivost prema novoj Jugoslaviji u delu emigracije počela da zamire. Bilateralna saradnja u oblasti kulture, nauke i sporta, delatnost Argentinsko-jugoslovenskog kulturnog instituta (osnovan 1950) i brojnih kulturnih društava, dostavljanje knjiga, razmena filmova, gostovanja umetnika, dodeljivanje stipendija deci iseljenika za studije u Jugoslaviji, uspostavljanje međustudentske saradnje, sportski susreti i gostovanja Partizana, Hajduka, Crvene zvezde, Rasinga, tome su najdirektnije doprinosili.
Uspelu Simićevu studiju zasvođuje celina posvećena pogledima jugoslovenskih diplomata, novinara i analitičara na ličnost i politiku Huana Perona. U tim delovima knjige kritički je obrađen ne samo jedan totalitarni režim, njegova ideologija i praksa već i skrenuta pažnja na ideološka i sva druga „opterećenja“ prisutna u jugoslovenskoj percepciji argentinskog vođe i politike koju je on personifikovao. Prisustvo različitih informacija, dezinformacija, glasina, „verzija“... u argentinskoj štampi kao osnovnom izvoru informisanja jugoslovenskih novinara otežavalo je rad i dosezanje do istine, ali je bilo i „korigovano“ zvaničnim stavom jugoslovenskih vlasti o čemu i kako treba izveštavati iz Argentine. Vredno je pažnje i uočavanje autora da su tokom 1955. godine, u kojoj je došlo do pada režima Huana Perona, jugoslovenski čitaoci bili suočeni sa količinom informacija o Argentini koja je bila otprilike jednaka svim u prethodnoj deceniji plasiranim vestima o toj dalekoj zemlji.
Kao tematski nova, istraživački utemeljena i sadržajno bogata, studija Bojana Simića predstavljaće nezaobilaznu literaturu u svakom pokušaju daljeg produbljivanja i razumevanja odnosa jugoslovenske države sa Argentinom i drugim zemljama Južne Amerike.
Ljubodrag Dimić
