Mihail (put na Svetu Goru)

05.04.04

Jedna od najtraženijih knjiga u Novom Sadu, a trenutno može da se kupi samo u knjižari “Mala velika knjiga”, jeste roman “Mihail-put na Svetu goru”, banjalučkog književnika Branka Brđanina Bajovića. Izdavač je “Glas srpski” iz istog grada, a početkom ove godine NIN-ov žiri ga je uvrstio među sedam najboljih romana objavljenih 2003.
Branko Brđanin Bajović (1956.) objavio je sedam pesničkih zbirki, trinaest drama i dve publicističke knjige, a “Mihail” mu je prvi roman. Dramaturg je i umetnički direktor Narodnog pozorišta Republike Srpske u Banjaluci; na matičnoj sceni od prošle jeseni igra se njegova drama “Oko u oko”. Dobitnik je brojnih nagrada za književno, pozorišno-scensko i radiofonsko stvaralaštvo. Za sebe kaže da se oseća kao pisac izdaleka.

Priča o Mihailu

l Vaš roman - prvenac nastao je na osnovu filmskog scenarija. Kako se to dogodilo i kakva je sudbina vaše filmske priče ?
-Zbivanja u “Mihailu” vezana su za imaginarni slovenski skit na Svetoj gori, objašnjava naš sagovornik. Na širem planu, to je priča o sudbini Srbije i Rusije krajem i poslije Drugog svjetskog rata, o hrišćanskoj vjeri pravoslavnog znaka, o univerzalnim ljudskim posrnućima i o potrazi za korjenima.Dio radnje vezan je za Vojvodinu.
Roman je nastao kao literarizovani scenario za dugometražni film. Scenario sam završio još 1997. a preko naših vladika, stigao je do patrijarha moskovskog i cjele Rusije Alekseja Drugog. Dogovoreno je da se film snimi povodom dvijehiljadite godišnjice hrišćanstva, da glavni glumac a možda i reditelj bude Nikita Mihalkov. Projekat, na žalost, nije realizovan, a prije nešto više od godinu dana saznao sam da bi taj scenario bio polazište za film Dušana Kovačevića i Mihalkova, koji je tim povodom dolazio u Beograd. O daljoj sudbini tog poduhvata nisam obavješten.
U ovom trenutku bavim se drugim djelom romana “Mihail”.Bez hemingvejevske bojazni da ću ga ureći, u toku je krajnja literarna obrada prije štampanja. Nadam se da će se taj nastavak pojaviti prije oktobarskog Sajma knjiga u Beogradu, možda baš u “Maloj velikoj knjizi” Radmila Mulića, mada su ga tražili i neki beogradski izdavači.
l Postoji mišljenje da u savremenoj književnosti na srpskom jeziku vlada hiperprodukcija romana, potkrepljeno činjenicom da je samo prošle godine objavljeno oko 200 naslova. Kako to tumačite?
-Roman je za pisca oduvjek bio-velika matura u književnosti. Branko Miljković je slutio da će svi poeziju pisati, a događa se da i romane “svi” pišu. Dobro je da ljudi rade, ne valja ako nema kvaliteta.
Ja se držim Balzakovog pravila da rukopis treba da odleži, što duže-to bolje, a on je predlagao devet godina. Pisanje romana za mene je iskustvo kreiranja svijeta-ništa ljepše i nisam radio. Svaki pisac se osjeća okrunjenim i ispunjenim kada uspije da stvori svijet koji potsjeća na stvarni život, bez obzira u kom je književnom žanru.

Ožiljci tektonskih poremećaja

l Kakva je trenutno književna produkcija u Republici Srpskoj, kakvi su trendovi, kako preživljavaju izdavači?
-U RS izdavaštvo nosi ožiljke svih tektonskih poremećaja iz proteklih godina, a sustigla ga je i tranzicija. Izdavače gura, a po malo i guši komercijalizacija, odnosno nužda da se publikuje ono što se može prodati. Teško im je da atraktivnim, kvalitetnim piscima plate odgovarajuća autorska prava, pa se dovijaju na razne načine.Inače u RS postoje samo dva utemeljena izdavača: Zavod za izdavanje udžbenika i nastavnih sredstava iz Srpskog Sarajeva i Glas srpski iz Banjaluke.
l Autor ste i monografije “70 sezona narodnog pozorišta Republike Srpske”. Tu radite kao dramaturg i umetnički direktor. Šta se kod vas zbiva, ovdašnja javnost je malo obaveštena?
-Bez pretjerivanja tvrdim da smo ponovo oživjeli. Poslije 32 godine, nakon zemljotresa u Banjaluci, pronađene su pare da se Pozorište obnovi. Sem što je sada sigurno i bezbjedno za upotrebu, ono je prilagođeno svim modernim teatarskim zahtjevima.
Krajem februara otvorili smo veliku scenu, komadom “Gospođa Olga”, koji je Milutin Bojić napisao prije 90 godina a za njegova života nije igran. Reditelj (i glumac) Nikola Pejaković opredjelio se za tekst koji znači prekretnicu u razvoju srpske građanske drame.Potom smo izveli premijeru Nušićeve “Vlasti”, u adaptaciji i režiji mlade, talentovane Beograđanke Katarine Petrović. Rječ je o nezavršenom komadu iz 1930. koji je Petrovićeva dogradila pričom na istu temu iz ostalih Nušićevih drama.
Dobili smo i kamernu scenu “Petar Kočić” i nazvali smo je u čast velikom, zavičajnom piscu. Otvorena je namjenskom premijerom, dramatizacijom istoimenog romana Gojka Banovića. To je prostor za manje projekte, za mlade umjetnike u ovom gradu, koji polako postaje centar Republike Srpske.Ovo pozorište osnovano je prije 75 godina i vjerujem da smo mu na dostojan način podigli novu zavjesu.
l Kakvi su planovi za budućnost, imate li obezbeđen umetnički podmladak?
-Ova uprava već šestu sezonu zaredom uspješno profiliše repertoar:nastojimo da ravnomjerno predstavljamo i domaće i strane autore, i klasiku i savremene tekstove. U protekle četiri godine imali smo čak 3 praizvedbe. Uprkos stalnoj nestašici novca, uspijemo godišnje da napravimo 4 do 6 premijera, a toliko nas očekuje do kraja ove sezone.
Sem toga, Banjalučka scenska akademija obezbjeđuje nam već treću generaciju diplomaca, a i ubuduće, siguran dotok talentovanih i rada željnih umjetnika svih teatarskih usmjerenja.

Radmila Lotina

05.03.04 NIN

U podnaslovu Bajovićevog romana stoji odrednica “Put na Svetu goru” i ona će zagrižene književne “hazarologe” neizbežno podsetiti na “Hilandarsku povest”, kako glasi podnaslov Malog noćnog romana Milorada Pavića. Ovo tim pre što je motiv hodočasničkog putovanja i ovde, kao i u romanu autora proslavljenog Hazarskog rečnika, neodvojivo povezan s temom traganja za ličnim identitetom kroz odgonetanje tajne vezane za sveprisutnu i sveodređujuću figuru oca, i u jednom i u drugom slučaju zaklonjenu dugom senkom ideoloških raskola i zabluda iz vremena Drugog svetskog rata.

Tu se, međutim, i završava sličnost između Mihaila i Malog noćnog romana. Jer, dok je Pavićeva pripovest ispisana u karakterističnom maniru postmodernog, začudno-fantastičnog tretmana kulturno-istorijskih fakata, Bajovićeva knjiga u osnovi počiva na obnovi realističko-mimetičkog postupka, odnosno na upotrebi retro-manira i, uz to, na “kreativnom” oživljavanju opštih mesta. Uloga učestalo beleženih junakovih snova ne odstupa ni u čemu značajno od ovakvog opredeljenja. Najuspeliji deo Mihaila, pri tom, predstavljaju njegova završna poglavlja u kojima je na usta jednog od aktera-svedoka ispripovedana povest brutalnog stradanja junakovog oca i razloga njegovog prelaska iz uniforme ruskog crvenoarmejca u svešteničku odoru Svetogorca. Već viđena i ispričana u našoj savremenoj književnosti, decenijama otvorenoj za rastakanje ideoloških tabua, ova ispovest, zbog koje je, po svoj prilici, i napisana cela knjiga, ne pribavlja joj, ipak, dovoljan romaneskni alibi.

Sve što prethodi toj katarzičnoj ispovesti ne predstavlja, naime, ništa drugo do dugo i zamorno, mada na momente razgaljujuće i uveseljavajuće putovanje po kulturološkim stereotipima i predubeđenjima. Glavni akteri tog putešestvija s mnogo pretenzija i malo priključenija jesu jedan ruski šahovski velemajstor i jedan srpski kaluđer, dati nesumnjivo kao tipski predstavnici nadaleko poznate slovenske inteligencije i duhovnosti, i to u skladu s efektno istaknutim uverenjem “Rus i Srbin, u stranom svetu, kao da se braća sretnu”, odnosno prema čuvenom sloganu “Nas i Rusa dvesta miliona”, jer je, naravski, dobro znano “da su Srbija i Rusija Kalvarija, na putu za Golgotu”! Dometi ovog dalekosežnog shvatanja vidljivi su već iz činjenice da su pravoslavna braća Grci ovde dosledno prikazani kao Cincari i Levantinci za koje su važni tek ćar i pazar, budući da su nepopravljivo inficirani materijalističko-interesnim virusom sa Zapada, “odakle Sunce nikada nikome na Istoku nije izgrijalo”. Nadaleko je poznato i priznato, uostalom, da - kako neimenovani citat “s bradom” kaže - “O Bogu se na engleskom ne može govoriti”, ali ništa zato, ima i neke utehe u duhovnoj pustoši savremenog sveta, makar u naizgled sitnim a tako bitnim spoznajama kao što je ona da “vrabac je jedina naša ptica, srpska i slovenska. Samo on nas nikad ne ostavlja, deleći sa nama sve što nas snalazi”. Skromni vrabac je, dakle, naš najbolji i najverniji prijatelj i valjda bi se makar on bez premišljanja okrepio brojnim poukama posejanim svuda po ovom gusto pisanom štivu koje nas ozaruje spoznajama tipa “Ko nije posrtao, ne zna se ni uspravljati”, “Ne valja se odviše u svoj život uplitati”, “Niko nije zlato... Ni zlato nije zlato da bi preziralo srebro”, “Rasejan čovek je u stvari veoma koncentrisan, ali samo na jednu stvar”, i tako dalje, i tome slično...

Za razliku od onoga među njegovim junacima koji se vajka što nije zapisivao sve o čemu je u životu razmišljao, autor Mihaila, reklo bi se, nema za čim da zažali, jer se stiče neodoljiv utisak da je njegov roman - tek tu i tamo prošaran pravim pripovedačkim izletima - gotovo neiscrpna zbirka celomudrenih izreka, tematski uokvirena sižejnom situacijom po pretencioznosti i autentičnosti sasvim ravnom njihovim ukupnim misaonim mogućnostima i uzletima. Nekad davno, na počecima modernizma, vredni pisci pravili su rečnike “otrcanih misli” kao neku vrstu opomene i upozorenja neupućenim čitaocima; sasvim u “interaktivnom” duhu poslemodernizma, dolazi, izgleda, vreme da takva sačinjenija marljivi čitaoci počnu da pripremaju i upućuju neobaveštenim ili pak “previše obaveštenim” piscima.

Tihomir Brajović