Portret Grčke

17.05.12

PEČAT

Već sam hvalio izdavačku kuću „Karpos“ iz Loznice. U nekoliko sasvim atipičnih biblioteka oni objavljuju isključivo kvalitetne knjige. Jedna od njih je Portret Grčke, američkog pisca i novinara Nikolasa Gejdža, izašla u biblioteci „Panelinion“, koja se zanima fenomenom Grčke. Za razliku, recimo, od dva briljantna naslova Lorensa Darela koja izučavaju grčka ostrva i Kipar, Gejdž opisuje Grčku u totalu – geografiju i istoriju, mitove i način života, religiju i hranu, muziku i mentalitet... Iscrpljuje je sa svih strana, diveći se i sam fenomenu starog ponosnog naroda. Možda bi srpski turistički operateri trebalo da poklone Portret Grčke svakom putniku koji namerava da poseti zemlju starih bogova i mlade svetlosti?

Vasa Pavković

27.04.09 Politika

Posle Brauninga, Bina, Darela i solunskih pisama Jelene Dimitrijvić, Portret Grčke Nikolasa Gejdža („Karpos“, 2008) još je jedan plemenit i mudar odabir filhelenske biblioteke Panelinion.
Nikolas Gejdž, zapravo Nikolas Gacojanis, Grk, Epirac, emigrirao je kao desetogodišnjak u Ameriku burne 1949. godine. Veći deo života proveo je kao istraživač i novinar. Pisao je za „Boston herald treveler“, „Volt strit džurnal“ i „Njujork tajms“, za koji je radio od 1970. do 1980. kao novinar i strani dopisnik. U to vreme objavljuje i dva bestselera o američkoj mafiji (The Mafia is Not An Equal Opportunity Employer, 1971. i Mafia, U.S.A. 1972). Njegova novinarska iskustva poslužila su za saradnju sa Mariom Puzom, s kojim je radio na filmu Kum III.
Književnu slavu stiče romanima Seme razdora (1974) i Burlotino bogatstvo (1975), sagom o dinastiji grčkih brodovlasnika. Najpoznatije delo Eleni objavljuje 1983. godine (u izdanju „Random hauza“). Ovaj roman, potresna biografija prekinutog detinjstva, priča je o tragičnoj sudbini piščeve majke i borbi porodice da preživi u talasima rata i revolucije koji su gospodarili Grčkom četrdesetih godina. Roman Eleni u Americi ubrzo postaje bestseler, a u Engleskoj čak dobija Hajnemanovu nagradu kao najbolji roman godine koju dodeljuje Kraljevsko književno društvo."
Izgleda da je Portret Grčke roman predgovora svakom predgovoru o zemlji svetlosti u kome mitske priče postaju stvarnost Gejine dece koja se prepoznaju, bilo da je romejska ili helenska priroda stvorena u njima samima. Ta neprikosnovena odanost prema zavičaju, ljubav prema zemlji, čvrsto je utemeljenje i svaki iskon Gejdžovog duha. Brižno je sakupio, kao novinar i pisac, sve važne istorijske, geografske, antropološke i sociološke, folklorne i statističke, literalne i filozofske podatke. Sublimira sve helensko, sve evropsko, sve svetsko. Delo je međa proze i stiha, žanrovski razuđeno. Ima neverovatan smisao za neobične detalje. Ne zaboravlja igračke svečanosti Homerovih junaka, opisuje igre kalamatijano, tsamiko, zeibekiko, hasapiko i na kraju svima poznati sirtaki. Piše o grčkim običajima, bogu i čoveku, racini i musaki, daje korisne podatke i kratku istoriju grčkih instrumenata."
Osvetljava grčko nebo gradića Arte pod turskim ropstvom i epski patos u jednoj narodnoj pesmi nama veoma bliskoj u ključu srpske epike. Kao što je Portugalcima fado, tako je Grcima rebetika, pesma koja se peva uz buzuki i vuče koren iz vizantijskih himni, starih narodnih pesama i istočnjačkih ritmova koje su anadolski Grci vekovima negovali, piše Gejdž. Sa nezaboravljenim Pindarom, a onda 25 vekova kasnije, Šelijem, slavnim Bajronom, Darelom i Henrijem Milerom, pisac plovi, putuje, divi se i sanja neproživljeno. Gejdžovo sveto i profano, sa istančanim psihogramom zemlje, upliće se u svako poglavlje. Izdvojiti priču o ostrvu Inuse ili priču o božanskoj Atini, ne, bilo bi teško, možda je ipak priča o Epiru, zemlji Dodone i mestu piščevog rođenja, pravi početak za upoznavanje naroda koji su najlepše prosanjali san života."
Prevod Sonje Vasiljević, posle nadahnutih Binovih eseja i Darelovog putopisa u Grčkoj, još jednom otkriva valjanog zanatliju i posvećenog helenofila."

Snežana Vukadinović

18.02.87

Boston Globe, 30. januar 1987.

Grčka Nikolasa Gejdža

Jako je teško pisati vodiče. Nikada ne znate za koga pišete - žderače lotosa u potrazi za opijumom ili žrtve pobune u potrazi za mirom ili osvetom? Svaka od ovih opcija izostavlja ili previše čitalaca ili previše istine. Ali, kako pisati o predivnoj zemlji punoj neopisivih starih hramova koji se tek naziru od smoga, zemlji čiji ljudi znaju da igraju i plaču i gde su žene još uvek neravnopravne s muškarcima, zemlji čije su gostoprimstvo i svadljivost jednako poznati i nezaboravni?
Ako je vaše ime Nikolas Gejdž i ako ste ranije radili kao dopisnik Njujork Tajmsa, pisaćete sve što može da se štampa, s ponosom, iskrenošću i bez pardona. Možda ćete konsultovati već izdate putopise, Bajronove, na primer. Gejdž nas u ovoj knjizi upoznaje sa svojim rodnim mestom Lija, gde je rođen kao Nikolas Gacojanis 1939. godine i u kome su njegovu majku 1948. ubili komunistički gerilci zbog toga što je svoju decu poslala van Grčke kako ih oni ne bi oteli:
Moje se selo nalazi u delu Epira zvanom Tesprotija. Prema Aristotelu, ovde je nastala grčka rasa i uobličen je grčki jezik. Ljudi sa naših planina bili su toliko izolovani da su međusobni brakovi očuvali svetlu boju kose i očiju kao i klasične grčke crte iz Periklovog vremena, kao ni na jednom drugom mestu. Bajronova zapažanja o ljudima ove oblasti nisu čak ni danas u potpunosti neprikladna: Surovi su, premda ne i podmukli i imaju nekolicinu mana, ali među njima nije niskost. Predstavljaju možda najlepšu rasu na svetu u pogledu crta lica, njihove su žene kadkad isto tako lepe, ali prema njima postupaju kao prema roblju, tuku ih, i ukratko, one su tegleća marva.“
Gejdžova knjiga nudi konciznu istoriju slave i krvoprolića kroz koju je Grčka prošla: ona je vodič kroz drevne gradove ophrvane tamom, poput Mikene (u kojoj je Klitemnestra ubila Agamemnona) ili okupane svetlom, poput Apolonovih Delfa. Gejdž nas u 14 poglavlja vodi kroz sve delove zemlje i sve istorijske periode, od neverovatnog V veka p.n.e, koji i dan danas očarava čovečanstvo, preko mržnje i još uvek veoma živih sećanja na tursku vladavinu (autor nas podseća da Grci i dan danas izbegavaju da krenu na put ili da se operišu utorkom, jer je dan pada Konstantinopolja 1453. bio upravo utorak), pa sve do monarhije, diktature i nestabilne demokratije XX veka naše ere.
Gejdž nam piše o tome gde da jedemo u Atini i najbolje rute za obilazak Atosa, piše o tome šta je i Perikle jeo u Atini i objašnjava pravoslavlje (u poglavlju koje, iako kratko, informiše koliko i encikopedijski članak, iako je napisano sa primetnom subjektivnošću). Gejdž poštuje sve što je grčko, ali ima poštovanja i za tešku ljudsku sudbinu, dve stvari koje za njega predstavljaju jedno. Nakon vodiča kroz grčka ostrva, poglavlja koje stilom verovatno najviše podseća na turističke vodiče, čitavo poglavlje posvećuje jednom ostrvu - Inusi, domu najvećih brodograditeljskih porodica od Drugog svetskog rata naovamo, čiji stanovnici i dalje ostaju verni svom zavičaju i nakon što su se najpoznatiji ostrvski magnati preselili u Njujork ili London.
I pored neverovatne konciznosti i čitljivosti ove iskreno napisane knjižice, Gejdž ipak žali zbog nekih opisa kojima nije zadovoljan: opisom svetla u Delfima, opisom specifičnog ukusa grčke vode; nedovoljno dobrom definicijom pojma xenitia, kojim se u Grčkoj izražava nostalgija za domovinom. Portret Grčke je potpuno revidiran od svog prvog izdanja iz 1971, koje je objavljeno pre nego što je autor postao dopisnik Tajmsa i pre nego što je napisao Eleni. Jedina konstanta je to što Gejdž još uvek diže ruke i setno uzdiše opisujući vodu, zemlju i svetla Grčke. Kristina Rob

Minneapolis Tribune, 1987.

Utažite žeđ za Grčkom

Portret Grčke je poezija u prozi prerušena u vodič kroz domovinu Nikolasa Gejdža. Četiri godine pre izdavanja ove knjige, u knjizi Eleni otkrio je tamnu stranu grčkog karaktera: nekontrolisanu političku strast koja se još od Sokratovog pogubljenja prenosti sa generacije na generaciju.
Godine 1948, tokom građanskog rata od koga je zavisilo na kojoj će strani gvozdene zavese zemlja završiti, Gejdžovu su majku pogubili komunisti. Proglašena je krivom jer je svoju decu poslala iz sela kako bi ih zaštitila od krvavih borbi. Gejdž je odrastao u Americi i kasnije postao reporter Njujork Tajmsa.
Da je njegova porodična istorija bila drugačija, verovatno se ne bi toliko interesovao za svoje poreklo. Ali grčka deca nisu u stanju da ne misle na svoju zemlju, ma koliko daleko od nje otišla. Grčki je verovatno jedini jezik koji ima reč kojom se opisuje psihološka glad koju osoba oseća nakon dužeg vremena van rodne zemlje - xenitia.
Svaki izgnanik“, kaže Gejdž, bez obzira koliko veliko bogatstvo mu je doneo novi život, bez obzira koliko je sputavajuće i pusto njegovo rodno ostrvo, i dalje ostaje vatreni Grk. Pričaće satima sa suzama u očima, o zemlji koju je napustio i o svojoj nadi da će se vratiti tamo da umre”.
Sedamdesetih se godina Gejdž vratio u Grčku kao Tajmsov dopisnik iz Atine, iskoristivši taj period kako bi istražio okolnosti koje su dovele do pogubljenja njegove majke. U ovoj se knjizi ponovo vraća u domovinu, ovoga puta, da bi sa suzama u očima govorio o njenim vrlinama.
Jednako važno mesto zauzima i sposobnost Grčke da fascinira sve one koji je posete. Oko Grčke se već 2000 godina bore velike svetske sile. Opsedali su je Rimljani, francuski krstaši, Turci, Venecijanci - svi su želeli da gospodare zemljom Perikla i Aleksandra Velikog. Pa ipak, svaka od tih sila povukla se unekoliko helenizovana.
Zemlja i klima Grčke su tako uticajne i u svakom smislu moćne, da živeti ovde znatan broj godina znači postati Grk. Čak i najuzdržljiviji stranac će uskoro primetiti da je u razgovoru počeo da se služi rukama”. Ovaj fenomen je, naravno, dobro poznat desetinama hiljada američkih turista koji svake godine posećuju Grčku. Gejdžova knjiga može da posluži i kao obrnuti” vodič, zahvaljujući kome će oni koji su već posetili Grčku moći da se podsete lepote te zemlje. Ona će im takođe pomoći da prebrode i melanholiju o kojoj govori jedna narodna izreka, a koju po napuštanju oseća svaki počasni građanin Grčke: "Najbolnije iskustvo koje Grk može upoznati jeste da ostane siroče, da ostane sam, da bude zaljubljen i da bude van Grčke. A biti van Grčke, najgore je od svega.“ Ron Grosman

The New Yorker, 1987.

Portret Grčke - Nikolas Gejdž

Ova bi knjiga mogla da posluži kao koristan vodič prilikom putovanja kroz Grčku, iako je mnogo više od jednostavnog vodiča. Njen je autor rođen u malenom gradu u Epiru (što i navodi u svojoj najpoznatijoj knjizi Eleni u kojoj analizira okolnosti vezane za ubistvo svoje majke od strane komunističkih gerilaca), a u Ameriku je još kao dečak prebegao nakon građanskog rata. Sedamdesetih godina je radio kao Tajmsov dopisnik iz Atine. Gejdž nas vodi na put kroz zemlju i njena ostrva, otkrivajući nam usput sliku grčkog naroda. Stil je opušten, ali veoma bogat i pun detalja, dok njegova glavna karakteristika ostaje predana ljubav prema Grčkoj.

Chicago Tribune, 18. februar 1987.

Portret Grčke - Nikolas Gejdž

Nikolas Gejdž, rođen u Grčkoj, skoro se svake godine vraća u svoju otadžbinu. Gejdž je već napisao romane čije se radnje odvijaju u Grčkoj, kao i knjigu Eleni, biografiju svoje majke koja je ubijena u građanskom ratu. Sada predstavlja uvod i vodič kroz Grčku koji je prvi put objavljen u kraćem obliku 1971. godine. Gejdž svako poglavlje posvećuje jednoj od bitnih tema: hrani, piću, jeziku, grčkom pravoslavlju i istoriji - od kojih je poslednja tema obrađena u uzbudljivih 25 strana. Istorija se, naravno, provlači kroz svakodnevni život zemlje. Uzmimo, na primer, okolinu Korinta. Tu se nalazi grad Naupakt oko koga su "Atinjani, Spartanci, Makedonci i Rimljani vodili krvave bojeve da bi osvojili i držali ovaj grad... zbog njegove strateške važnosti“. Vekovima kasnije, Servantes je tu ranjen u bici između hrišćana i Turaka, dok je grad još nosio ime Lepant. Nedaleko odatle nalazi se Misolongi koji je tokom Rata za nezavisnost bio uporište pobunjenika i u kome je umro Bajron.
Gejdž najtoplije pohvale čuva za Epir, severozapadnu oblast o kojoj kaže: "Ni na jednom drugom mestu ne možete naći toliko dokaza o svim razdobljima grčke istorije“.
Kratki ali autoritativni Portret Grčke je knjiga kojom turisti željni da upoznaju ovu zemlju mogu da zamene knjige koje bi im zaista bile od velike koristi, tj. polovinu Lebove klasične biblioteke (Loeb Library of Classics).
Prevod tekstova: Milana Babić