Poetika Milutina Bojića

01.01.17 Književna istorija

Autor snažne poetičke volje, široke erudicije i raznovrsnih književnih interesovanja, Milutin Bojić dugo je slovio za pesnika jedne pesme – antologijske „Plave grobnice“. Bojićeva mladalačka želja da postane nacionalni bard ostvarila se po visokoj ceni, budući da je poznati refren o krfskoj tragediji zaglušio protoavangardni glas pesnika „Mladosti“, „Herostrata“ i „Salome“. Prošle godine načinjen je, posle Bojićevih sabranih dela u izdanju Narodne knjige (1978), možda i najvažniji korak u prevrednovanju celine pesničkog, pa i dramskog stvaralaštva Milutina Bojića. Prvi zbornik radova posvećen poetici Milutina Bojića štampan je o stogodišnjici pesnikove smrti i povodom 125 godina od Bojićevog rođenja. Zbornik Poetika Milutina Bojića, dvadeset četvrti u ediciji Poetička istraživanja i deveti u ciklusu „Smena poetičkih paradigmi u srpskoj književnosti dvadesetog veka: nacionalni i evropski kontekst“, objavljen je u izdanju Instituta za književnost i umetnost (Beograd), Biblioteke „Milutin Bojić“ (Beograd) i Dučićevih večeri poezije (Trebinje). Zbornik je proistekao iz međunarodnog naučnog skupa održanog u Trebinju (Dučićeve večeri poezije) i Beogradu (Institut za književnost i umetnost) početkom aprila 2017. godine. Zbornik od 634 stranice priredili su prof. dr Jovan Delić i prof. dr Svetlana Šeatović, koji su trideset dva priloga učesnika skupa organizovali u sedam preglednih celina. „Uvodnu reč“, posvećenu problemima recepcije Bojićevog stvaralaštva, napisala je prof. dr Svetlana Šeatović.
Naučni radovi okupljeni u prvoj celini Zbornika pružaju celovit pogled na modernost Bojićeve poetike, istorijske imaginacije i pesničkog jezika. Jovan Delić u „Fragmentima o poetici Milutina Bojića“ analizira dramsku fakturu i versifikatorsko majstorstvo Bojićevih stihova, pesnikov šopenhauerovski i ničeanski iracionalizam, dučićevski podtekst „Plave grobnice“ i druge Bojićeve veze sa stvaralaštvom (ranih) modernista. Bojana Stojanović Pantović u studiji „Obrisi ranog pesničkog ekspresionizma Milutina Bojića“ skreće pažnju na avangardni potencijal Bojićeve poezije, koju poredi sa austrijsko-nemačkim ekspresionizmom. Dragan Hamović ukazuje na ničeanske i protoavangardne elemente Bojićeve istorijske poezije u tekstu pod naslovom „Od herostratske do istorijske svesti u poeziji Milutina Bojića“. Svetlana Šeatović u studiji „Bojićeva Vizantija – nova istorijska samosvest srpske poezije 20. veka“ poredi (samo)kritički odnos prema srpskoj srednjovekovnoj državi i realistički prikaz Vizantije u Bojićevim pesmama i dramama sa postmodernim shvatanjem vizantijskog nasleđa u romanima Milorada Pavića i Gorana Petrovića. Slavko Petaković u radu „Milutin Bojić i obnova istorijske drame“ tumači modernizovanje žanra istorijske drame u Bojićevom opusu, s posebnim naglaskom na lirizaciji i karnevalizaciji dramskog teksta Kraljeve jeseni. Boško Suvajdžić u studiji „Kosovsko opredeljenje Milutina Bojića“ istražuje Bojićevu sublimaciju usmene tradicije, naročito motiva kosovskog predanja, od evokacije Majke Jugovića u pesmi „Molitva“ do junačkih mitologema „Plave grobnice“. Aleksandar Milanović analizira način na koji je Bojić modernizovao pesnički jezik u duhu „beogradskog stila“ u prilogu „Jezičko-stilske karakteristike poezije Milutina Bojića“.
U drugom odeljku Zbornika sa sintetičkih sudova o modernosti Bojićeve poetike prelazi se na istraživanje Bojićeve modernosti u odnosu prema kulturnoj i književnoj tradiciji. Ana Petković u tekstu „Arkadija i prevazilaženje smrti u lirici Milutina Bojića“ ispituje transformaciju antičkog nasleđa u Bojićevoj poeziji, od aluzija na bukolsku Arkadiju do modernog dioniskog Kunsttrieb-a. Predrag Petrović u studiji „Bojićeve biblijske vizije“ tumači pesnikov provokativan i često blasfemičan odnos prema biblijskim likovima i motivima u ključu modernističke poetike mitologizacije Crnjanskog i Rastka Petrovića.
Vesna Elez u prilogu „David, Saloma i Kain u pesništvu Milutina Bojića“ predstavlja postupke kojima Bojić, na tragu Bodlera i Oskara Vajlda, oneobičava, erotizuje ili deromantizuje biblijske figure Davida, Salome i Kaina u svojim stihovima. Marko M. Radulović podvlači suštinsku ulogu srednjovekovnog (vizantijskog) nasleđa u formulisanju Bojićevog, Vinaverovog i posleratnog odnosa prema istoriji u tekstu „Srednjovekovlje Pesama bola i ponosa u kontekstu srpske poezije 20. veka“. Nemanja Karović u prilogu „Religijsko-molitveni aspekt poezije Milutina Bojića“ ističe religioznu dimenziju Bojićevih programskih stihova i molitveni podtekst Pesama bola i ponosa. Goran Korunović u studiji „Biblijski motivi u poeziji Milutina Bojića i Janka Polića Kamova“ poredi subverzivni i protoavangardni odnos Milutina Bojića i Janka Polića Kamova prema biblijskim likovima.
Treći odeljak Zbornika posvećen je užim problemskim i tematskim oblastima, od posebnog značaja za razumevanje poetike Milutina Bojića. Aleksandar Petrov u studiji „Erotska poezija Milutina Bojića“ iz savremene teorijske perspektive razmatra provokativne (svetogrdne) i opscene (sadomazohističke, nekrofilne) Bojićeve pesničke slike u kontekstu tradicije erotskog pisma od Markiza de Sada do Brjusova, Apolinera i Bataja. Slađana Jaćimović u radu „Erotski motivi u poeziji Milutina Bojića“ objašnjava prevratničku, istovremeno vitalističku i destruktivnu, prirodu Bojićeve erotske poezije, koja odudara od ljubavnih pesama Bojićevih savremenika. Vladimir Gvozden u tekstu „Figuracije gordosti u poeziji Milutina Bojića“ tumači kulturnu istoriju i značenje motiva gordosti u zasnivanju modernog pogleda na svet srpskog pesnika. Zorana Opačić u prilogu „Crveno i crno u poeziji Milutina Bojića“ dovodi u vezu Bojićevo ratno pesništvo sa Karavađovim baroknim platnima i ekspresionističkim slikama rata u delu Stanislava Vinavera i Rastka Petrovića.
U četvrtom odeljku Zbornika stvaralaštvo Milutina Bojića sagledava se u komparativnom, književnoistorijskom i društvenoistorijskom kontekstu. Jelena Novaković u studiji „Bojićev vitalistički duh u frankofonom kontekstu“ istražuje veze između Bojićevog vitalističkog pesništva i Lamartinove, Igoove, Bodlerove, a naročito Verharenove poezije. Ljiljana Banjanin u prilogu „Milutin Bojić: italijanska recepcija i prevodi“ analizira recepciju Bojićeve poezije u periodici, istorijama književnosti i antologijama na italijanskom jeziku. Persida Lazarević Di Đakomo u tekstu „Milutin Bojić na engleskom kulturnom području“ razmatra anglofonu recepciju Bojićeve poezije, s naglaskom na analizi prevoda pesme „Plava grobnica“ na engleski jezik. Sanja J. Paripović Krčmar u prilogu „Književnoistorijska karakterizacija soneta Milutina Bojića“ razmatra specifičnost Bojićeve posthumno objavljene zbirke Soneti (1922) u kontekstu klasičnog razdoblja soneta u srpskoj poeziji. Jelena Panić Maraš u radu „Bojić i Crnjanski: jedna moguća paralela“ poredi žanrovsku hibridnost i prikaze ženskog erotizma u dramama Kraljeva jesen Milutina Bojića i Maska Miloša Crnjanskog. Jelena Jovanović uspostavlja paralelu između Disovog, Bojićevog i Crnjanskovog parodijskog odnosa prema žanru himne u tekstu „Tri ’himne’ i tri pesnika – Bojić prema Disu i Crnjanskom“. Bojan Jović u studiji „’Borac, pesnik i gospodar rala’ – o pesmama ’Sejači’ Milutina Bojića i ’Juče i danas’ Rastka Petrovića“ pokazuje Bojićev uticaj na pesme Rastka Petrovića inspirisane Velikim ratom. Bojan Đorđević u studiji „Milutin Bojić u javnom diskursu od 1918. do 1944. godine“ opisuje marginalizaciju Bojićevog stvaralaštva u kulturi srpskog naroda između dva svetska rata.

Peti odeljak Zbornika obuhvata studije o pesmama Milutina Bojića simbolički, genetički ili književnoistorijski vezanim za prostor Krfa u vreme Prvog svetskog rata. Milomir Gavrilović u tekstu „Pesnički modernizam i iskušenja tradicije: shvatanje istorije u pesništvu Milutina Bojića“ analizira Bojićev istorijski determinizam, koji vrhuni u monumentalnim stihovima „Plave grobnice“. Vesna Matović u studiji „Kultni sjaj umrlog pesnika – Milutin Bojić u krfskom Zabavniku“ pokazuje kako je na stranicama kulturnog dodatka Srpskim novinama nakon Bojićeve smrti formiran kult o izabranom pesniku albanske golgote. Mar- ko Avramović u radu „Poezija egzila Milutina Bojića“ tumači uticaj Prvog svetskog rata na Bojićeve stihove napisane u izgnanstvu ili na temu izgnanstva, s osvrtom na nedovršeni spev Večna straža. Dunja Dušanić u tekstu „’Plava grobnica’ Milutina Bojića i elegijska poezija o Prvom svetskom ratu“ ukazuje na zapostavljene konvencije i ideološke napetosti žanra elegije u pesmi „Plava grobnica“. Vladan Bajčeta nastoji da odbrani legitimnost impresionističke kritike tumačenjem pesme „Plava grobnica“ u prilogu „’Svijeća na dnu mora’ – povodom jedne impresije pred ’Plavom grobnicom’ Milutina Bojića“.
Poslednje dve celine Zbornika sadrže prilog „Milutin Bojić kao pozorišni kritičar“ Andreje Marića, koji klasifikuje i revalorizuje Bojićeve pozorišne kritike u kontekstu razvoja srpskog pozorišta, i dopunjenu hronologiju Bojićevog života i književnog rada iz pera Jovana Pejčića, pod naslovom „Život i rad Milutina Bojića: ’Vaj, proleće moje...’“.
Zbornik Poetika Milutina Bojića predstavlja prvo sistematsko tumačenje poetike, tematike, odnosa prema tradiciji, te književnog i istorijskog konteksta Bojićevih stihova, ne zanemarivši pritom ni Bojićev književnokritički rad, pa ni pesnikovu biografiju. Autorka „Uvodne reči“ Svetlana Šeatović stoga s pravom sugeriše kako se Bojić posle 2017. godine više neće i ne može čitati samo u ključu pesme „Plava grobnica“. Pored toga što računaju sa celinom Bojićevog pesničkog opusa, radovi u Zborniku naglašavaju pesnikovu graničnu poziciju između ranog (predratnog) i razvijenog (međuratnog) modernizma. Poetika Milutina Bojića na ovaj se način zasluženo približava poetikama Crnjanskog, Vinavera i Rastka Petrovića, pa čak i razmatra u kontekstu postmoderne proze. Zbornik Poetika Milutina Bojića, jednom rečju, rekapitulira sadašnja i inspiriše buduća istraživanja opsega i aktuelnosti Bojićevog stvaralaštva.
Branko Vraneš