01.02.07
Vojnoistorijski glasnik
Kolega dr Dragan Bogetić svakako je jedan od najboljih poznavalaca spoljne poliike jugoslovenske države u godinama posle Drugog svetskog rata. Dugogodišnje zanimanje i temeljan rad u domaćim i stranim arhivima rezultirali su, do sada, brojnim monografijama, tematskim zbornicima građe, člancima i prilozima visokog stručnog dometa. Tom opusu, stručno visoko vrednovanom i u zemlji i u inostranstvu, sada se pridružuje obimni rukopis „Nova strategija Jugoslovenske spoljne politike 1956-1961“ (384 str. teksta). Slobodni smo da odmah napomenemo da je u pitanju, do sada, najvrednije delo kolege Bogetića.
Strukturu knjige, uz veoma instruktivni uvod, čine četiri markantna poglavlja posvećena: prerastanju doktrinarnih načela jugoslovenske države u spoljnu politiku nesvrstanosti; rađanju nove spoljne politike i otporima (optužbama) koji su prema Jugoslaviji postojali na Istoku i Zapadu; saradnji Jugoslavije sa zemljama Afrike i Azije koja se odvijala u senci novog ideološkog sukoba sa zemljama „socijalističkog lagera“ i intenzivnije političke i ekonomske saradnje sa Zapadom; nastojanjima da bude formiran pokret vanblokovskih država. Unutar navedenih velikih tematsko hronoloških poglavlja materija je izložena putem više desetina manjih celina, misaono koherentnih i ukolpljenih u opšti tok priče o spoljnoj politici Jugoslavije u godinama 1956-1961. Svaka od njih predstavlja značajan „istoriografski rukavac“ u koji je kolega Bogetić zakoračio, istražio i objasnio, za sobom ne ostavljajući nepoznanice. Broj podpoglavlja i manjih celina istovremeno govori o složenosti događaja koje je autor istraživao i mnogostranosti sa kojom je posmatrao proces promena, koje su Jugoslaviju udaljavale od Evrope, Istoka i Zapada učinile bliskom zemljama Azije i Afrike.
Izvornu podlogu knjige čini građa pohranjena u Arhivu Srbije i Crne Gore, Arhivu Ministarstva spoljnih poslova Srbije i Crne Gore, Arhivu Josipa Broza Tita, Nacionalnom arhivu London. Uporedo sa tim autor je koristio serije objavljenih istorijskih izvora (na engleskom, ruskom i srpskom jeziku), štampu, periodiku. Bogata literatura posvećena fenomenu „hladnog rata“, iz koje se mogu sagledati stavovi Istoka, Zapada i Jugoslavije, dodatno je doprinela kvalitetu istraživanja i sigurnosti zaključaka do kojih je kolega Bogetić dosegnuo. Svakako treba napomenuti da su tako rezultati brojnih naučnika, posebno onih koji stvaraju u vodećim istoriografijama sveta i pišu na više svetskih jezika, preko analiza kolege Bogetića posredno postali dostupni čitaocima na srpskom jeziku. To dodatno govori o vrednosti istraživanja i važnosti rukopisa „Nova strategija jugoslovenske spoljne politike 1956-1961“.
Knjiga kolege Bogetića posvećena je pokušajima jugoslovenskog državnog i partijskog vrha da dosegne do političke alternative koja bi mu, kada je u pitanju spoljna politika, omogućila da izbegne „smtronosni zagrljaj“ Istoka i Zapada koji su Tito i Jugoslavija iskusili u prethodnoj deceniji. Otuda priča koju autor pripoveda i počinje definisanjem odnosa koji je jugoslovenski partijski i državni vrh imao prema glavnim procesima, zbivanjima i subjektima u međunarodnoj zajednici. Pre nego što se upustio u elaboraciju spoljne politike Jugoslavije kolega Bogetić je, sa posebnom pažnjom, definisao sovjetske i američke stavove prema vanblokovskoj politici. Na taj način čitaocu je prezentovan „okvir“ međunarodnih odnosa koji je, u mnogo čemu, uslovljavao i spoljnopolitički nastup Jugoslavije.
„Pritisnuta“ saradnjom sa Zapadom, koja je sve više postajala opterećujuća i dobijala neželjeni kurs i nagoveštajima pomirenja sa Istokom, koji su kod dela partijskih kadrova iznova probudili stare iluzije, Jugoslavija je sredinom 50-tih grčevito tragala za „spoljnopolitičkom alternativom“. Toj važnoj prelomnici u spoljnoj politici posvećeno je prvo poglavlje knjige kolege dr Dragana Bogetića. Iz njega se može sagledati proces „sužavanja“ odnosa sa Zapadom, uspostavljanje tajne partijske prepiske SKJ i KPSS, „spremnost“ Zapada da prihvati jugoslovenski „neutralizam“, prvo Titovo putovanje u Indiju i Burmu i kontakti sa budućim liderima pokreta nesvrstanih, posledice koje je „novi kurs“ jugoslovenske spoljne politike proizveo na Zapadu.
U drugom poglavlju knjige iscrpno je prikazana normalizacija jugoslovensko sovjestskih odnosa, sklapanje Moskovske deklaracije, događaji u Mađarskoj i Poljskoj, sumnja i nepoverenje koje je obuzimalo jugoslovenski partijski i državni vrh, neminovni sukob koji je obeležio odnose Moskve i Beograda krajem 1956. i početkom 1957. godine. Opiranje „uključivanju“ u „lager“ socijalističkih zemalja i afirmisanje jugoslovenske koncepcije „miroljubive koegzistencije“ u središtu su interesovanja autora. Njih prate novi ideološki sporovi i „stare optužbe“ koje, posredno, svedoče o prirodi sistema koji su izgrađivani u Jugoslaviji i zemljama Istočnog bloka. Uporedo sa tim kolega Bogetić je veoma iscrpno prikazao uslovljenosti i sadržaje odnosa koje je u tim godinama Jugoslavija imala sa Zapadom. Progovorio je o ekonomskim odnosima koji su umesto pomoći bili definisani režimom kredita i trgovinskih aražmana. Veoma precizno je analizirao faktore koji su ograničavali saradnju Jugoslavije i Zapada U tim delovima teksta autor je ukazao na probleme koje su proizvodili „pomirenje“ sa SSSR-om i hipotetičke mogućnosti uključivanja Jugoslavije u „lager“, što je rezultiralo obustavom vojne pomoći i odlaganjem posete Josipa Broza SAD. Skrenuta je pažnja na posledice i specifičnosti koje je, u odnosima sa Zapadom, prouzrokovao prekid diplomatskih odnosa sa SR Nemačkom. Ukazano je na ulogu Jugoslavije u „Sueckoj krizi“, rešavanju „Alžirskog pitanja“, podršci koju je jugoslovenska država pružala novooslobodjenim zemljama Afrike i Azije i stavu koji je imala prema procesu dekolonizacije. Poseban napor kolega Bogetič je učinio da razjasni političke odnose koje je Jugoslavija uspostavila sa Indijom, personalne odnose Tita i Nehrua, ekonomsku saradnju dve države. Sa podjednakom pažnjom i veoma analitički ukazano je na sličnosti spoljnopolitičkih koncepcija Jugoslavije i Egipta ali i na probleme koji su pratili ekonomsku saradnju. Dužna pažnja posvećena je „izrastanju“ jugoslovenskog spoljnopolitičkog koncepta „miroljubive koegzistencije“ i uspostavljanju bliskih političkih odnosa sa Indonezijom, Sirijom, Burmom, Etiopijom. Čini nam se posebno važnim da napomenemo da istraživanja kolege Bogetića umnogome odbacuju jedan idealizovani stereotip o prirodi saradnje Jugoslavije sa „neangažovanim“ zemljama i snagom argumenata govore o različitim pogledima kasnijih lidera tog pokreta Nehrua i Tita, sumnji i nepoverenju, brojnim teškoćama, nezainteresovanosti, sučeljenim interesima, personalnoj strani kontakta koja je često bila daleko od idealnog. Ti delovi teksta su saznajno sasvim novi i posebno vredni.
U trećem poglavlju knjige autor je veoma iscrpno prikazao sukob Jugoslavije sa SSSR-om i socijalističkim zemljama u godinama 1957-1959. Ukazano je na brojna opterećenjima prošlosti (slučaj Imre Nađ), konceptualne razlike u sferi ideologije (nacrt Programa SKJ iz 1958), činjenicu da svetske krize „konsoliduju“ odnose između socijalističkih zemalja (kriza na Bliskom i Dalekom istoku), prirodu i rigidnost ideoloških propagandnih kapanja, suštinu sukoba izmedju SKJ i KPSS u 1959. godini. Uporedo sa tim kolega Bogetić je na bogatom empiričkom materijalu temeljno analizirao dihotomni odnos „saradnje i sporenja“ koji je Jugoslavija imala sa Zapadom. Sučeljavanje sa Francuskom oko podrške alžirskom Frontu za nacionalno oslobođenje, optužbe i reakcije koje su iz Londona stizale na račun „političkih procesa“ koje je režim u Jugoslaviji vodio protiv svojih neistomišljenika, kritike i neprihvatanje jugoslovenske politike „neutralizma“ od strane vodećih država Zapada, jugoslovenske reakcije na događaje na Bliskom istoku i u Berlinu svedočili su, kako pokazuje kolega Bogetić, da su odnosi sa Zapadom bili daleko od idealnih. Ipak, iz ovog istraživanja, postaje vidno sa koliko je napora „probijena“ međunarodna izolacija kojoj je Jugoslavija bila izložena posle ideološkog sukoba sa SSSR-om i zemljama „lagera“ na kraju 50-tih.
Knjigu „Nova strategija spoljne politike Jugoslavije 1956-1961“ zasvođuje poglavlje posvećeno inicijativama koje je Jugoslavija preduzimala sa ciljem formiranja pokreta vanblokovskih država. U tim delovima teksta prikazana su putovanja Josipa Broza u zemlje Afrike i Azije, ukazano na značaj kontakata koje je na svojim putovanjima Tito stvario, progovoreno o prvim koracima učinjenim na povezivanju vanblokovskih država. Istraživanje pokazuje sa kojom je upornošću Tito gradio svoj koncept okupljanja „vanblokovskih država“ uz otpore na koje je nailazio kod protagonista politike regionalne saradnje zemalja Azije i arapskog ujedinjenja. Različite političke tradicije, ekonomska razvijenost, poimanje politike, interesi, neraskidiva vezanost za nekadašnje metropole, kako pokazuje ovo istraživanje, bili su na putu koji je trebalo prevaliti od Bandunga do Beograda. Složenost odnosa i priroda veza vanblokovskih zemalja o kojima piše kolega Bogetić ruše propagandni stereotip o idiličnim odnosima unutar pokreta koji je nastajao u drugoj polovini 50.tih i početkom 60-tih. Insistirajući na detalju uklopljenom u proces autor je uspeo da ukaže na istoričnost procesa, njegove mene i faze, činjenicu da pokret nesvrstanih, suštinski, i nije definitivno nastao na konferenciji u Beogradu na kojoj je, uz ostalo, „otvoren“ problem institucionalizacije saradnje vanblokovskih država.
Knjiga kolege dr Dragana Bogetića „Nova strategija jugoslovenske spoljne politike 1956-1961“ predstavlja siguran temelj i veoma inspirativan i isnstruktivan putokaz sa svako dalje bavljenje ovom složenom i važnom temom. Mišljenja smo da je u pitanju istoriografski rezultat koji zavređuje svaku pažnju. Temeljno istraživanje koje donosi mnoštvo nove faktografije, originalna struktura knjige, brojna otvorena pitanja, ponuđeni odgovori i tumačenja, ukazivanje na nove skupove odnosa u prošlosti, svakako će zadovoljiti stručnu publiku ali neće ostaviti ravnodušnim ni obaveštenog čitaoca spremnog da se upusti u avanturu savlađivanja njenih složenih sadržaja.
Prof. dr Ljubodrag Dimić
