Multikulturalizam

19.02.06 Pobjeda

Često se javlja tendencija da se problematika multikulturalizma svede na svoje najkarikaturalnije aspekte: apsurdni zahtjevi, izmišljeni konflikti, groteskni procesi. Rijetke postojeće dublje analize o ovoj temi zapravo su uglavnom prevodi američkih ogleda, pa i oni retko uspijevaju da izbjegnu zamku zauzimanja stavova i opredjeljenja. Kontroverze u Sjedinjenim Američkim Državama toliko su snažne – a od sada i ispolitizovane – da je autorima vrlo teško da se uzdrže od zauzimanja stava “za” ili “protiv” multikulturalizma. S ove strane Atlantika postoji težnja da se multikulturalizam posmatra, ponekad sa izvjesnom nadmenošću, kao jedan tipično američki fenomen, lišen opštijih implikacija. Otuda i djelo "Multikulturalizam" Andree Semprini ima tri osnovna cilja. Prvi je da se opišu glavni aspekti multikulturalizma u Sjedinjenim Američkim Državama, njegovi istorijski i kulturološki koreni, specifičnosti, društveno-ekonomski i politički okvir njegovog aktuelnog razvoja. Drugo, multikulturalna rasprava pokreće složenu i kontradiktornu teorijsku problematiku, koja se tiče govora, izgradnje subjekta, teorije identiteta, koncepcije stvarnosti i saznanja. I na kraju nagovještava se činjenica da je multikulutralizam ilustracija i otjelotvorenje duboke promjene koja se zbiva u postindustrijskim društvima. Dakle, multikulturalizam se pojavljuje kao snažan indikator krize projekta moderniteta. Zapravo, osnovne kategorije – filozofske, političke, socijalne – ovog projekta dovode se u pitanje, pokatkad grubo, traženjem multikulturalnog identiteta, a posebno kroz zahtjev za uključivanje prava na različitost u samo srce projekta. Postavljajući modernitetu pitanje prava na različitost, multikulturalizam prevazilazi specifičnosti svakog pojedinačnog nacionalnog konteksta i svim savremenim društvima upućuje jasan civilizacijski izazov. Djelo je publikovala izdavačka kuća "Clio" u prevodu sa francuskog jezika Vesne Injac Malbaša.

17.04.05 Pobjeda

Djelo Andrea Semprinija ima tri osnovna cilja. Prvi je da se opišu glavni aspekti multikulturalizma u Sjedinjenim Američkim Državama, njegovi istorijski i kulturološki korijeni, specifičnosti, društveno-ekonomski i politički okvir njegovog aktuelnog razvoja. Drugo, multikulturalna rasprava pokreće složenu i kontradiktornu teorijsku problematiku, koja se tiče govora, izgradnje subjekta, teorije identiteta, koncepcije stvarnosti i saznanja. I na kraju nagovještava se činjenica da je multikulutralizam ilustracija i otjelotvorenje duboke promjene koja se zbiva u postindustrijskim društvima.

U tumačenju Semprijina multikulturalizam se pojavljuje kao snažan indikator krize projekta moderniteta. Zapravo, osnovne kategorije – filozofske, političke, socijalne – ovog projekta dovode se u pitanje, pokatkad grubo, traženjem multikulturalnog identiteta, a posebno kroz zahtjev za uključivanje prava na različitost u samo srce projekta. Postavljajući modernitetu pitanje prava na različitost, multikulturalizam prevazilazi specifičnosti svakog pojedinačnog nacionalnog konteksta i svim savremenim društvima upućuje jasan civilizacijski izazov.Studija Andrea Semprinija je multiaspektovana analiza fenomena koga istražuje. U njoj nema plitke deskripcije i u tome se jako razlikuje od "žanrovski i tematski" srodnih publikacije koje problematiku multikulturalizma nerijetko svode svede na najkarikaturalnije aspekte, kao što su : apsurdni zahtevi, izmišljeni konflikti, groteskni procesi. Rijetke evropske analize ovog fenomena zapravo su slobodni prevodi američkih ogleda, pa i oni rijetko uspijevaju da izbjegnu zamku zauzimanja stavova i opredjeljenja. Kontroverze u Sjedinjenim Američkim Državama toliko su snažne – nerijetko i ispolitizovane – da je autorima vrlo teško da se uzdrže od zauzimanja stava “za” ili “protiv” multikulturalizma. Knjiga Andrea Semprinija izuzetak je od tog pravila.

V.M.

01.01.00

Politika
18.03.2000.
Prožimanja različitog
Druga knjiga iz biblioteke "Agora" bavi se multikulturalizmom, problemom koji u ovom trenutku muči sve zemlje sveta, bilo da su najsiromašnije, bilo da su najrazvijenije. Šta je, uistinu, multikulturalizam, a šta je, suprotno njemu, pravo na različitost; koliko su rastegljivi ti pojmovi i kakve su njihove specifičnosti? Koliko i jedan i drugi obogaćuju, odnosno koliko osiromašuju? Posebno pitanje je kako posmatrati različitosti u odnosu na tradiciju koja se, i sama, nužno menja.
Andrea Semprini sva ova pitanja razmatra pretežno na modelu Sjedinjenih Američkih Država, jer se u tom modelu prožimaju pet elemenata važnih za temu multikulturalizma. A to su: prisustvo autohtonih naroda, uvoz robova iz zapadne Afrike, različite religijske grupe među prvim naseljenicima, anglosaksonsko poreklo ekonomske i političke elite i uloga imigracije u naseljavanju zemlje. Iz ovih elemenata rođena je i ideja o etničkom melting potu, koji je u osnovi američkog mentaliteta, ali je njena posledica mnogo ozbiljnija, i sve je više uočljivija u moderno vreme. A to je - očuvanje sopstvenog identiteta, vidljivo i u okvirima same Amerike, ali naročito izraženo u svetu, u vidu otpora savremenoj invazivnoj imperijalističkoj politici SAD.
Problem multikulturalizma Andrea Semprini svodi na odnos multikulturalizma i moderniteta, odnosno na to da u svakom društvu multikulturalizam predstavlja civilizacijski izazov. Drugim rečima, pitanje brzine prelaska sa kulturnog pluralizma na multikulturalizam jeste i pitanje brzine prelaska iz zemalja u razvoju u razvijene zemlje. Plodotvorna primena zaključaka knjige "Multikulturalizam" na balkanskim prostorima bila bi jedino istinski verifikovana kao takva ako bi se činjenica da pripadamo prvoj grupi prihvatila ne kao teret već kao polazište za analizu i planiranje teških koraka u savlađivanju i smanjivanju nekoegzistencije, antagonizama i nejednakosti.

01.01.00

NIN
20.12.1999.
Andrea Semprini u knjizi "Multikulturalizam", koja se upravo pojavila kod nas, tvrdi da do mešanja rasa u američkom društvu dolazi samo u marginalnim slojevima
Uzaludno je u našim rečnicima i enciklopedijama tražiti danas tako moderan pojam - multikulturalizam. Nema. Od početka "jugoslovenske krize" mi smo toliko opsednuti svojom mukom i bedom da i ne primećujemo da - zemaljska kugla nije stala. Jasno, svet se drastično menja. A "američko društvo predstavlja gotovo oduvek, još od Krevekera i Tokvila (18. vek) društvenu laboratoriju i izokrenuto ogledalo", piše francuski politički pisac Andrea Semprini. (Knjiga pod naslovom "Multikulturalizam" upravo se pojavila na srpskom; prevod Vesna Injac-Malbaša, izdavač "Klio", Beograd, 1999). Te: "Sasvim izvesno je moguće da multikulturalne diskusije, kojima je ono (američko društvo) trenutno prožeto, predstavljaju samo simptom jedne nadolazeće krize, bolnog prilagođavanja, i to ne bez otpora, jednom mnogo drugačijem i pluralističkom društvu".
Kad svoje vidike proširimo ovakvim informacijama, onda nam postaje jasnije zašto se američki predsednik V. Dž. Klinton onako srčano zalaže za "društvo različitosti" idući dotle da se bombardovanje objašnjava kao legitiman metod zaštite takve "najviše vrednosti". "Remetilački faktor" (u poslednjem slučaju Srbi) obeležavaju se najnegativnijim civilizacijskim simbolima - "fašisti", a lider se izjednačuje sa najvećom opasnošću 20. veka - Hitlerom. Ipak, bile su to prejake doze, te je spasavajući "voz budućnosti" od iskliznuća u grotesku, Henri Kisindžer lično upozoravao na predsednikova (ne)znanja iz savremene istorije.

Postetničko društvo
Kad se zaviri u Semprinijev neveliki spis (140 strana), može se uočiti da čuveni melting pot (lonac za pretapanje) više ne "kuva" doseljenike k"o nekad. Naime, do Drugog svetskog rata Ameriku su, uglavnom, naseljavali beli Evropljani. U drugoj polovini ovog veka imigracija se "suštinski promenila". "I dok imigracija evropskog porekla presušuje, na snazi dobija azijatska (Koreja, Vijetnam, Kina) i latinoamerička (Meksiko, Kuba, Portoriko, Dominikanska Republika)." Tek tada "američko društvo se upoznaje sa istinskom raznolikošću svoje etničke osnove".
Stanje se dramatizuje kada "od 1970. godine procenat belih Amerikanaca, već od ranije u padu, sve više opada". Ovakvi signali donose "selektivno i medijski posredovano iščitavanje ovih cifara" što "u javnom mnjenju stvara ubeđenje da će sudbina bele populacije evropskih korena u bliskoj budućnosti biti da i ona sama postane manjina".
Liberalni mislioci sada polažu nadu u "rastuće ukrštanje rasa" što bi trebalo da bude najava nastanka jednog istinskog postetničkog društva, ma šta da to znači. Ali, primećuje Semprini, "ako do mešanja rasa u američkom društvu dolazi samo u marginalnim slojevima, ako ono ne uspeva da izmeni odnose dominacije i raspodele bogatstva, onda teško možemo da vidimo kako bi ono moglo suštinski da transformiše američko društvo". Tenzije ne padaju, a valjda mi na Balkanu najbolje znamo (setimo se procenta mešovitih brakova u Bosni, pa i SFRJ) da, paradoksalno, etničko mešanje "umesto da ublaži multikulturalne konflikte, može isto tako i da ih podstakne".
Pao je komunizam i u "odsustvu velikih vojnih i ideoloških sukoba, američke političke debate su pažnju preusmerile na društveno-kulturološku problematiku". Činjenice, kao ona, da su do "1960. godine 94 odsto studentske populacije na američkim univerzitetima činili belci", postaju diskutabilne. Temeljno je ugrožen "američki san" (American dream), u stvari, "san srednje bele klase". Zahtevi za identitet etničkih grupa, za koje se verovalo da su "istopljene", uobličavaju se u Identitdž Politics. Iako se težnje zasad iskazuju "na jednoj složenoj osnovi u kojoj se mešaju političke, etničke i kulturne instance", one nose značajna društvena pomeranja.

Novi jezik
"Bolest" je tu, kreće se u dijagnosticiranje. Insistiranje na "političkoj korektnosti" (Politicalldž Correct ili PC) dolazi iz jezika (u početku beše reč), te započinje proces čiju matricu lepo možemo da razumemo mi iz eks-Jugoslavije koji smo potrošili toliko energije menjajući "Cigani" u "Romi", "Šiptari" u "Albanci" - pa tako i Amerika više nema "crnce" nego Afroamerikance, po istoj logici Latinoamerikance, ili Native American, umesto Indijance, Japanoamerikance umesto "žute" ili "kosooke". Ubrzo su u medijima najneverovatnije i najgrotesknije kombinacije reči bile podvrgnute podsmehu.
Pokret je, inače, šezdesetih krenuo iz univerzitetskih kampova. A samu reč multikulturalizam prvi put je izrekao Pjer Trido, 1971. godine kao kanadski premijer: "Termin bikulturalizam ne odslikava dovoljno dobro naše društvo. Reč multikulturalizam je u tom pogledu preciznija."
Sam pokret političke korektnosti iscrpljivao se na "večnim pitanjima": da li je pre bila reč ili ono o čemu se govori, te da li bi se tako velike i komplikovane dileme i raskoli mogli "ukrpiti" stvaranjem novog savršenog jezika?
Na kraju je Politicalldž Correct pokret zaslužio reputaciju "jedne velike savremene utopije". A velika pitanja su ostala otvorena: Kako posmatrati različitost? Koje mesto joj dodeliti unutar jednog društvenog sistema? Da li različitost obogaćuje ili osiromašuje? Adut je ili smetnja?
U prvom trenu zasenjeni utopijom, konzervativci u Americi će se brzo snaći i proklamovati misiju spasavanja "američke duše". Pet Bjukenen je 1992. sastavio ratnu deklaraciju na Republikanskoj konvenciji: "U ovoj zemlji je u toku jedan religijski rat, jedan rat kultura koji je ako pogledamo tip nacije koji želimo postati, isto tako značajan kao i hladni rat, jer je to rat za dušu Amerike."
Javnost je bila zatrpana "knjigama, člancima, izjavama, analizama saopštenim na izuzetno selektivan način, o "štetnostima" afirmativne akcije (affirmative action), o najekstremnijim i najhirovitijim multikulturalnim zahtevima, o "strahotama" politički korektnog odnosa". I: "konzervativna Amerika je odnela ubedljivu pobedu u tim prvim bitkama za "dušu Amerike"."

Izazov
Utopija se suočava sa realnošću, i na njenom svetlom licu sve je više mrlja i modrica. "Izgleda da političke institucije, proistekle iz (zapadne kulture) nisu u stanju da različitost uključe u svoje delovanje", procenjuje Semprini. Različitost tu može da bude ili prelazno stanje koje će logično da uđe u "zajedništvo višeg reda" ili tek lična ili privatna činjenica (kao vera, na primer) kojom se onda institucije ne bave. Zato se multikulturalizam može posmatrati i "kao razvijač duboke krize - legitimiteta, efikasnosti, perspektivnosti - koja potresa političku paradigmu u zapadnim društvima".
Što se nas u eks-Jugoslaviji tiče, mi smo svedoci da je posle "politički korektnih" nastojanja, pre svega Klintonove administracije (liberalne po američkim dihotomnim merilima) ostala "multikulturalna pustoš". Ovaj prostor do poslednje decenije 20. veka ipak multikulturalan - i pored toliko "multi-kulti žvaka" - nikad nije bio tako čvrsto prekriven monokulturalnim, "etnički čistim" društvima.
Amerika se jeste javno zalagala za suprotno. Ali to se ne razlikuje mnogo od javnih zalaganja "lokalnih igrača". Toliko je, zasad, jasno. Ostale ocene će dobiti veću ozbiljnost tek sa "istorijske distance".
Da li za nas više uopšte vredi ovaj uzletni zaključak knjige Andree Semprinija: "Više od društvenog ili političkog izazova, iznad teorijskog ili filozofskog izazova, multikulturalizam nam upućuje upravo jedan istinski civilizacijski izazov." Ako je Balkan ikakva poruka savremenom svetu, onda je "izazov" već izgubio svoju najprivlačniju komponentu: neizvesnost rezultata. Utopija je potamnela.

SLOBODAN RELJIĆ