01.06.17
Tokovi istorije
Narednik Milunka Savić je najodlikovanija žena ratnik u istoriji srpskih i jugoslovenskih oružanih snaga. Od mnoštva odlikovanja koja je dobila za svoje učešće u balkanskim i Prvom svetskom ratu (1912–1918. godine) svakako su najznačajnije srpska Karađorđeva zvezda i francuska odlikovanja Legija časti i Ratni krst sa zlatnom palmom. Sam lik Milunke Savić je neobičan a dodatno ga ističe to što je bila žena u prvim borbenim redovima u vreme kada im to nije bilo dozvoljavano ne samo u Srbiji već ni u drugim državama u Evropi i svetu. Zbog toga su istoričari Vidoje Golubović (naučni saradnik u Institutu za međunarodnu politiku i privredu u Beogradu i predsednik Udruženja ratnih dobrovoljaca 1912–1918, njihovih potomaka i poštovalaca) i Predrag Pavlović (pukovnik JNA u penziji, dugogodišnji predavač nacionalne i vojne istorije na Vojnoj akademiji u Beogradu, nekadašnji načelnik Katedre za vojnu istoriju u Centru visokih vojnih škola JNA, profesor na Fakultetu narodne odbrane na Katedri za istoriju i saradnik i predavač po pozivu na drugim fakultetima u Srbiji) i novinar i publicista Novica Pešić, 2015. godine, objavili knjigu pod naslovom Milunka Savić – vitez Karađorđeve zvezde i Legije časti u kojoj su obradili lik i delo ove zanimljive ličnosti.
Pri pisanju ove knjige autori su koristili raznu literaturu i izvore. Koristili su dokumente iz Arhiva Jugoslavije i Vojnog arhiva, kao i periodiku, odnosno članke i feljtone iz novina i časopisa: Politika (od kojih se posebno izdvaja članak od 22. jula/4. avgusta 1914. pod naslovom „Dušan Đonović – prva žrtva u našem Velikom ratu“), Napred (srpski list koji je izlazio u Bizerti (Tunis) u periodu od 1916. do 1918. godine), Duga, Večernje novosti, Politika EKSPRES, Blic i dr.
Delo počinje predgovorom akademika Vladimira Stojančevića pod naslovom Rodoljublje Milunke Savić. Posle predgovora dolazi uvod trojice autora koji se zove Državna počast Milunki Savić. Nakon toga, sledi glavni deo knjige koji je podeljen na tri celine: Sa pašnjaka do srpskog junaka, Galerija fotografija i Personalni dosije. Srž knjige je prva celina (Sa pašnjaka do srpskog junaka) koja sadrži tekst podeljen na sedam poglavlja.
Prvo poglavlje (Milunka – po milosti porodice) govori o rođenju i detinjstvu Milunke Savić, njenom odlasku u rat i ratovanju tokom balkanskih ratova 1912–1913. godine, kao i o njenim sećanjima na njih. Naredno, drugo poglavlje (Ratnica „Gvozednog puka“) bavi se njenim ratovanjem u Beogradu tokom 1914. i učešćem u bitkama na Ceru, Drini i Kolubari i time kako je postala komandir bombaškog odeljenja. O učešću Milunke Savić u odbrani Beograda 1915. i povlačenju kroz Albaniju do Krfa govori se u trećem poglavlju (Milunka brani Beograd 1915. godine). Uspomene sa Krfa i Vida i sećanja na njeno učešće u borbama na Solunskom frontu autori su obradili u četvrtom poglavlju (U borbama na Solunskom frontu). Peto poglavlje (Juriš za oslobođenje otadžbine) opisuje proboj Solunskog fronta, oslobođenje Srbije u jesen 1918. i razna odlikovanja koje je Milunka Savić dobijala u toku svog ratovanja. Šesto poglavlje, Život u oslobođenoj Srbiji, odnosi se na život Milunke Savić po završetku Prvog svetskog rata i čitaocima predstavlja ne baš sasvim pošten odnos vlasti Kraljevine SHS/Jugoslavije prema njoj. U ovom poglavlju je predstavljen i njen život tokom Drugog svetskog rata i njeno pomaganje partizanskog pokreta otpora. Poslednje, sedmo poglavlje (Dani ponosa, sećanja i tuge) predstavlja nam Milunkin život nakon Drugog svetskog rata i odnos vlasti SFR Jugoslavije prema njoj. Naime, ni tada Milunka Savić nije dobijala ni izbliza dovoljnu pomoć i pažnju spram svog herojstva i ratnih zasluga mada je, 1970. godine, zalaganjem vlasti grada Beograda i njegovog gradonačelnika Branka Pešića konačno stambeno zbrinuta. Dalje se govori i o Milunkinoj smrti 5. oktobra 1973, njenoj sahrani, uspomenama njenih potomaka, podizanju spomeniku njoj u čast u Jošaničkoj Banji kod Raške u jesen 1995. i državnoj sahrani, u jesen 2013. godine, kada je iz porodične grobnice na Novom groblju u Beogradu preneta u Aleju velikana.
Druga celina knjige, Galerija fotografija, sadrži niz crno-belih fotografija koje ilustruju život ove hrabre žene i podeljene su u više podcelina: Ratnik, bombaš, jurišnik; Sa ratnim drugovima na svečanostima; Supruga, majka, dobrotvorka i Sa porodicom u raznim prilikama. Treća celina knjige, Personalni dosije, takođe sadrži niz fotografija ali su to, ovaj put, fotografije različitih dokumenata koji se odnose na Milunku Savić a nalaze se u Arhivu Jugoslavije i Vojnom arhivu.
Knjiga na prijemčiv i pregledan način čitaocima predstavlja lik, delo i životni put ove hrabre ratnice. Važno je da napomenemo da ona, na neki način, predstavlja nastavak i doradu knjige Dobrovoljka Milunka Savić, srpska heroina koju su 2013. napisali isti autori. I ovo delo, kao i ono prethodno iz 2013, nastavlja da prikazuje stvarnu Milunku Savić (a ne onu mitsku koju su, ponekad nenamerno, stvarali novinari preterujući i iskrivljujući istorijsku istinu) i tim pre je vrednije jer, kako je u svom delu o Marku Kraljeviću pisao Marko Aleksić, magistar srednjovekovne arheologije i kustos Narodnog muzeja u Beogradu, koga ćemo ovom prilikom slobodnije interpretirati, život neke istorijske ličnosti je često puno zanimljiviji i sadržajniji u stvarnosti nego u nekom epu ili legendi koji govore i pevaju o njoj.
Knjiga je odlično tehnički opremljena tako da se, pored onih u drugom i trećem delu, i u prvom delu knjige nalazi veliki broj crno-belih fotografija. Objavili su je, u okviru edicije Srbija 1914–1918, Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912–1918, njihovih potomaka i poštovalaca iz Beograda, Radiodifuzna ustanova Radio Televizija Srbije i Izdavačka kuća „Prometej“ iz Novog Sada a njeno objavljivanje je pomoglo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.
Nikola Tošić Malešević
