Kritični prostor

09.06.98

Košava, broj 36

Kniga eseja francuskog arhitekte, istrazivaca urbanih i tehnoloskih promena, uoblicena je jezikom dinamickih uvida. Virilo je, kao i Bodrijar, prodorni analiticar pojmovnih i drustvenih postavki paradoksa razvijene civilizacije. Ponesen strategijom kao vojnom, ali ne i planetarnom distribucijom poredbenih mogucnosti, on razlaze milenijumsko nasledje grada u vidu vrhunskog smisaonog uredjenja. Zato su njegovi pogledi na tehnolosku prefinjenost, ali i sve krhije odredjene realnosti, prepusteni rasirenim opazanjima postmodernistickih privida i simulacije, u citljivosti domena savremenih pretvaranja i nastajanja. S pravom prihvaceni kao koncizni, cinicni istrazivac razdoblja kalendarskog ""kraja milenijuma"" ali i proglasenog ""kraja istorije"", Virilio je gotovo prorocki definisao komunikacijsku ekstaticnost - koju su od ranih osamdesetih, kada je razmisljanja formulisao - vec trasirali racunarski i telekomunikacijski sistemi. Suprotnosti izmedju razvoja i propadanja prekrivaju ne samo prostornu, vec i vremensku perspektivu danasnjih saznanja o gradovima, drustvima i individualnim ucescima. Zato se prepoznavanje svojevrsne hronopolitike zbivanja u tehnoloskim precicama i olaksicama kao i izvedenoj kompresiji zbivanja u vremenu, pruza prema izmeni poimanja fizicke dimenzije, stanja materije i raspadu orijentira i dosadasnjih referenci.

Eksterijerizacije iskustva sprovedene u virtuelno prostiranje elektronskih komunikacija zahvatile su konfiguracije arhitekture, istorijskog nasledja i buducnosti grada prenoseci naucne i culne predstave u interaktivnu mrezu ubrzanja, od lokalnih prema globalnim resenjima. Za razliku od Umetnickog oblikovanja gradova, studije Kamila Zitea s kraja 19. veka, Virilio je - jos pre aktuelnog tehnoloskog procvata na izmaku devedesetih, bio posvecen inovacijskim oblikovanjima. U njima se preobrazava fizicki, ekonomski i pravni urbani prostor, pa se njihov nekadasnji status u vidu arhivskog skladista utapa u okruzujucu ekransku civilizaciju elektronskih difuzija i digitalizacije, ubrzanjem koje pomeranje ljudi, pojmova, slika i nacina ogranicavanja uvodi u novo stanje praznine.

Po sistemima prostora zivota gradova i organizovanih tehnoloskih institucija, gde se demonstriraju obelezja teorije haosa i sada vec usvojene prekticne pojave dekonstrukcije u arhitekturi i regulacijskim urbanistickim dovijanjima, povlaci se fizicka revolucija kvantne praznine. Bez obzira na prednosti komuniciranja i olaksice vizuelnih i jezickih formi i predstava, iskazuje se nematerijalna, opaka opazanja zamka novih vidova ukidanja slobode. Interpretacija se nalazi pohranjena unutar samog teksta cineci spasiteljsku matricu popristem koncentrisanog sumiranja novonastalih situacija. Na primer, u 19. veku, kolokvijalni izraz ""ici do grada"", promenio se u moderno odredjenje ""ici u grad"", sto je preokrenulo granice i suprotnosti promenjene tehnologije i moci urbanih kapaciteta. Ukupno pet eseja donosi minuciozan istrazivacki pregled tema planetarne elektronske, postindustrijske realnosti proistekle iz fantazmatskog domena. Tema prvog eseja Preeksponirani grad vec se ubraja u neizbezne doprinose savremenom misljenju o urbanistickoj promenljivosti i funkcije likovne citljivosti grada.

Daljim pronicanjima u arhitektonsku obuhvatnost, nekadasnja estetska dimenzija zamenjena je pokretljivoscu koja ne momilazi pokretne slike dokumentarnog filma, raspravljanog u pravcu docaravanja opticke perspektive snimljenog grada prema dezorjentisanosti predstava u elektronskim katodnim cevima i holografiji. Temporalnost prozima arhitektonsku i urbanisticku proslost, sakupljajuci cinjenice za montazno sabijanje slika i podataka, zgusnjavajuci fuziju i, kako Virilo dodaje, ""konfuziju situacija"". Gradski skverovi razvijenih velikih gradova odavno su cvorista za ubrzanja, reklamni panoi kao ekrani isto tako jasnih propagandnih ubrzanja, kao i satelitski impulsi prenesene slike ratova koji se odvijaju po teorijskim fantazmima ""cisto i munjevito"", kao u Zalivu ili paralelno, regionalno izmesteno i opresivno dugotrajno, kao u slucaju Balkana. Sinteticka paralela ""prostor - vreme"" kroz definisanje modernih tehnologija naglasava ""mahnitu mesavinu kulisa i realnosti"". Unutar nje nalazi se, po autoru, automatizacija dosegnutog ""kriticnog prostora"" koji svoju uzrocnu, logicki besprekornu konstrukciju pruza do prapocetka, pokrecuci se na kraju naslovnog eseja kriticnost multiplikovanog beznadja.

Ostvarena je atmosfera gramzivosti i etickog kolapsa, cija se znatno teza rezonansa na planu vremena, odvija upravo u drustvima koja nisu imala sistematski razvijen urbanisticku i tehnolosku tradiciju.
Pise: Nikola Suica