Biti sociolog sela

01.01.16

Zbornik Matice srpske za društvene nauke br. 154/2016
Tematski zbornik Biti sociolog sela: Spomenica Đure Stevanovića prikaz je sociologije sela kao nauke i sociologa sela kao životnog poziva u veberovskom smislu. Najveći broj radova u ovom zborniku posvećen je liku i delu Đure Stevanovića. Kroz njegov naučni rad i svakodnevni život, dobijamo odgovor na pitanje šta znači biti sociolog sela. On je smisao svog rada nalazio na selu, među onima kojima je zaista potreban. Bavio se suštinskim problemima sela i poljoprivrede koji su doveli u pitanje vitalnost srpske nacije. Time je otkrio značenje svog životnog poziva i preneo ga na buduće generacije.
Tematski zbornik objavljen je krajem 2014. godine u izdanju izdavačke kuće Prometej iz Novog Sada, Mašinskog fakulteta Univerziteta u Nišu i Balkanske asocijacije za sociologiju sela i poljoprivrede iz Beograda. Priređivač zbornika sociolog Dragoljub B. Đorđević ovom spomenicom ostavlja značajan trag u istoriji sociologije sela, odajući dužno poštovanje profesoru Stevanoviću.
U predgovoru pod naslovom „Od Dejana do Dejana: smiraj sociologa sela“ (9–26), Dragoljub B. Đorđević daje neobičnu genezu lika i dela profesora Đure Stevanovića i njegovog sociološkog angažmana. Tu, pored obimne naučne biografije, upoznajemo čoveka Đuru Stevanovića. Đorđević ga opisuje kao nekabinetskog sociologa sela koji se najbolje osećao među zemljacima ispred seoskog dućana. Čitajući, uviđamo odakle on potiče, koliko je poštovanja imao prema svom rodnom selu Dejanu i vlasotinačkom kraju i s koliko je upornosti radio na sebi, kako bi postao uzor onima koji dolaze.
U nastavku, susrećemo se s prvom tematskom oblasti pod naslovom „Neobičan lik sociologa sela“ (19–51), koju su napisali Miloš Nemanjić, Ljubiša Mitrović i Boško Prokić. Miloš Nemanjić nam sa stanovništva sociologije kulture omogućava uvid u habitus profesora Stevanovića. On ističe njegovu odanost pozivu i rodnom mestu, potvrđujući duboku vezu između tla, lika i profesije. Ljubiša Mitrović nas upoznaje s uzorima Đure Stevanovića, pokazujući da ništa ne počinje s nama, i da svi oni koji se bave naučnim radom stoje na ramenima divova koji su tu bili pre njih. U tekstu Boška Prokića, vidimo kako je pod mentorstvom svetski uglednog sociologa Radomira Lukića, Đura Stevanović tokom rada na svom doktoratu, udario temelje svom naučnom radu na afirmaciji srpske sociologije sela.
Druga tematska oblast „Upitanosti sociologije sela“ (53–118) sadrži četiri teksta koji nastoje da odgovore na pitanje budućnosti sociologije sela. Milovan M. Mitrović u svom tekstu formuliše saznajne zadatke sociologije sela i istražuje mogućnost primene sociologije sela u organizovanim društvenim akcijama kojima se utiče na različite aspekte društvenog života na seoskim prostorima. Srđan Šljukić naslovom svog teksta „Ima li sociologija sela budućnost“, postavlja izuzetno važno pitanje i daje sociološki doprinos u odgovoru na njega. Ova tematska oblast sadrži i dva teksta sociologa iz inostranstva. Vera Majerova i Petre T. Georgievski svojim tekstovima zaokružuju ovu oblast; oni ističu značaj međunacionalnog povezivanja i razmene ideja kao važnom aspektu budućeg razvoja sociologije sela.
Naslov treće tematske oblasti „(Ne)prilike sela i poljoprivrede“ (123–200), pokazuje s kakvim dubinskim problemima je suočeno selo i šta je to što sociologija sela može da preduzme kako bi oni bili rešeni. Radovi osam autora čine ovo poglavlje. Dušan Mojić i Suzana Marković Krstić pišu o marginalizovanom društvenom položaju mladih, posebno mladih sa sela, stavljajući omladinu kao poseban socijalni entitet u jedan širi društvani kontekst suprotnosti sela i grada. Tekst Suzane Marković Krstić omogućava uvid u socioekonomske i sociokulturne determinante socijalnih nejednakosti koje čine sastavni deo života studentske omladine u Srbiji. Dimitrije Bukvić u svom tekstu analizira sela u beogradskom ataru, nastojeći da pokaže da blizina sela glavnom gradu ne predstavlja komparativnu prednost i da nema velike razlike između devastiranosti pograničnih sela i sela oko prestonice. Istorijski prikaz seoskih zadruga tokom 19. veka Nedeljka Bogdanovića čini zanimljivo štivo za čitanje u okviru ovog poglavlja. Petar-Emil Mitev i Svetla Koleva analiziraju paradokse bugarskog sela, od vladavine Osmanlija do danas. Poslednji tekst ovog poglavlja koji su napisali Evangelos Papanajotu i Marija Ciuni uvodi u predmet istraživanja zbornika iskustva sociološke analiza iz Grčke, čime se dobija širi uvid u balkansku sociologiju sela.
Četvrta tematska oblast „Seoska kultura u promenama“ (203–300), obuhvata rad osam autora koji tumače stanje seoske kulture u modernim društvenim tokovima. Dragan Koković piše o pravu na kulturu u seoskim sredinama, otvarajući raspravu o kulturi kao načinu života i mogućnostima za delovanje kroz nju, kako bi se prevazišla izolacija seoskih naselja. Suprotnosti između sela i grada su večne teme kako socilogije sela, tako i sociologije grada. Ratko R. Božović ulazi u srž ove tematike, baveći se odnosom međuzavisnosti sela i grada. Miloš Marjanović i Kata Marjanović pišu o seoskim domovima kulture, kao najvažnijoj instituciji javnog društvenog života na selu. Prilozi Dragoljuba B. Đorđevića, Miodraga Raičevića i Dejana Krstića posvećeni su unutrašnjoj dinamici života na selu. U njima se predstavljaju autohtone vrednosti sela, dok, na kraju poglavlja, Petko Hristov tumači značaj običaja u savremenom bugarskom selu.
Poslednja, peta tematska oblast naslovljena „Od zemljodelaca do agrarne sociologije“ (301–332), predstavlja naučni opus profesora Stevanovića. Pet autora prikazuje Đuru Stevanovića kao jednog od najznačajnijih sociologa sela na ovim prostorima. Tekst Milorada Božića pokazuje koji je značaj imao zbornik Agrarna sociologija (1990) za tadašnju jugoslovensku sociologiju sela, čiji je priređivač bio Stevanović. S empirijskim radom Đure Stevanovića upoznajemo se kroz tekst Vidoja Stefanovića, koji piše o profesorovoj analitičkoj studiji Radnici o rukovodiocima (1991). Knjiga se bavi problemima s kojima su se susretali radnici i rukovodioci Poljoprivrednog kombinata „Beograd“. Svoje mesto u prikazu naučnog opusa Đure Stevanovića našla je i njegova monografija s koautorima, Porodična gazdinstva u Srbiji u promenama (2005). Sa sociodemografskim i agroekonomskim pristupom monografije upoznaje nas Suzana Marković Krstić, ističući njenu važnost u proučavanju porodičnih gazdinstava. Knjiga profesora Stevanovića, Industrijalizacija poljopri­ vrede i budućnost seljaka (2008), predstavljena je u ovom zborniku tekstom Milovana Vukovića. Ova važna studija iz sociologije sela omogućava svakom mladom istraživaču ove naučne oblasti, da dobije potrebnu pomoć u daljem istraživačkom radu. Tekstom Jelene Jovanović ova tematska oblast dobija prigodan kraj. Kratak esej o zborniku Selo u pograničju (2012), čiji je Đura Stevanović jedan od priređivača, bavi se promišljanjem o razvojnom planu za obnovu ruralnih područja i mogućnostima revitalizacije srpskog sela.
Na kraju možemo konstatovati da je zbornik Biti sociolog sela: Spomenica Đure Stevanovića, veoma važan vodič koji omogućava celovit pogled na probleme s kojima se suočava sociologija sela. Ovim zbornikom ruralna sociologija dobija delo vredno hvale, koje ovu sociološku disciplinu podiže na viši nivo.
Nemanja Rajak