Antologija poezije srpskog romantizma

03.10.11

Poezija je srpski jezik učinila velikim, kao što se može reći da je srpski jezik poeziju romantizma učinio velikom

Srpska književna zadruga objavila je „Antologiju poezije srpskog romantizma”, koju je priredio Slobodan Rakitić (1940), pesnik, esejista, antologičar. U antologiji, u tri poglavlja: predromantizam, romantizam i postromantizam, zastupljena su 44 pesnika. Portrete svih pesnika uradio je Predrag Dragović.

Ovo je prva integralna antologija poezije srpskog romantizma. Do sada ovakvih knjiga nismo imali?
Profesor Miodrag Popović, najbolji poznavalac srpskoga romantizma, pisac trotomne „Istorije srpskoga romantizma”, objavio je 1962. godine, za školske potrebe, obimom neveliki zbornik „Srpska romantičarska lirika”. Ne računajući brojne tematske antologije i zbornike, ovo je prva integralna antologija, ne samo srpske romantičarske poezije, nego i pesništva predromantizma i postromantizma. Vremenski, antologija obuhvata period veći od jednog veka. U doba prosvećenosti, srpsku književnost odlikuju dva dominantna pravca – klasicizam i predromantizam. Klasicizam je, u novim verzijama, nadišao i predromantizam i romantizam, ugradivši se u njih, ali svoj odjek imao je i u poeziji XX veka, na šta najbolje ukazuje „Antologija srpskog pesništva” Miodraga Pavlovića.

U kojoj meri je Mrkaljeva i Vukova reforma srpskoga jezika doprinela nastanku srpskoga romantizma?
U „Antologiji” očigledne su pojedine faze i razdoblja u razvoju i konstituisanju srpskog pesničkog, odnosno književnog jezika. Nigde se kao u srpskoj klasicističkoj, predromantičarskoj i romantičarskoj poeziji nije ispoljila drama srpskog jezičkog identiteta kao suštinske odrednice srpske nacionalne samosvesti. Potresna je drama srpskog jezika i srpskog pesništva u periodu koji je prethodio Mrkaljevoj i Vukovoj reformi. U viševekovnoj jezičkoj tradiciji Srbi su razvijali književnost na slovenskom jeziku, koji je u različitim periodima imao različite recenzije: staroslovenski, ruskoslovenski, crkvenoslovenski, srpskoslovenski, srpski narodni jezik. Prema svim tim jezičkim varijantama Srbi su se odnosili kao prema svom nacionalnom književom jeziku, a u osnovi svih njih dve su bile ključne: staroslovenska i srpskog narodnog jezika.
Prevazilaženje diglosije krajem XVIII i početkom XIX veka i reforma pisma bili su odlučujući ne samo za razvoj srpskog pesništva, već za jedinstvo srpskog naroda i jačanje nacionalne samosvesti i samobitnosti.

Antologiju otvara poezija Dositeja Obradovića. S njim počinje predromantizam u srpskoj poeziji?
Epoha koja počinje Dositejem, a završava se Sterijom, predstavlja ključno razdoblje u srpskom pesništvu, ne samo zbog drame na planu jezika, već i zato što su se tada zametnule klice koje će svoje najlepše plodove doneti u romantizmu. Upravo su predromantičari uspeli da prevaziđu i takoreći „izmire” izvesne protivurečnosti između klasicista i romantičara. Presudnu ulogu u razrešenju te svojevrsne pesničke drame imao je Vukov i Daničićev rat za srpski jezik i pravopis. Taj rat je bio neumoljiv i radikalan, premda je, sa današnjeg aspekta, moglo biti i drugačije. Najgore su prošli Vukovi protivnici, Jovan Hadžić i Milovan Vidaković, čiji je značaj za srpsku kulturu izuzetan. Ovom Antologijom nastojali smo da ispravimo nepravdu i prema njima.

Ko su najistaknutiji predstavnici srpskog romantizma?
Tu nema nepoznanica. Kao što su u predromantizmu Solarić, Pačić, Došenović, Mrkalj i Sterija najznačajniji pesnici, tako su Njegoš, Branko Radičević, Đura Jakšić, Zmaj i Laza Kostić glavni stubovi srpskog romantičarskog pesništva, ali i srpskog pesništva uopšte. Tu su naravno Sarajlija, Koder, Jovan Subotić, Petar Preradović, Medo Pucić, Jovan Grčić Milenko, i niz pesnika od kojih su neki bili slavni u svom vremenu, a potom su pali u zaborav. Ovom „Antologijom”nastojali smo da ih vratimo u naše pesništvo ili bar ukažemo na njih. Posebno mesto u Antologiji ima Vijislav Ilić koji je sam u svojoj poeziji prošao kroz predromantizam, romantizam, klasicizam, postromantizam i simbolizam. On je otvorio vrata prema Dučiću i srpskoj Moderni.

Najveći uticaj na naše romantičare imali su nemački pesnici. Bilo je to vreme čvrstih književnih veza između srpske i evropske poezije?
Uz nemački i ruski, jak je bio i romanski uticaj na srpsko pesništvo. Oko Dositeja postojala je tzv. tršćanska pesnička škola, kojoj su pripadali gotovo svi glavni srpski predromantičari (Jovan Došenović, Pavle Solarić, Vićentije Rakić i drugi), u severnoj Italiji – Jovan Pačić, u Dalmaciji i Liki – Savo Mrkalj i Nikola Borojević. Gotovo kod svih njih primetan je uticaj italijanskih pesnika, posebno Petrarke i Mikelanđela. U srpsko pesništvo prodiru oblici i svojstva romanske pesničke škole (sonet, oktave, tercine). Značajan doprinos sonetnoj formi dali su Pačić, Došenović, Mrkalj, Borojević. Paradoksalno je da je sonet bio karakterističniji za predromantičare nego romantičare. Nekoliko soneta koje je napisao Branko Radičević pokazuju da je velika šteta što je prestao da ih piše.

U kojoj meri je romantizam živ danas i kakav uticaj ima na mlade pesnike?
Romantičarske poezije bilo je pre i posle romantizma. Veliki pesnici uvek su i pesnici velikih sinteza, što se vidi na primeru „Antologije poezije srpskog romantizma”, koja nije samo književno svedočanstvo o jednom velikom pokretu nego je i jezičko, istorijsko, filozofsko, estetsko, kulturno i društveno svedočanstvo. Nemerljiv je značaj poezije predromantizma i romantizma u razvoju i utemeljenju srpskoga jezika. Poezija je srpski jezik učinila velikim, kao što se može reći da je srpski jezik poeziju romantizma učinio velikom. Revolucija na planu poezije i jezika bila je značajna za srpski nacionalni identitet – podjednako kao i srpska revolucija 1804. godine.

Zoran Radisavljević