14.08.03 NIN
Moderna istorija samosvesti
Nemački filozof Eler napisao je ovaj ogled, čija je tema problem filozofske samosvesti u antici, svom učitelju Gerhardu Krigeru in memoriam, prema onom poznatom pravilu koje još od Aristotela vlada filozofijom: “Drag mi je Platon ali mi je draža istina”, pravilu koje od filozofije pravi polje sukoba i krhotina, tako različito od nauke, kako je to sa žaljenjem konstatovao Franc Brentano, jer upravo je ova činjenica jedan od razloga nepoverenja prema filozofiji i u naše doba. Ipak, Elerov stav prema mišljenju svog učitelja nije jednostrano kritičko odbacivanje, kao što to nije bio ni Aristotelov stav prema Platonu, nego pre stav promišljenog kritičkog dopunjavanja, tako da se može zaključiti da se Eler i Kriger, baveći se problemom filozofske samosvesti u antici, što za jednog Avgustina ili Hegela, da Dekarta i ne pominjemo, i nije postojalo kao problem, da se, velim, učitelj i učenik slažu u onome najbitnijem - da bez obzira na, kako veli Eler, Dekarta i “njegov tragični završetak” postoji kontinuitet u ovoj modernoj istoriji samosvesti budući da ona počinje ne sa Dekartom, nego sa samim Aristotelom, iako, naravno, postoji razlika između modernog i grčkog pojma samosvesti. Ono što je u Elerovom izvođenju ostalo nedovoljno jasno jeste upravo ova metafora o “tragičnom završetku” ove istorije (moderne istorije samosvesti) upravo tamo gde ona po Avgustinovom, Hegelovom, ali i Krigerovom mišljenju počinje kod Dekarta, što će naravno Eler izložiti kritici.
Eler, međutim, nije razvio ovu svoju ideju da moderna istorija samosvesti, koja počinje sa Aristotelom, ima svoj “tragični završetak” upravo kod Dekarta iako se naslućuje da Eler upravo Dekartovo radikalizovanje pozicije samosvesti, koja postaje izvor moderne slobode, ali i njene odvojenosti od prirode smatra odgovornim za savremena bespuća i lutanja moderne. To stanovište nije novo i ono se, recimo, može naći u Sloterdajkovom ogledu “Ptolomejsko razoružanje i kopernikanska mobilizacija”, pri čemu treba imati u vidu da ovaj gubitak “neposrednosti” za Sloterdajka nije tragičan, nego nužan put a ne stranputica, prema postmoderni. “Za Krigera je”, piše Eler, “klasična grčka filozofija, gledano iz aspekta filozofske refleksije, još predstavljala epohu teorijsko-saznajne bezgrešnosti, period bespredrasudne spoznaje sveta pre progonstva iz raja, period nevinosti koji je izgubljen tek otkrićem unutrašnjeg sveta u hrišćanstvu. Ali (ograđuje se Eler) ovaj Krigerov način gledanja na stvari, koji je i danas najšire zastupljen, ne može se dalje održati: on je pogrešan jer protivreči istorijskim faktima i sadržaju tekstova koji su do danas sačuvani. Celovita istorija filozofske samosvesti mora da počne od Elejaca i sofističkog prosvetiteljstva, od Platona i Aristotela i skepse u Akademiji, pa tek onda može da ide dalje”, zaključuje Eler.
Međutim, svoje završno poglavlje u ovom ogledu, koje je posvećeno prirodno Dekartu, Eler je počeo tvrdnjom da su njegova istraživanja potvrdila tvrdnju Gerharda Krigera da se “otkriće Ja desilo na kursu koji je postavila antička filozofija kao filozofija sama. Ta tvrdnja se tiče i Dekartovog mesta u istoriji filozofije. Dekart ne predstavlja samo početak, nego takođe i kraj jednog prethodnog procesa...” Biće da se učenik i učitelj ipak razlikuju, pre svega, u mišljenju da li je moderna istorija samosvesti celovita ili nije.
NENAD DAKOVIĆ
