Prava manjina

16.04.06 Pobjeda

Podatak da u svijetu postoji skoro dvadeset puta više etničkih grupa, nego međunarodno priznatih država, čini da valorizacija pitanja zaštite prava manjina ne gubi na svojoj aktuelnosti. Pravno-politička priroda zaštite prava manjina daje još veći značaj rješavanju ovog pitanja, posebno u multinacionalnoj i multikulturalnoj Evropi, zbog čega je manjinska zaštita odavno izišla iz domena unutrašnje stvari država i postala jedna od najvećih briga međunarodne zajednice. Značajnu pažnju sa vrlo modernim pristupom ovom pitanju posvetila je i Ivana Jelić, magistar pravnih nauka i saradnik u nastavi na katedri za međunarodno javno pravo, na Pravnom fakultetu Univerziteta Crne Gore, u Podgorici. Njena studija "Prava manjina", koja je nešto izmijenjen i dopunjen magistarski rad, odbranjen 2004. godine na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu, predstavlja značajan doprinos rasvjetljavanju pravne, sociološke, kulturološke i politikološke strane ove izuzetno značajne pravno-političke teme. Sam naslov studije je opšteg određenja što je podrazumijevalo autorov, u metodološkom pogledu, širi pristup i složeniju uporednu analizu zakonodavstava zemalja, prvenstveno Jugoistočne Evrope, koju autorka stavlja u žižu svojih posmatranja i opservacija u pogledu zaštite prava manjina.

Osvrćući se u prvom dijelu studije na savremenu međunarodnopravnu zaštitu manjina, Jelićeva daje istorijat zaštite prava manjina i upoznaje nas s definicijama pojma "manjina“, kao i značenjem pojmova etničke i nacionalne manjine. Autorka ističe da se danas pitanje pripadnosti manjini cijeni i po objektivnim činjenicama, koje uslovljavaju manjinski identitet (jezik, vjera, pripadnost naciji, porijeklo itd.), po svijesti o tim činjenicama, ali i želji i ubjeđenju da se određenoj grupi pripada. Da bi se pojedinac smatrao članom neke manjinske grupe, neophodan je balans između ova dva elementa. Bez obzira na to da li manjina živi u jednoj državi ili je rasuta u nekoliko njih, kao i to da li su pripadnici manjine dio nacije koja predstavlja dominantnu grupu u drugoj tzv. matičnoj državi, manjina mora imati isti pravni položaj. Situacija je drugačija u pogledu razlikovanja autohtonih (tradicionalnih, domaćih, starosjedelačkih) i alohtonih (doseljeničkih, novih, imigracionih) manjina, jer mnoge države priznaju ovaj status samo prvima (Slovenija, Njemačka, Austrija itd.), a druge štite kroz opšti sistem ljudskih prava, ne dajući im posebna prava imanentna manjinama. Imajući u vidu mnogostrukost, složenost i senzibilnost traženja zajedničkog imenitelja za određene grupe ljudi, Jelićeva se odlučila da u svom radu koristi naziv „manjina“.

Sve do 1919. godine kada je došlo do formiranja Društva naroda kao međunarodne organizacije koja je imala zadatak da čuva mir u svijetu, osnovno načelo regulisanja prava manjina uglavnom se svodilo na princip „cuius regio, eius religio“ („čija je vlast, njegova je religija“). Posmatrajući proces zaštite manjina kroz prizmu globalizacije, može se zapaziti da je težnja evropskih zakonodavnih institucija usmjerena ka izjednačavanju različitih pogleda u poimanju pojma manjina i njihovom jednakom pravnom i svakom drugom tretmanu. Zbog toga se danas sve više govori o savremenom evropskom regionalnom pravu, odnosno o internacionalizaciji manjinskih prava. Regulativa OEBS-a i EU kao globalna zakonodavna vizura, navodi Jelićeva, predstavlja važnu polaznu osnovu za donošenje unutrašnjih propisa koji se odnose na regulisanje statusa i prava manjina.

U drugom dijelu svoje studije razmatra se primjena evropskog sistema zaštite prava manjina u Jugoistočnoj Evropi. Kada je u pitanju zaštita prava manjina na području Crne Gore, autorka naglašava da njena pravna regulativa izlazi izvan evropskih standarda i priznaje manjinama čak više prava od zagarantovanog korpusa međunarodnopravnih sistema. Crnogorski pravni sistem poznaje - ne samo individualna prava manjina, već priznaje i neka kolektivna prava, kao što su prava političke participacije, zvaničnu upotrebu manjinskog jezika i pisma u sredinama gdje manjina predstavlja većinu, itd. Zbog toga se može zaključiti da je Crna Gora na dobrom putu da ostvari ideju o modernoj građanskoj državi kao i da ona već sada u regionu Jugoistočne Evrope predstavlja primjer kvalitetnog suživota etničkih, nacionalnih, kulturnih, vjerskih i drugih različitosti.

U svim državama se mora poštovati faktičko stanje etničkog i kulturnog diverziteta, jer se ne može govoriti niti o demokratiji, niti o slobodi i pravdi, ukoliko nema poštovanja razlika. U tom pogledu država ne bi smjela da pribjegava simulaciji prava manjina, ukoliko teži istinskoj vladavini prava. Dosljednim poštovanjem prava manjina, poštovanjem multikulturalnosti i multietničnosti, moguće je izgrađivati demokratsko društvo koje podrazumijeva težnju da svaki građanin bude jednak u svojim pravima i obavezama kao i pred zakonom, da u potpunosti uživa prava imanentna ljudskoj prirodi i specifičnosti. Da država ne bi pripadala samo „većini“, neophodno je da pored poštovanja prava manjina (na jezik, kulturu, vjeru, tradiciju) one budu zastupljene u procesima upravljanja državom i imaju svoje predstavnike u javnim službama. Jedino tako se, smatra autorka, doprinosi očuvanju manjinskog identiteta, ali i ostvarivanju političkih prava manjina.

Visok stepen zaštite

U studiji "Prava manjina" daje se i komparativni pregled manjinske zaštite u državama ovog regiona, srodnim po političkom sistemu, naslijeđenim problemima, kao i novijim društveno-političkim kretanjima. Da bi se uvrstile u red zemalja savremenog svjetskog poretka, države Jugoistočne Evrope su uslovljene priznanjem i poštovanjem prava etničkih manjina na sopstvenim teritorijama, regulacijom ovog pitanja kroz razne zakonske akte nacionalnog zakonodavstva. Kroz uvažavanje dokumenata OEBS-a i EU koji čine tzv. "meko pravo“, i Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina, koja je obavezujućeg karaktera, jer predstavlja međunarodni ugovor, u Jugoistočnoj Evropi je, prema Jelićevoj, postignut visok stepen međunarodnopravne zaštite manjina. Za region Jugoistočne Evrope važan korak u zaštiti manjina predstavlja donošenje Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope (1999) kojim je potencirana zaštita manjinskih prava u skladu sa univerzalnim i regionalnim standardima u cilju sprječavanja konflikatnih situacija.

Slobodan Drobnjak

27.11.04 Pobjeda

U državama regiona Jugoistočne Evrope, u kojem je naglašena uloga multietničkog sklada, postoje i specifični momenti, koji su opredijelili karakter zaštite manjina

Nedavno je u izdanju renomirane podgoričke kuće CID izašla knjiga “Prava manjina” autorke Ivane Jelić. Ova studija predstavlja samostalno, originalno, studiozno i koncizno istraživanje posvećeno ovoj izuzetno aktuelnoj pravnoj i političkoj temi, kaže recenzent knjige prof. dr Nebojša Vučinić. Posebno je značajno, naglašava on, to što do sada u Crnoj Gori nije bilo ovakvih radova na ovu temu. Korišćenjem socioloških, politikoloških i pravnih metoda, autor sintetički analizira veoma suptilne i pravne političke probleme, koji se odnose na pojam, definiciju,pravni status, implementaciju standarda o manjinama i njima imanentnim ljudskim pravima, obrađujući, pri tom, ne samo pravne, već i sociološke,kulturološke i politikološke aspekte ovog kompleksnog pitanja. Pored toga, autor izlaže niz veoma sugestivnih, interesantnih i utemeljenih predloga de lege ferenda karaktera, koji nesumnjivo mogu doprinijeti praktičnim rješenjima pitanja zaštite manjina. U tom kontekstu,posebno je značajan dio, koji se odnosi na Jugoistočnu Evropu i Crnu Goru,koja je u pogledu tretmana i položaja manjina, barem u posljednjih 150 godina, predstavljala svijetao izuzetak u odnosu na praksu Evrope, posebno regiona Jugoistočne Evrope - Balkana, navodi Vučinić.

Po riječima autora, u državama regiona Jugoistočne Evrope, u kojem je naglašena uloga multietničkog sklada,postoje i specifični momenti, koji su opredijelili karakter zaštite manjina. Novi pristup, i u zakonodavstvu i u praktičnom tretmanu, kaže Jelićka,postao je neophodan da bi se ovo važno pitanje riješilo, u skladu sa evropskim standardima,ali i uvažio momenat nastajanja novih manjinskih grupa. Nove okolnosti su učinile da zaštita manjina postane centralno pitanje u posthladnoratovskoj Evropi, a naročito u regionu Jugoistočne Evrope. Po riječima autorke, države ovog regiona su trenutno na različitom nivou razvoja u pogledu zaštite manjina, ali s obzirom na specifičnosti koje su im zajedničko nasljeđe neke od njih mogu poslužiti kao dobar primjer za rješavanje ovog kompleksnog pitanja na nivou regiona.

O.U.