Pismo s kraja sveta

09.02.08

Roman "Pismo s kraja svijeta" španskog pisca Hosea Manuela Faharda prati nedaće koje su snašle grupu brodolomaca sa Santa Marije koju je Kristifor Kolumbo ostavio na La Espanjoli. Tada, 1492. godine, desio se susret dvaju svjetova. Kroz avanturu grupice Evropljanja iz najupečatljivije, najzanimljivije perspektive ovaploćene su sve protivrječnosti Evrope iz doba Otkrića, i žitelja jednog nepoznatog kraja, koji je u to vrijeme predstavljao Kraj Svijeta, a koji će kasnije biti nazvan Amerika. Iza naizgled avanturističkog romana, povijesti o spoznaji jedne nove zemlje, krije se slojevita priča o spoznaji Drugog, ali i o pokušaju stvaranja novog života u dotad nepoznatom predjelu planete. Roman "Pismo s kraja svijeta" Hosea Manuela Faharda objavila je "Geopoetika" u prevodu Vuka Šećerovića, koji je sa španskog preveo i ovaj razgovor.
Hose Manuel Fahardo je rođen 1957. godine u Granadi. Odrastao je u Madridu. Studirao je pravo. Bio je kolumnista u rubrikama za kulturu u više španskih časopisa i listova, uključujući Cambio 16, El Pais, El Mundo. Autor je brojnih romana koji su prevođeni na više jezika.
Na pitanje o nastanku romana "Pismo s kraja svijeta", popularni pisac kaže:
- Roman sam počeo da pišem u vrijeme kada sam se osjećao usamljenim. Prolazio sam kroz težak period u životu, tako da mi se priča o ljudima napuštenim u njima stranom svijetu, u kojem su se zatekli među nekim ljudima čiji jezik i običaje ne razumiju, činila kao dobra metafora usamljenosti koju ponekad osjetimo u životu, iako smo okruženi drugim ljudima. Roman je napisan u formi pisma koje sa upravo otkrivene Amerike svome bratu u Španiji piše jedan od mornara. Naravno, ovaj mornar nema načina da pošalje svoje pismo bratu, tako da se pismo postupno pretvara u neku vrstu ličnog dnevnika u kojem pisac kazuje o svojim strahovima, opčinjenosti novim svijetom i užasima koje čine njegovi drugovi, nošeni pohlepom za zlatom i prezirom prema Indijancima.

Vaš roman je zasnovan na stvarnim činjenicama. Na Božić 1492. Kolumbo se nasukao na Espanjolu, ostrvo na kome se danas nalaze države Haiti i Dominikanska Republika. Na tom ostrvu osnovao je naselje Vilja de la Navidad u kome je ostavio 39 svojih ljudi. Je li to bilo prvo mjesto koje su osnovali Evropljani na novom kontinentu i šta se kasnije tu zbilo?
- Vilja de la Navidad je zaista bila prva naseobina koju su Evropljani osnovali u Novom svijetu. U stvari, Kolumbo je donio odluku da osnuje Vilju de la Navidad iz razloga što je izgubio jedan od svoja tri broda, tako da nije imao šta da radi sa posadom nasukanog broda. Zato je odlučio da ostavi 39 ljudi i da sagradi malo naselje, za šta je poslužila građa sa olupine broda. Potom se Kolumbo vratio u Španiju da izvijesti o svom otkriću, a kada je, deset mjeseci kasnije, ponovo došao u Ameriku, zatekao je Vilju u ruševinama, dok od 39 članova posade nije bilo ni traga. Nikada se nije saznalo šta se tačno dogodilo. Indijanci su Kolumbu ispričali da su se stanovnici Vilje da la Navidad poubijali među sobom, mada su neki od njih stradali i od drugih Indijanaca, zbog raznih nedjela koja su Evropljani počinili u potrazi za zlatom. U svakom slučaju, niko ne zna šta se desilo. Ja sam tu rupu u istoriji iskoristio da zamislim šta se to moglo dogoditi.

Luis de Tores bio je istorijska ličnost. Je li on na Kolumbovom brodu pronašao spas od inkvizicije?
- Luis de Tores je bio Jevrejin koji je prešao u katoličanstvo i koji je bio prevodilac sa više jezika, hebrejskog i aramejskog između ostalih. Kolumbo ga je na put poveo zato što je mislio da će doploviti do obale Kine, pa je htio da sa sobom ima prevodioca koji poznaje više jezika kako bi mogao da se sporazumije sa tamošnjim žiteljima. Luis de Tores, razumije se, nije mogao da posluži kao prevodilac, jer se Kolumbo nije iskrcao u Kinu, nego u Ameriku, a u Novom svijetu niko nije govorio nijednim jezikom za koji se znalo u Evropi. Zanimljivo je da je godina 1492, kada je Kolumbo krenuo na svoje prvo putovanje, takođe godina kada je kralj Fernando II izvršio progon Jevreja iz Španije. Kolumbo u svom brodskom dnevniku navodi da su se, pošto su isplovili iz luke, na moru mimoišli sa brodom na kojem su bili prognani Jevreji. Ipak, ne mali broj španskih Jevreja je ostao u Španiji tako što su prešli u hrišćanstvo. Neki od njih su se preobratili iz ubjeđenja, ali su mnogi to učinili iz straha, zato da ne bi izgubili svoju imovinu i da ne bi bili izgnani iz svoje zemlje. Ne znam da li je Luis de Tores, kao istorijska ličnost, promijenio vjeru iz straha a u potaji nastavio da praktikuje jevrejsku vjeru. Ono što sam htieo je da na taj način prikažem dramu svih onih Španaca koji su bili žrtve netolerancije Katoličke Crkve. Ovom temom se neposrednije bavim u svom drugom romanu pod nazivom „Konvertit“.

Kažete da je roman dobrim dijelom nastao kao plod Vašeg druženja sa poznatim hispanskim piscima, među kojima su Antonio Munjos Molina i Luis Sepulveda. Možete li nam otkriti kakve ste međusobne uticaje vršili jedan na drugog?
- Vjerujem da se pisac služi mnogim stvarima koje oblikuje svojom maštom. Pisac se služi sopstvenim životom, kao i životima drugih, onim što vidi i što mu pričaju, kao i djelima drugih pisaca. Svaki pisac je takođe, i prije svega, čitač. Ono što čitamo uvijek na izvjestan način utiče na ono što pišemo. To je ne samo neizbježno, nego i dobro. Mislim da je potrebno imati velike uzore (Servantes, Šekspir, Konrad...). Ali, tu su i moderni pisci, naši savremenici, koje takođe čitamo i s kojima, osim toga, možemo i da razgovaramo i raspravljamo. Ovaj dijalog, ovaj uticaj je takođe od suštinske važnosti. Imam sreću da za prijatelje imam izuzetne pisce kakvi su Munjos Molina, Sepulveda i Bernardo Ačaga. Moja žena, inače Kubanka, Karla Suares, takođe je pisac. To što ih imam oko sebe pruža mi mogućnost da im dam svoje rukopise na čitanje i da od njih dobijem komentare i kritike koji moje djelo čine bogatijim. Za mene je to privilegija i izvor radosti, jer smatram da je svrha književnosti u tome da je podeliš s drugima, i da je divno da u procesu književnog stvaranja postoji ovakva solidarnost, ovakvo prijateljstvo.

Govori li u suštini Vaš roman o manjinama. Da li se u njemu ogledaju i neke situacije iz današnjeg svijeta?
Tačno je da ovaj roman govori o manjinama, mada bi bilo preciznije reći da se bavi našim odnosom sa Drugim, onim koji je drugačiji od nas. A taj odnos sa Drugim i veze i sukobi između većine i manjine predstavljaju suštinska svojstva ljudskog postojanja, tako da moj roman zapravo nastoji da sadašnjost odslika u odrazu prošlosti. Problem je to što Drugi i Manjina jesu relativni pojmovi. Čovjek je uvijek Drugi u odnosu na druge, baš kao što uvijek pripada nekoj Manjini. Za Evropljane su američki Indijanci bili taj Drugi, dok smo za te Indijance ovaj Drugi bili mi Evropljani. Nadalje, Taino Indijancima su Karibljani bili ovaj Drugi i obrnuto. A što se tiče manjina, očito da su u Španiji Jevreji bili manjina, ali su u Americi u vrijeme otkrića Evropljani bili manjina. Smatram da je istorija bivše Jugoslavije i njenog raspada jasno pokazala da onaj ko je na jednom mjestu ili u jednom trenutku većina može na drugom mjestu ili u drugom trenutku biti manjina. Ali, veoma je opasno identitet učiniti apsolutnom vrijednošću, jer iako svaki čovjek i svaka ljudska zajednica imaju svoje osobene odlike, mi smo svi uzajamno povezani i upućeni na zajedničko postojanje. Praviti od različitosti nepremostive prepreke, Drugoga smatrati neprijateljem, ne samo da je glupo, već je put koji sigurno vodi u propast.

Puno je romana napisano na temu osvajanja Novog svijeta. Šta je Vas privuklo toj temi?
Mislim da otkriće Novoga svijeta predstavlja ključni trenutak modernog svijeta. Sa njim se promijenio naš svetonazor i rodila se ideja da je drugačiji svijet moguć, i to drugačiji ne samo u fizičkom nego i u društvenom smislu, da su mogući drugačiji načini življenja. Nije slučajnost što je Tomas Mor „Utopiju“ napisao nakon otkrića. Činjenica je da je glavni lik u „Utopiji“ mornar koji je sa Amerigom Vespućijem navodno putovao u Novi svijet. Od tog vremena se naše društvo vrti oko suštinskog sukoba u kojem se nalaze Pojedinac i Kolektiv, Sloboda i Jednakost. Ovaj sukob su do sada pokušale da riješe razne političke i socijalne revolucije, ali uzalud. S druge strane, osvajanje Amerike je bilo zastrašujući, tragičan poduhvat, u kojem je do izražaja došla vitalnost evropske kulture, ali i sva njena surovost i moć uništavanja. U tom smislu, istovremeno predstavlja izuzetno zanimljivu pozornicu dramatičnih događaja i bitnih etičkih, moralnih i socijalnih pitanja.

O ovoj temi govori i roman „Jedro nade“ Simona Vizentala. Da li ste čitali tu knjigu?
Ne, nijesam čitao, ali me ova podudarnost ne iznenađuje, pošto se tragična povijest jevrejskog naroda nalazi u srži sukoba modernog svijeta. U srcu evropske kulture, Drugi je bio oličen u Jevrejima, koji su bili nemilosrdno protjerivani i proganjani, i u njihovoj istoriji se vidi kakvu užasnu snagu ima netolerancija, koja je bila, a i dalje je, prisutna u našem svijetu.

OMAŽ DŽOZEFU KONRADU

Da li je “Pismo s kraja svijeta” samo avanturistički roman? Kako biste ga Vi žanrovski odredili?
Smatram da to jeste avanturistički roman, ali da pripada jednoj određenoj vrsti ovih romana koji ne nastoje da čitaocu samo pruže zabavu, već i da ga navedu na razmišljanje. Oduvijek sam se divio piscima kao što su Robert Luis Stivenson, Žil Vern i Džek London, čije sam knjige prvi put čitao kao dječak, ali sam ih kasnije iznova čitao kao već odrastao čovjek. Ovim romanom sam htio i da odam posebnu počast jednom velikom piscu avanturističkih romana, Džozefu Konradu. U „Pismu s kraja svijeta“ ima mnogo referenci na „Srce tame“, što je moj omiljeni Konradov roman. Mislim da avanturistički roman predstavlja izuzetno zahtjevan književni žanr.

I SJEĆANJE I ISTORIJA SU PRIČE KOJE MOGU BITI NETAČNE
Koliko je zapravo moguće spoznati pravu istinu o prošlosti?
Ne mislim da postoji jedna apsolutna istina, ali vjerujem da postoje pojedinačne konkretne istine koje se mogu ustanoviti. Prošlost predstavlja izvor našeg ličnog i kolektivnog identiteta. Naše sjećanje nam govori ko smo kao pojedinci, dok nam istorija kazuje ko smo kao narodi, kao nacija, kao grupa ljudi. Ali, i sjećanje i istorija su priče koje mogu biti veoma netačne. Ponekad to činimo namjerno, u želji da prevarimo sami sebe i druge, a ponekad nenamjerno, greškom. Zato je potrebno stalno preispitivati prošlost i tražiti ove konkretne istine, kao što se načelno ne treba pouzdati u zvanične verzije, kako lične tako i kolektivne. Ja sam Španac, a u mojoj zemlji se vjekovima podučavala zvanična verzija istorije Španije, prema kojoj je naš identitet zasnovan na katoličkoj vjeroispovijesti. Vremenom se došlo do shvatanja da to nije tako, da katoličanstvo jeste osnova španske istorije, ali da su isto tako postojale i jevrejska Španija i muslimanska Španija i da je doprinos ovih drugih vjeroispovijesti i kultura od ogromnog značaja za istoriju Španije. Zbog toga sam napisao romane kao što je „Pismo s kraja svijeta“, jer sam želio da na neki način maštom povratim taj izbrisani dio prošlosti moje zemlje.

Vujica OGNJENOVIĆ

15.11.07 B92

Ove godine već smo imali prilike da čitamo jedan izvanredni roman na temu hispanskog osvajanja Amerike – remek-delo Ramona Sendera Agire, gnev božji. Dok se ova knjiga bavi jednom epizodom iz druge polovine XVI veka, Fahardovo Pismo s kraja sveta obrađuje jedan raniji period, sa samog početka španske transatlantske avanture, naime ono što se 1493. godine desilo sa delom Kolumbove posade koji je ostao u Americi da čeka povratak svog admirala.

Prilikom svog prvog putovanja, Kolumbo je najpre prispeo na jedno od bahamskih ostrva, koje je nazvao San Salvador. Zatim se iskrcao na obalu Kube, a posle toga, u decembru 1492. na Espanjolu, ostrvo na kome se nalaze današnje države Haiti i Dominikanska republika. Na tom ostrvu osnovao je naselje Vilja de la Navidad u kome je ostavio 39 svojih ljudi (posadu svog najvećeg broda Santa Marija, koji se na Božić 1492. nasukao i ostao neupotrebljiv), a sam je otišao nazad za Španiju. Bilo je to prvo evropsko naselje u Novom svetu. Kada se u novembru 1493. Kolumbo vratio na Espanjolu, našao je naselje Vilja de la Navidad razoreno. O tome šta se u međuvremenu desilo sa Kolumbovim ljudima na Espanjoli govori ova knjiga.

Pismo s kraja sveta u osnovi sledi logiku avanturističkog romana: potraga za zlatom, istraživanje nepoznatog ostrva, sukobi sa domorodačkim stanovništvom. Međutim, još zanimljivije je to što ovaj roman, slikajući izolovanu zajednicu Španaca, prikazuje u malom ono što se inače dešava sa svim ljudskim zajednicama. Lični interesi i želja za bogaćenjem ubrzo dovode do razdora, vlast prosto mami da bude zloupotrebljena, i samo je pitanje trenutka kad će se izmetnuti u nasilje, velike fraze se propovedaju da bi se sopstvenim nečasnim postupcima dao legitimitet. Zbog toga što je reč o jednoj izolovanoj i na brzinu sklepanoj zajednici, svi ovi motivi u potpunosti dolaze do izražaja. Nema institucija i drugih civilizacijskih tekovina pomoću kojih bi mogli da budu zamaskirani. Sve je ogoljeno. Kad pročitamo ovu knjigu, ne možemo a da ne zaključimo: jednostavno, čovek je takav, to mu je prirodi. Uvek i svuda on postupa na takav način.

Godina 1492. bila je, dabome, poznata po još nečemu osim po prvom Kolumbovom putovanju – naime po proterivanju Jevreja iz Španije. Najupečatljiviji lik u ovom romanu je Luis de Tores (istorijska ličnost), Jevrejin, koji se pokrstio ne iz ubeđenja već da bi izbegao progon. On govori domorocima o Inkviziciji i o tome čemu sve treba da se nadaju od Španaca. Jedini on je, zahvaljujući tome što je i sam žrtva, u stanju da shvati jednu prostu istinu: zločin ne može biti opravdan okolnošću da je počinjen u ime hrišćanstva. Svima ostalima to uopšte nije blisko pameti.

Stari komunista i anarhista Ramon Sender u Agireu na jedan radikalan način ustaje protiv vlasti kao takve, protiv institucija i svakog oblika establišmenta (vidi tekst u Čudnom almanahu). Takve ideje bliske su i Fahardu. Pismo s kraja sveta nosi sličnu poruku, mada u jednoj znatno blažoj formi. Ovaj roman ubedljivo prikazuje logiku po kojoj društvo i establišment funkcionišu, kao i ono što se dešava onima koji se drznu da žive mimo te logike. Poredak mora biti sačuvan po svaku cenu.

Pismo je prvi roman Hosea Manuela Faharda. Originalno je objavljen 1996. godine. Istorijsko i fikcionalno u njemu se prepliću. Sam pisac u dodatku na kraju knjige daje pregled likova razvrstavajući ih u dve kategorije: istorijske i književne. Dodatak je zanimljiv po tome što sadrži osnovne podatke o nekim članovima Kolumbove posade, od kojih je verovatno najpoznatiji bio Dijego de Arana, zapovednik Kolumbove armade. Iz druge napomene saznajemo da je roman dobrim delom nastao kao plod Fahardovog druženja sa nekim poznatim hispanskim piscima, među kojima su Antonio Munjos Molina i Luis Sepulveda, koji potpisuje zanimljiv predgovor za ovu knjigu. Kao da nema kraja interesantnim otkrićima kada je u pitanju Pismo s kraja sveta.
Rastko Simić