Nova era

30.08.08

Demokratsko nasleđe antičke Grčke nema nikakve veze sa vizantijskim svetom, koji je teološki, dogmatski, zatvoren i nepokretan, kaže u razgovoru za „Politiku” grčko-francuski pisac Vasilis Aleksakis, čiji je roman upravo objavljen na srpskom.

Roman „Nova era” grčko-francuskog pisca Vasilisa Aleksakisa o Svetoj gori Atoskoj preveden je u svim pravoslavnim zemljama, uprkos, ili zahvaljujući oštroj kritici crkve kojom su natopljene stranice. Za Aleksakisa, Grčka pravoslavna crkva guši nasleđe antičke Grčke i izvor je fanatizma i totalitarizma, poput drugih monoteističkih religija. Do ovog zaključka grčki pisac je došao iscrpnom istragom i susretima sa istoričarima, monasima i vernicima, u čemu mu je poslužilo njegovo dugogodišnje novinarsko iskustvo. Knjigu koja je prošle godine dobila jednu od najprestižnijih francuskih književnih nagrada, Veliku nagradu za roman Francuske akademije, na srpskom je upravo objavila izdavačka kuća „Geopoetika”. To je bio povod za razgovor sa grčkim piscem u Parizu, gde živi od 1968. godine, kada se sklonio od vojne hunte, iako nikada u potpunosti nije napustio svoju zemlju. Ovo je prvo delo grčkog pisca prevedeno na srpski jezik.

Zbog ovog romana imali ste problema u Grčkoj...

To je zato što on uznemirava crkvu, koja ima ogromnu moć. Niko se ne usuđuje da dovede u pitanje vezu crkve i države, a crkva je u Grčkoj deo države, odnosno nacionalnog obrazovanja koje se zove Ministarstvo za obrazovanje i veru. Ona, dakle, ima reč u obrazovanju mladih Grka. Način na koji se uči o grčkim klasicima, o sofistima i pretsokratovcima, na primer, odgovara crkvi, iako to demokratsko nasleđe slobode mišljenja i slobodnog stvaralaštva nema nikakve veze sa vizantijskim svetom, koji je teološki, dogmatski, zatvoren, nepokretan, i u kome je, shodno hrišćanskoj logici, zatvorena atinska filozofska škola.

Kuda Vas je vodila istraga o Svetoj gori?

Proučavao sam fanatizam koji je u korenu hrišćanstva. Radeći na ovoj knjizi otkrio sam da je to u vezi sa monoteizmom. Bilo koji monoteizam je fanatizam po sebi. Ne možemo da ne budemo fanatici ako verujemo u jednog, apsolutnog boga, koji je sve stvorio, diktira sva pravila, i koji vam obećava život posle smrti. Neizbežno postajemo fanatični. Prvi hrišćani su bili poput talibana, logika kojom su se rukovodili je ista. Uništavali su i počinili neverovatne masakre, ali mi na Balkanu sa tim nismo upoznati.Ubijeno je stotine hiljada ljudi koji su verovali u antičke bogove, porušeni su hramovi, razmere razaranja bile su apsolutno zastrašujuće.

Da li Vas je ogorčenje prema crkvi navelo da napišete ovu knjigu?

Ne, razlog je bio što sam mnogo ranije napisao roman „Maternji jezik”, o hramu u Delfima gde se nalazila Pitija. Na ulazu u ovaj hram bilo je slovo Y, i nikada nije ustanovljeno zbog čega. Ne postoji ni jedan tekst koji to objašnjava. Bavio sam se, dakle, antičkim periodom i grčkim jezikom i shvatio sam da današnja Grčka nije direktno povezana sa njim, da je povezanasa crkvom i da, dok ne budem poznavao crkvu, neću poznavati Grčku. Izabrao sam Atos zato što to mesto dobro svedoči o grčkoj veri.

Nasleđe antike je zapostavljeno u Grčkoj?

Nije zapostavljeno, ali je predstavljeno na način koji odgovara crkvi, što znači da se neprestano izneverava, da bi se verovalo da postoji kontinuitet između Sokrata i vizantijskog sveta, jedinstvena grčko-hrišćanska civilizacija, kako je zovu u Grčkoj. Ona je, međutim, ili grčka ili hrišćanska – ta dva sveta nemaju ništa zajedničko, ali Grčka živi na tom mitu.Crkva potpuno iskrivljuje predstavu i suzbija slobodu mišljenja.Pretsokratovci se ne uče u školi zato što su već oni kritikovali religiju. Teme poput seksualnog života u antici ili života grčkih bogova, grčka mitologija, koja je izuzetna, ne uče se u školi zato što to smeta crkvi.Smeta joj što bog pravi decu gde stigne, što se venčava sa sestrom, što bogovi spavaju jedni sa drugima, što je Herkul homoseksualac... To je tabu u Grčkoj, o tome se ne govori.

Šta ste otkrili o Atosu?

Teško je sažeti; tamo ima velikih vernika, veoma naivnih, ima onih koji se tamo kriju od policije, ali tamo su, pre svega, biznismeni koji zarađuju puno novca, koji su u kontaktu sa šefovima država i koji imaju veliki uticaj na grčku vladu, koji su prijatelji sa princom Čarlsom i Vladimirom Putinom. To je veoma snažan i veoma bogat lobi, zato što u hiljadugodišnjoj istoriji Atosa vernici iz Grčke i sa Balkana, ali i iz Rusije, Ukrajine ne prestaju da im poklanjaju kuće i zemlju. Postavlja se pitanje šta oni rade sa tim novcem. Država se ne usuđuje da ih kontroliše, tako da oni predstavljaju državu u državi, koja ima neverovatan uticaj na političare. Svi grčki političari, od socijalista do onih sa desnice, smatraju da je njihova dužnost da idu na Atos i održavaju dobre veze sa monasima.Sa druge strane, među pravoslavnim monasima vlada strašna mržnja. Grci su sumnjičavi prema Rusima zato što se plaše da će ruska država jednom da traži Atos. Da ne pominjem mržnju prema ženama, kojima je zabranjen ulaz. Svaki manastir je mala diktatura, sa igumanom na čelu. Prema mladim monasima se odnose kao prema robovima, maltretiraju ih na veoma surov način.

Govorite i o kolaboraciji crkve sa diktatorskim režimima...

Svi režimi koji su imali podršku crkve su u najmanju ruku autoritarni, ako ne fašistički. Grčka crkva se vrlo dobro slagala sa svim diktaturama, pa i sa Hitlerovom. Od Hitlera su tražili zaštitu i dobili su je, zbog čega su svuda okačili njegove fotografije. To je bilo u njihovom interesu, jer oni nemaju druge vrednosti do odbrane svojih interesa. Da su u vreme građanskograta pobedili grčki komunisti, oni bi se odlično slagali sa njima. Čak su i stupili u kontakt sa njima kako bi bili spremni, ukoliko pobede. Njihova politika je apsolutno cinična.

Pojam vremena u antičkom i vizantijskom svetu je suštinski različit...

Hrišćansko učenje nam govori da realno vreme našeg postojanja nema veliku važnost, ono prebacuje vreme u neku misterioznu budućnost, što vodi ka tome da se zapostavi i potceni sadašnjost. To je suprotno od onoga što su radiliGrci, zato što za njih budućnost ne postoji. Oni ništa nisu mogli da očekuju od bogova i zato je trebalo usredsrediti se na sadašnjost, kako bi se ona poboljšala. Grčki filozof (Kornelijus) Kastorijadis, koji je umro u Parizu pre nekoliko godina, objašnjava da su Grci razvili demokratiju zbog slabosti njihove vere.

Kada posmatrate širi, balkanski kontekst, kako gledate na mesto koje danas ima crkva?

Neophodno je po svaku cenu odvojiti crkvu od države. Ako toga nema, nema istinski slobodnog obrazovanja, ni istinski slobodnih građana.

U Srbiji je sa crkvom povezano obnavljanje nacionalnog identiteta, koji je oslabljen za vreme socijalizma...

Crkva nije potrebna za formiranje identiteta. Identitet crkve nije i identitet slobodnog građanina. Glavni sastojak identiteta je sloboda i za tu slobodu su se Srbi borili protiv Otomanske imperije. Nisu se borili za crkvu, već protiv Otomana i protiv crkve, jer su ti ratovi za nacionalnu nezavisnost bili inspirisani francuskim prosvetiteljstvom. To je bio pokret protiv svih stega, kako otomanskih tako i crkvenih. Grčka je, kao i Srbija, vodila rat za nezavisnost koji je ostao nedovršen. Uspeli smo da se otarasimo Otomana, ali nismo uspeli da se oslobodimo crkve.

Vidimo da se i u Evropi, u Francuskoj na primer, nacionalni identitet ponovo dovodi u vezu sa religijom i hrišćanskom tradicijom...

To je opasno i protiv toga se treba boriti. U Francuskoj, gde smo mislili da je pitanje religije rešeno, vidimo da (predsednik Nikola) Sarkozi flertuje sa crkvama. Svaki identitet podrazumeva dijalog sa drugim narodima. Ne postoji francuski identitet, to je slogan ekstremne desnice. Francuski jezik je sastavljen od grčkog, latinskog, nemačkog, nešto galskog, to je jezik koji je evoluirao u dijalogu sa svetom. Sarkozi govori o odbijanju dijaloga, odbijanju drugog i to je izuzetno opasno, kako za francuski nacionalni identitet tako i grčki, zato što i u Grčkoj ima mnogo nacionalističkih pokreta.

Ana Otašević

07.09.08 Vijesti

"Anticki Grci nijesu iskljucivali postojanje drugih bogova koji nijesu njihovi, nikada nijesu nametali svoju religiju drugim narodima. Religiozni fanatizam nije postojao ni u Rimu, ni u Atini. Uveli su ga prvi hriscani koji su po mentalitetu bili bliski danasnjim muslimanskim fundamentalistima. Bili su ratnici jednog Boga koji nije trpio tud autoritet, niti drugu istinu osim svoje"...
Ovo je samo jedna od teza na kojoj pociva roman "Nova era" grcko-francuskog pisca Vasilisa Aleksakisa. Izuzetno uzbudljiva knjiga za temu ima sudar i podjelu izmedu antickog helenizma i vizantijskog pravoslavlja u danasnjoj Grckoj, te kritiku nedovoljno otvorenog, dogmatskog svijeta pravoslavlja koji i te kako utuce na grcke politicare i sa ljevice i na desnice. "Novu eru" je autor izvorno napisao na francuskom jeziku, (jer on od 1967. zivi u Parizu), a prosle godine je za ovu knjigu dobio jedno od najvecih francuskih knjizevnih priznanja - Veliku nagradu za roman francuske akademije. "Novu eru" je nedavno objavila "Geopoetika" u prevodu Ivane Misirlic.
Size romana "Nova era" je jednostavan: osamdesetdevetogodisnja bogatasica Nausikaja Nikolaidis, ciji je otac bio brodovlasnik, zamoli svoga stanara, mladog studenta da istrazi autonomnu monasku zajednicu na Atosu, Svetoj gori, gdje se danas nalazi dvadeset manastira. Razlog njenog interesovanja za Atos je zapravo potraga za rodenim bratom koji je prije pola vijeka ostavio lagodan zivot i mir nasao medu svetogorskim monasima. Mladog studenta ce potraga za saznanjem odvesti mnogo vjekova unatrag u proslost, u doba gradnje prvog manastira, pa i do 492. godine prije nove ere, kada je po Herodotu, u grcko-persijskim ratovima nemirno more pored Atosa progutalo 20.300 Kserksovih camaca.
U razgovoru sa istoricarima, arheolozima, novinarima i poznavaocima Svete gore, junak ove povijesti dolazi do nevjerovatnih i u javnosti manje poznatih podataka. Atos ima svoju anticku istoriju. Tu je bilo pet gradova: Dion, Olofiks, Akroti, Kleon i Tis, mada se njihov tacan lokalitet ne zna. U doba grcko-persijskih ratova na Atosu je zivjelo deset hiljada stanovnika. Poluostrvo je slavilo iste bogove kao i ostatak Grcke. Na njegovoj najvisoj tacki uzdizala se Zevsova statua cija je sjenka dopirala do ostrva Lemnos. Istorija kaze da je manastir Iverion podignut na mjestu Posejdonovog hrama. Atos je docnije pripojen makedonskom kraljevstvu, a u prvim vjekovima hriscanske ere Atos sve vise propada i trpi snazne invazije Slovena i Bugara. Izgradnja prvih manastira pocela je u X vijeku, a pretpostavlja se da je materijal za njihovu gradnju preuzet sa antickih lokaliteta. I dan danas, monasi se protive arheoloskom istrazivanju, a nepoznata je sudbina antikviteta koji su u njihovim rukama.
"Nova era" je glas protiv sadasnje samovolje crkve, koja se osim posredovanja u vezi covjek - bog, odlicno snalazi i u drugim poslovima. Crkva je vlasnik brojnih nekretnina, ne samo u Grckoj, vec i u inostranstvu, a vjernici iz cijelog svijeta im poklanjaju svoja dobra. Vecina monaha poznaje savremenu tehnologiju, imaju Internet, mobilne telefone, a samo na Atosu postoji sest predajnika za mobilnu telefoniju, maskirani konstrukcijom koja lici na zvonik.
Aleksakisova "Nova era" je roman esej. To nije knjiga o vjeri vec knjiga u kojoj se prelama proslost i sadasnjost, odmjerava uticaj krivotvorene proslosti na danasnji svijet, a citaocu ostaje da zamisli kakva bi proslost, a i sadasnjost na Balkanu bila da u potpunosti nijesu preovladale hriscanske dogme, i da je duh Helade barem u najtananijim plamenovima u svom neiskvarenom obliku dosao i do nas. Aleksakisu kao Grku najvise smeta sto pravoslavni monasi u njegovoj zemlji negiraju antiku i sekularno drustvo, sto imaju ogromnu moc koju niko ne dovodi u pitanje.
Vasilis Aleksakis je roden 1944. u Atini. Autor je deset romana, pise uglavnom na francuskom jeziku. Bavi se i filmom. Zivi na relaciji Pariz - Atina - ostrvo Tinos.

Hitlerove slike visile po Svetoj gori

Aleksakis iznosi istinit podatak o cinicnosti crkvenih poglavara i spremnosti da budu u dilu sa svim vladarima. Za vrijeme Drugog svjetskog rata Njemci ih nijesu dirali, ali su svuda po Svetoj gori visile Hitlerove slike, a uzivali su blagonaklonost i poslijeratnog rezima. Cak, pisac ostavlja otvoreno pitanje, kakvu to moc imaju monasi kada je i danasnjim grckim politicarima vazno sta se na Svetoj gori misli o njihovim potezima. Posebno su intrigantni opisi posjeta slavnih licnosti. Princ Carls, iako pripadnik anglikanske crkve, fasciniran svetogorskom tradicijom (njegova baka je kraj svog zivota provela u jednom pravoslavnom manastiru u Jerusalimu) i svake godine posjecuje Vatoped. Posjeta Vladimira Putina 2005. godine ostala je u losem sjecanju jer su grcke vlasti dozivjele ponizenje kada je ruski predsjednik zahtijevao da ih carinici ne smiju pregledati. (Posjeta je trajala nekoliko sati, a Putin je bio u pratnji 40 ljudi koji su nosili kofere).
V.OGNJENOVIC