Koncentrični krugovi

28.11.04 Danas

Gusti preplet francusko-srpskih književnih relacija predstavlja veliki izazov ne samo za one istraživače koji nastoje da u njemu otkriju neku do sada neuočenu nit, već i za one koji žele da na nekom od njegovih segmenata oprobaju novije teorijske instrumentarijume. Ispitujući glavna obeležja određenih književnih i umetničkih pravaca (romantizam, simbolizam i nadrealizam), kao i njihove osobenosti i razlike kod nekih od najznačajnijih pesnika u dvema književnostima, Jelena Novaković se u svojim novijim radovima opredelila da mrežu brojnih kontaktnih i tipoloških francusko-srpskih relacija sagleda kroz prizmu teorije o intertekstualnosti, koja svetlost prelama koliko na neko drugo pismo toliko i na njegovo dopunjavanje i preobražavanje.

Jake intertekstualne veze između Disa i Bodlera autorka analiziraju se kroz mnoštvo tematskih sličnosti zasnovanih na duboko pesimističkom doživljaju sveta ovih "ukletih pesnika". Te relacije sagledavaju se prevashodno kao tipološke, ali se njihova geneza uočava i u postojanju nekih zajedničkih mentalnih predispozicija koje uslovljavaju bolni rascep izmedju žudnje za apsolutnim i trivijalne egzistencije, u kojoj ta žudnja ostaje nezadovoljena. Spone između Artura Remboa i Rastka Petrovića, identifikovane u nekim zajedničkim temama, motivima i slikama, ispituju se takođe unutar tematskog registra koji je s jedne strane uslovljen ličnim osobinama, a s druge i tipološkim odlikama književnosti koja pokazuje otpor prema pozitivizmu.Posebnu pažnju zaokupljuju relacije na tematskom i poetičkom nivou izmedju Apolinera, Bleza Sandrara i Radeta Drainca, čije ispitivanje pokazuje da se pomenuti srpski pesnici, i pored nesumnjivog prisustva mnoštva zajedničkih avangardnih motiva i tema i te kako "udaljavaju od svojih francuskih intertekstualnih korespondenata da bi išli vlastitim putem i okrenuli se balkanskim i slovenskim izvorima".

Onirizam Laze Kostića autorka sagledava kao intertekstualni indikator koji se tipološki uključuje u romantičarsku rehabilitaciju iracionalnog i upućuje na onirizam francuskog romantičara Žerara de Nervala. Kroz minucioznu analizu dijahronijskog dijaloga koji oni uspostavljaju Jelena Novaković ukazuje na sličnosti i razlike u moduliranju njihovih isprepletanih glasova: dok Nervalovo ja biva odvučeno u ponor ništavila i smrti, Kostićevo ja, ostajući da lebdi izmedju ovostranog i onostranog, telesnog i duhovnog, ipak uspeva da tu antinomiju ukine u pesničkom stvaranju, ne podležući zovu tmine i ostvarujući totalitet sna i jave.

Odjeci francuske pesničke misli analizirani su i u pesničkom delu Borislava Radovića. Ukazujući na mnoge prikrivene ili otvorene aluzije na pesnike bliske simbolizmu, autorka pokazuje kako se tekstovi francuskih pesnika uključuju u kontekst jedne nove pesničke misli i osećajnosti koja ih ne samo aktualizuje, već i obogaćuje mnoštvom novih značenja.

Veze između predstavnika novije srpske i novije francuske poezije najčešće su bile dijahronijske, ali bilo je perioda i kada su one razvijale uporedo, kao što je slučaj s nadrealizmom, što autorki pruža mogućnost da ovaj srpsko-francuski intertekstualni sinhroni dijalog sagleda kroz prizmu odnosa Momčila Nastasijevića prema njegovom ključnom konceptu, podsećajuci da je Nastasijević termin nadstvarnost upotrebio još 1922. godine u svom eseju "Nekoliko refleksija o umetnosti", "izrazivši njime istu onu težnju ka prevazilaženju alijenacije i pronalaženju izgubljenog jedinstva koja se ispoljava i u nadrealizmu".Dijaloški momenat, možda najizraženiji u takozvanoj eksplicitnoj intertekstualnosti, analizira se na primeru Lalićeve poezije, koja se veoma često poziva na druge poetske tekstove, bilo neposrednim citatima, bilo preuzimanjem određenih tema, motiva i slika. Autorka pokazuje kako se izmedju Lalićeve pesme "Tri snimka klipera Cutty Sark" iz zbirke Pismo i hipoteksta, tj. Bodlerove pesme "Albatros", uspostavlja metonimijski odnos, pri čemu Lalić - za razliku od Bodlera - ne otkriva smisao svog simbola.

Uspešno sjedinivši tematski pristup s formalno-strukturalnom perspektivom, a bogato dokumentovanom građom otklonivši opasnost od impresionističko-subjektivističkih vrednovanja, autorka je, kroz iscrpnu analizu u kojoj je ispitivanje uticaja (najčešće jednosmernih) zamenjeno ispitivanjem aktualizovanja, transponovanja i transformisanja pojedinih književnih elemenata u novom kontekstu, pokazala kojim svojim kvalitetima srpska književnost XX veka sustiže francusku, te njena studija predstavlja vredan doprinos čvršćem utemeljivanju naše književnosti u evropski kulturni prostor.

Marija Džunić-Drinjaković