01.09.19
Vojnoistorijski glasnik
Beleške srpskog ministra vojnog, pukovnika, kasnije divizijskog generala Dušana Stefanovića posvećene su radu srpske vlade i Ministarstva vojnog u prvoj polovini 1914. godine. Period obeležen unutrašnjim političkim tenzijama, sukobom između vojne i civilne vlasti u novooslobođenim krajevima, pritiscima Austrougarske na Srbiju, albanskom pobunom i vojnim akcijama u cilju njenog suzbijanja te naporima srpske vlade i Glavnog generalštaba da obnove istrošene vojne kapacitete nakon dva uzastopna balkanska rata, našao je pun odraz na stranicama beležaka ministra vojnog Dušana Stefanovića. S obzirom na to da zapisnici sa sednica srpske vlade iz tog perioda nisu sačuvani i da nam danas nije poznato da li je neki od članova srpske vlade u tom periodu vodio dnevničke beleške ili za sobom ostavio memoarska kazivanja, svedočenje ministra Stefanovića samo po sebi ima poseban istoriografski značaj. Rukopis je za štampu znalački priredio dr Velimir Ivetić, pukovnik u penziji i dugogodišnji načelnik Vojnog arhiva, koji je stručnoj javnosti poznat kao predan i pouzdan istraživač srpske ratne prošlosti, izuzetan poznavalac perioda intenzivnih reformi i modernizacije srpske vojske tokom decenije koja je prethodila balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu i pisac više dela iz oblasti nacionalne vojne istorije.
Priređeni rukopis čine predgovor, uvodna studija, tekst dnevničkih beležaka generala Dušana Stefanovića, tri priloga i spisak korišćenih izvora i literature. U okviru kraćeg tehničkog predgovora priređivač je izneo svoj način pristupa predstavljenom izvoru, objasnio karakteristike priređenog rukopisa, izneo istraživačke, metodološke i terminološke probleme s kojima se suočavao tokom rada na pripremanju za objavljivanje svedočenja generala Stefanovića. Takođe, izneo je i poreklo i istorijat samog rukopisa, što ima poseban značaj kako za razumevanje, tako i za sagledavanje karakteristika beležaka ministra vojnog generala Dušana Stefanovića.
U okviru uvodne studije Velimir Ivetić je nastojao da predstavi ustavni i zakonski položaj ministra vojnog u srpskom ustavnom i pravnom sistemu tog doba i ukaže na dužnosti ministra vojnog i njegov položaj u srpskoj vojnoj hijerarhiji. Kako bi čitaocima olakšao razumevanje priređenih beležaka, u drugom delu uvodne studije priređivač je predstavio složen kolorit unutrašnje političke krize s kojom se Kraljevina Srbija suočavala u prvoj polovini 1914. godine. Politička kriza izazvana sukobom vojnih i civilnih vlasti u novooslobođenim oblastima imala je višestruke pojavne oblike i političke reperkusije. Ivetić je uspešno predstavio politički i društveni ambijent u kome je delovao ministar vojni Stefanović. Primenom takvog metoda predstavljanja važnog istorijskog izvora, on je učinjen bližim i razumljivijim čitaocu.
Beleške ministra vojnog Stefanovića po svojoj prirodi predstavljaju dosta štur istorijski izvor, koji je sam po sebi težak za razumevanje. U njemu su obuhvaćena sva najvažnija pitanja s kojima se ministar suočavao, naglašena pojedina dešavanja i ukazano na pravce njegovih razmišljanja i pristupa rešavanju naraslih problema političkog i vojnog karaktera. U nedostatku originalnih zapisnika sa sednica srpske vlade iz tog perioda, beleške generala Dušana Stefanovića predstavljaju istorijski izvor od prvorazredne vrednosti. Ivetić se potrudio da znalačkim komentarima i napomenama objasni pojedine događaje, razjasni određene nedoumice i pruži čitaocima kraće biografije učesnika zbivanja koji se pominju u samim zapisima ministra vojnog. Takvim metodološkim postupkom omogućeno je kako razumevanje, tako i buduće korišćenje beleški ministra vojnog Dušana Stefanovića.
Kako bi ove beleške učinio jasnije situiranim u kontekst vremena u kome su nastale, Ivetić je priređeni rukopis obogatio s tri efektna priloga vezana za nekoliko ključnih pitanja iz delokruga rada Ministarstva vojnog. Prvi prilog odnosi se na uporedne preglede iznosa vojnih budžeta, kao jedne od ključnih stavki delovanja tog ministarstva, drugi na biografije oficira koji su imali najistaknutiju ulogu u sukobu između vojnih i civilnih vlasti, dok se treći odnosi na manje poznatu, ali izuzetno važnu epizodu vezanu za neuspešan pokušaj nabavki većeg broja brdskih artiljerijskih baterija za potrebe srpske vojske. Na kraju priređenog rukopisa dat je sadržajan i bogat spisak korišćenih izvora i literature.
Publikovanjem beležaka sa sednica vlade ministra vojnog Dušana Stefanovića domaća istoriografija je obogaćena za vredan istorijski izvor koji je priređen za objavljivanje po svim standardima istorijske nauke. Na taj način delimično je popunjena velika istoriografska praznina u poznavanju događaja koji su neposredno prethodili izbijanju Prvog svetskog rata, stanja u kome se nalazila srpska vojska neposredno pred početak velikog sukoba, kao i odnosa između civilnih i vojnih vlasti.
Dr Aleksandar Životić
