Pečat Milorada Ekmečića

01.01.19

U izdanju Novosti u velikom tiražu objavljena je knjiga Pečat Milorada Ekmečića. U knjizi se posle predgovora Emira Kusturice nalazi poglavlje „Srbi u agoniji Federativne Jugoslavije 1945–1992“ u potpunosti preuzeto iz kapitalnog dela Dugo kretanje između klanja i oranja: istorija Srba u novom veku 1492–1992. Odabir Kusturice za predgovor svakako nije išao linijom stručnosti, već linijom politike. Takođe, treba imati u vidu i uticaj na tiraž koje Kusturičino ime kao pisca predgovora sa sobom nosi. U vrtlogu istorijskih zbivanja, čiji ne samo da je bio istraživač i posmatrač već i akter, 231 Ekmečić je retko izlazio u javnost i davao intervjue. Upravo ti retki intervjui ne slučajno dati „Novostima“ i „Pečatu“, kao i govor prilikom uručenja priznanja „Pečat vremena“, čine osnovu ove knjige. Kroz ukupno 11 intervjua i jedan govor prepliću se istorija, sadašnjost ali i polemike oko budućnosti. Uzimajući u obzir reči Lisjena Fevra da „nema istorije bez istoričara“, ovako sabrane intervjue treba sagledati kao značajan izvor za analiziranje celokupnog dela Milorada Ekmečića. Istoričar čije sinteze spadaju u najčitanija dela i koji je obeležio srpsku istoriografiju 20. veka svakako zavređuje pažnju. Smatramo da je potrebno ne samo pisati istoriju već sagledavati, kritikovati i premeravati značajne istoričare i njihova dela s obzirom da su ona uticala na formiranje istorijske svesti njihovih mnogobrojnih čitača. Osim toga, samo kritikom pređašnjeg istoriografija može napredovati i oslonjena na ramena svojih velikana njih same mora prevazići. S te strane, intervjui pružaju jedinstvenu priliku da se zaviri u ideje istoričara, ideje čija refleksija se ogleda u njegovim kapitalnim delima. U intervjuima Ekmečić direktno iznosi svoje ideološke stavove, time nam olakšava njihovo sagledavanje i pruža nove dublje okvire za razumevanje njegovih dela. Tako, na pomen Ukrajine ne propušta da napomene kako je ona plod Crvenog oktobra i da je njen prvobitan naziv bio Malorusija. Odlazi i korak dalje i direktno navodi kako „Reč Ukrajina nije etnički pojam, niti postoji nacija pod tim imenom“. Neskriveno rusofilski orijentisan ulogu Rusije, istorijski, geostrateški ali i duhovno vidi u bliskoj vezi sa Srbijom. S druge strane, SAD naziva „najmilitarizovanijim društvom na svetu“ a državu karakteriše kao „najpolicijsku“ čijih bi se metoda i Staljin postideo. Odlazi i dalje, navodi da je svet posle 1914. godine odevanje, brzu hranu i homoseksualizam usvojio upravo od SAD. Evropsku uniju poetično vidi kao „tastaturu kompjutera po kojem plešu američki prsti“. Stavovi odlaze u ekstrem kada eksplicitno navodi da za „Ameriku srbofobija je isto što je antisemitizam bio za naciste“. Po pitanju religije i politike Ekmečić zadržava svoju karakterističnu oštrinu, ali i ovde odlazi korak dalje. Rimokatoličku crkvu karakteriše kao nekad „filofašističku“ a danas „filoameričku“ i kao takvu jedan od ključnih instrumenata spoljne politike SAD. Na jugoslovenskom prostoru ostaje na pređašnjem mišljenju i religiju vidi kao vododelnicu nacije s tim da sada upozorava na pojavu neoosmanizma. Kao fundament za razumevanje ovog ekspanzivnog fenomena preporučuje knjigu Alije Izetbegovića Islam između istoka i zapada za koju navodi da je začela proces pretvaranja plodnog tla za dalji prodor neoosmanizma na ovim prostorima. Od istoričara Ekmečić izdvaja Frica Fišera i uz njega Andreja Mitrovića kao našeg najboljeg poznavaoca Fišerovih dela i nemačke istorijske nauke uopšte. Ipak, ne preza da kritikuje njihova dela. Zanimljivo, navodi da je istoriografija za vreme socijalizma bila u „boljim političkim i duhovnim uslovima“ nego današnja istoriografija koju karakteriše kao „dodatak izvozu demokratije“. Autor nam pruža i dublje uvide u svoje ideološko opredeljenje. Navodi da je poklonik Džona Greja, „najvećeg živog britanskog filozofa“, kako ga sam naziva, i naročito izdvaja njegovo delo Crna misa: Apokaliptična religija i smrt utopije (Black Mass: Apocalyptic Religion and the Death of Utopia). Kritičar neoliberalizma i zapadnjačke škole mišljenja, Grej se pozicionirao kao jedan od ključnih kritičara humanizma. U domenu istorije, Grej ne zastupa progres već ciklično kretanje koje je dominantno determinisano ljudskom prirodom. Na toj liniji, progresivni „projekti“, kako ih sam imenuje, poput fašizma, komunizma i „globalnog demokratskog kapitalizma“ vodili su samo u nepotrebnu patnju i istorija se vraćala svojoj cikličnoj putanji. Na toj putanji ključna determinanta je „agnostički liberalizam“ koji podrazumeva društvo konflikta, koje u najboljem slučaju može dostići specifičnu konfliktnu ravnotežu. Nažalost, Ekmečićev kompleksan odnos prema socijalizmu ovom knjigom ne biva naročito jasniji, ni uzimanjem u obzir ideologije Džona Greja. Na svojoj prepoznatljivoj liniji autor je kritičan prema socijalističkoj Jugoslaviji, ali isto tako kritikuje Regana i neoliberalizam. Stabilnost vidi tek vraćanjem socijalne države i ne dozvoljava da se socijalizam naziva tiranijom navodeći da to mogu „samo bivši fašisti“. U slučaju sagledavanja Ekmečićevih dela, značajno je imati u vidu i lično iskustvo istoričara. Te fragmente iznosi u intervjuu gde navodi da su mu otac i deda bili kmetovi na posedu muslimanskog bega, kao i da je u ratu izgubio 67 Ekmečića: od najmlađeg (4 meseca) do najstarijeg (77 godina). Sam autor dva puta je bio na ivici smrti. Uz navedeno svakako treba imati u vidu i poznije političko aktiviranje i ulogu u političkom životu Republike Srpske o čemu, nažalost, u intervjuima nema značajnih refleksija. Istina, na kraju knjige nalazi se biografija koja pokriva i „sarajevske dane“ istoričara i političara, ali nepotpisana i bez navođenja izvora i samim tim nepouzdana. Sve navedene fragmente knjige Pečat Milorada Ekmečića treba posmatrati kao značajan uvid u lik i delo autora. Dalji razvoj istoriografije svakako će voditi ka premeravanju i kritici pređašnjih velikana, među kojima se zasigurno nalazi i Milorad Ekmečić, a ovakvo delo treba sagledati pre svega kao značajan istorijski izvor za to istraživanje. Sam autor na pitanje kako vidi budućnost svoje knjige (Dugo kretanje između klanja i oranja: istorija Srba u novom veku 1492–1992) navodi da očekuje sudbinu koju deli svako naučno ostvarenje – njeno prevazilaženje. Za dublje razumevanje njenog autora knjiga Pečat Milorada Ekmečića je nezaobilazna literatura.

Nikola Mijatov

Istorija 20. veka, god. 37, 1/2019