Genealogija palanke

19.11.04 NIN

Mislim da sam povodom četvrtog izdanja Filosofije palanke Radomira Konstantinovića, objavljenog u “Nolitu” 1991. godine napisao da je u pitanju autohtono delo sasvim izuzetno u našoj filozofiji pošto ovo delo nema uzora, ali ni sledbenika. Da li ova ocena stoji i posle pojave “Genealogije palanke”? To je, da tako kažem, složeno i osnovno pitanje, koje se mora postaviti pre drugih iako, na prvi pogled, ne izgleda tako. U filozofskom smislu, ono se ne može svesti na semantičku ravan - to Belančić ne skriva nego, naprotiv, od toga polazi, od pitanja: “Koji smisao danas ima Filosofija palanke?” Jer, on već u ovom polaznom pitanju “filosofiju” čita kao “filozofiju” palanke.

Pokazaće se da ovaj pomak nije samo semantički nego najteži mogući ka filozofskom čitanju ove “filosofije” čiji se značaj, svakako, ne iscrpljuje u neželjenoj političkoj aktuelizaciji, paleontologiji, ili čak arheologiji palanke, ili njenog Duha, tog “palog anđela jedinstva”, što je Konstantinovićeva metafora koju Belančić često ponavlja. Hoću da naglasim: nije dakle u pitanju jednostavna interpretacija, ili sledbeništvo, samo još jedna knjiga o knjizi, nego jedna vrsta izuzetnog geneaološkog, paralelnog čitanja u kome se ovo pitanje o učeniku i učitelju, originalu i kopiji, uopšte ne može ni postaviti. Za ovu svedenu priliku, mislim da je jedino moguće i gotovo jedino ispravno naglasiti ovu razliku, a ne nekakvo ugledanje i sledbeništvo, razuverenje a ne uverenje, ili doktrinu. Jer, to je osnovni geneaološki epilog Belančićevog ogleda, ili studije. Nije moguća nikakva filozofska doktrina ne samo o Filosofiji palanke kao knjizi, nego i o palanci kao iskustvu opstanka. Zato je iskustvo a ne doktrina, ili “doktrinarni kod”, kako to veli Belančić, ono što je zajedničko u ova dva poduhvata, ova doktrinarna raspršenost, ili raz-uverenje (sama Razlika), iako opet čitalac ima utisak da geneaolog Palanke nastavlja tamo iz jednog drugog vremena (Filosofija palanke objavljena je sedamdesetih godina prošlog veka, 1969. godine), gde je Konstantinović prirodno zastao.

A, opet oba dela iz ovog geneaološkog ugla kao i poslednje poglavlje, ono koje ih otvara a ne zatvara i zaključuje, imaju istu temu a ne naslov, ili ime (ono “umesto zaključka”): “Nema kraja kraju”. Ako bi se to, uopšte, moglo tako formulisati za ovu priliku, Belančić sa Konstantinovićem deli njegovo “uverenje” kao raz-uverenje, doktrinu kao anti-doktrinu, pošto je genealogija jedna vrsta anti-nauke, “jedna istorija koja nema istoriju”, kako je pisao Niče, “razuverenje” o neuspehu moderne, koja ovde kao zloduh završava u predmodernoj raspršenosti. Tako su Konstantinovićevi likovi palanačkog duha, oni osnovni: “duh duha”, jer ovaj duh palanke je duh svakog duha i zato su metafizika kao “filosofija nasilja”; “duh-van duha”, kao “nerazumna razumnost egzistencije” i “duh-ne-duh”, kao svet, ili otvorenost i istorija, u ovoj verziji, koja je ispitivala njihove strukturalne motive i pomake, postali figure znanja, odgovarajuće figure znanja kao što su: geneaološko znanje kao anti-nauka, palanačko znanje kao zatvoreno, plemensko znanje (“jedan dom i jedna postelja”) i samo moderno znanje kao “odgođeno znanje” ove genealogije odgođenog smisla, jer “nije ni moguć osigurani, garantovani smisao”. “Moraćemo, dakle”, veli Belančić, “još dugo da čitamo Filosofiju palanke kao nalog ove odgođenosti smisla, tu protiv-knjigu koja je, s naličja gledano, prava anticipacija svih naših nesreća. Pa ako ta knjiga ima još neku misiju, onda je to jedna misija bez misije, misija raz-uveravanja i dekonstruisanja svake suviše ubeđene, fanatične misije, odnosno misija stalnog upozoravanja na ovo bez smisla koje nikada nećemo moći zaustaviti ili ukočiti”. Zato ovo nije knjiga o knjizi, nego geneaologija, kao knjiga bez knjige, ili njena najviša mogućnost.

Nenad Daković