Božid"art

13.11.12 Dnevnik - Novine i časopisi

U ediciji “Klepsidra”, izdavačka kuća “Klio” objavila je knjigu istoričara Stevana K. Pavlovića “Božid‘art” (Beograd, 2012). Radi se o biografiji kneza Božidara Karađorđevića, jednom od zaboravljenih članova vladarske porodice.
Neobično ime u naslovu knjige - Božid’art (bukvalno ”umetnički nakit”, igra reči prema imenu Božidar) odnosi se na Božidarev pariski nadimak, s obzirom da se u Francuskoj bavio književnošću i umetničkom obradom nakita. Bio je svestrani umetnik, prijatelj poznatih pisaca, slikara, muzičara, zanatlija i lutalica ”bel epoka”, kako su popularno nazivali period poslednjih godina 19. i prvih godina 20. veka.
Božidar je bio najpoznatiji od nevladajućih Karađorđevića. NJegovo ime se nalazi u enciklopedijama i katalozima uz imena poznatih ličnosti tog vremena, od glumice Sare Bernar i intimističkih slikara, do Marije Baškirceve i kompozitora antona Bruknera. Praunuk Karađorđev, član porodice koja je vladala Srbijom a potom i Kraljevinom Jugoslavijom, izazivao je radoznalost savremenika, istoričara, književnika, istoričara umetnosti. Prvi pomen o njemu nalazimo u “Dnevniku” Marije Baškirceve iz 1890. (knjiga je 1996. objavljena u izdanju Matice srpske). U jesen 1883. Baškirceva je uradila Božidarev portret (slika se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu).
Najsigurniji trag po kome možemo pratiti i dalje izvoditi životni put Božidara Karađorđevića pruža nam delo Viljema Ritera “Edmon de Piri” (Ženeva, 1913). Zanimljiva svedočanstva o ličnosti Božidara Karađorđevića, nalazimo u tekstovima Koste St. Pavlovića i Milana Jovanovića Stojimirovića. Sveobuhvatnu biografiju srpskog princa kao i dragocene podatke o njegovoj zaostavštini, napisala je Bosiljka Janković u katalogu izložbe posvećene Božidaru Karađorđeviću (Beograd, 2010). O njegovoj umetničkoj delatnosti pisano je dosta, a među autorima se pominju - Bogdan Popović, Milan Kašanin, Leontije Pavlović, Lazar Trifunović, Nikola Kusovac, Dragutin Tošić.
Božidar, mlađi sin potpukovnika Đorđa Karađorđevića (unuka Karađorđevog), i Sarke, najmlađe kćeri Kapetan-Miše anastasijevića, rodio se 1862. u Beogradu. Kad su pristalice Obrenovića svrgle njegovog strica aleksandra sa prestola, Božidar je dobio titulu kneza. Razočaravši se u politiku, vremešni Kapetan-Miša se preselio u Rumuniju da se stara o svojim imanjima. Tamo su mu se pridružili i Đorđe i Sarka sa decom koji će naredne godine provesti u Bukureštu i Jašiju. Napustivši lagodan život na imanjima svog tasta, Đorđeva porodica se početkom 1869. nastanila u Parizu, iznajmivši vilu na Jelisejskim poljima.Božidar i brat aleksa su znali da izmire svoju bivšu veličinu sa siromaštvom, koje nije prestajalo da ih pritiska. Titule (“princeza”, “princ”) koje su uporno nosili svi članovi porodice i slavno prezime, mogli su otvarati mnoga vrata i osigurati pristup u društvo, ali nisu mogli biti izvor prihoda članovima svrgnute dinastije. Umetničkim radom kao i svojim književnim stvaralaštvom Božidar je izdržavao majku, a povremeno i brata, do kraja svog života. Počeo je da radi u jednom rezbarskom ateljeu u predgrađu Sent antoan. Božidar je često ručao sa svojim drugovima u malim narodnim restoranima, pa čak i na javnim skverovima, pokazujući im svoju skromnost i sklonost ka umerenošću.
Dani kada je drugovao sa Marijom Baškircevom bili su, kako su zabeležili Božidarevi savremenici, najvedriji i najbezbrižniji u njegovom životu. Sa 22 godine bio je već doktor prava. Očigledno se nije samo provodio i zabavljao, nego je i učio. Mladi doktor pokazao je veću sklonost prema lepim veštinama nego prema suvim paragrafima, te je upisao akademiju lepih umetnosti. Čudesno obdaren, on je bio istovremeno umetnik, pesnik, romansijer i umetnički kritičar. U oblasti primenjene umetnosti, dao je nekoliko pronalazaka koji su sa uspehom ostvareni u pariskoj umetničkoj izradi rukotvorina. Poliglota i neuporedivi kozer, bio je istovremeno cenjen u mondenskim, kao i u umetničkim i literarnim krugovima (Gi de Mopasan, anatol Frans i drugi).
U našim listovima i časopisima ponovo ćemo čitati o Božidaru 1908. godine, ali ne umetničke kritike i književne prikaze - nego nekrologe. Sarka Karađorđević je Srpskoj omladini poklonila Božidarevu biblioteku, koja se danas čuva u Univerzitetskoj biblioteci u Beogradu. Usvojenik i naslednik Viljema Ritera ponudio je 1967. zaostavštinu Božidara Karađorđevića, čiji je otkup odobrio Sekretarijat za prosvetu i kulturu. Tako se danas u Narodnom muzeju čuva nekoliko akvarela, crteža, ulja, fotografija i jedan njegov portret, rad Matilde de Piri. Nezavisno od ovoga što je kupljeno iz pomenute zaostavštine, u depou Muzeja čuva se i “Venecija”, slika koja je bila izložena na Prvoj jugoslovenskoj izložbi (1904). Najzad, tu je i Božidarev portret što ga je radila Marija Baškirceva.
Prvo izdanje knjige “Božid‘art” pojavilo se na francuskom jeziku (Lozana, 1978), a 1990. objavljeno je sledeće. Zahvaljujući Pavlovićevoj knjizi čitaoci će moći da upoznaju “kneza umetnika“ čiji su talenti jednako uključivali likovne umetnosti, zlatarstvo, pisanje. NJena univerzalnost i jasnoća omogućuju joj da bude jednako razumljiva ne samo stručnjacima istorije i kulture 19. veka, već i široj publici.

Siniša Kovačević