O prozi Dragutina J. Ilića

iz zaborava, ali još uvek nekanonizovano kroz studijske i školske programe, delo ovog talentovanog mnogopisca, stvaralački aktivnog potkraj devetnaestog i početkom dvadesetog veka, pokazalo je da je sklon fantastici i čudesnom kroz utopijsko, psihološko, horor ili ironijsko, citatnosti i intertekstualnosti, otvoren ka ezoterijskom, zainteresovan za spiritizam i paranormalna iskustva, te da ponekad posegne za arhetipskim simbolima i predstavama koje prenosi nesvesno.
Naporedo sa uočljivom tematskom, ideološkom i žanrovskom raznovrsnošću proznog opusa Dragutina Ilića, zapaža se povezanost ideološke matrice, žanrovskog obrasca i narativnog pristupa, kao i piščev pokušaj da se određeni broj dela umreži i poveže istim likovima, čime se celina fikcionalne zbilje zaokružuje i dovodi u ravan stvarnog i mogućeg. Markantne odlike različitih implicitnih autora iz proznih Ilićevih dela kreću se u širokom rasponu od moralno-poučnog dociranja i veličanja spremnosti na žrtvovanje zbog ideala, preko zaokupljenosti duhovnim, kritičko-pesimističkog doživljaja čovekove prirode, do humorističkog, žovijalno komičnog i parodijskog sagledavanja stvarnosti, dok je njegova komunikacija sa implicitnim čitaocem dinamična, oslonjena na direktno obraćanje, skaz i referencijalne komentare.
Iliću su bliski milje grada, tematizovanje pojedinačnih sudbina iz vremena Prvog srpskog ustanka i ranohrišćanskih dana, jednako kao i težnja da se, kroz književnoumetničko i književnoistorijsko pamćenje, spasu od zaborava savremenici i određene istorijske ličnosti. Istovremeno, čak i kad autorova vaspitno-moralizatorska i patriotska tendencioznost izbije u prvi plan, u nekima od svojih dela Dragutin Ilić promišlja ideje koje će tek postati predmet interesovanja i uporišna tačka stvaralaštva novih generacija pisaca.