Risto Tubić, filozof, književnik i prevodilac, rođen 1933. godine u Orašju, u Popovom polju (Hercegovina). Diplomirao filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu; doktorat stekao na Univerzitetu u Varšavi; sva nastavnička zvanja, od docenta do redovnog profesora prošao na Filozofskom fakultetu u Sarajevu od 1969. do 1992. godine. Bio i dekan tog fakulteta. Više godina bio glavni urednik sarajevskog filozofskog časopisa Dijalog, kao i urednik filozofske biblioteke Etos u sarajevskoj „Svjetlosti“. Kao gostujući profesor boravio na univerzitetima u Varšavi, Harkovu i Krakovu. U Londonu bio gost Britanske akademije nauka. Tubićev istraživački interes je, uglavnom, u krugu političke filozofije kao i filozofije morala, zatim filozofske antropologije i filozofije istorije. Objavio je više radova sa područja književne kritike i književne teorije.
Objavio sledeće knjige:
Britanska filozofija morala;
Ogledi iz moralne i političke filozofije;
Arijadna bez konca;
Uloga zla u istoriji;
Na obalama Heraklitove rijeke;
Kamen preko svega;
Na obalama istorije savremenog sveta.
Tubić je preveo knjige:
M. Osovska, Psihologija morala (sa poljskog);
L. Kolakovski, Glavni tokovi marksizma (tri toma, sa poljskog);
L. Kolakovski, Filozofija pozitivizma (sa poljskog);
L. Kolakovski, Filozofija Anrija Bergsona (sa engleskog);
R. Kolingvud, Ideja istorije (sa engleskog);
A. Ejr, Filozofija u XX vijeku (sa engleskog);
L. Kolakovski, Bog nam nije ništa dužan (sa engleskog);
L. Kolakovski, Užas metafizike (sa engleskog);
G. Grejam, Lik prošlosti (sa engleskog);
N. Belof, Jedan rat koji se mogao izbeći (sa engleskog);
Ričard Evans, U odbranu istorije (sa engleskog);
Erik E. Hobsbaum, Globalizacija, demokratija i terorizam (sa engleskog).
Risto Tubić živi u Beogradu.
10.01.04 Politika
U traganju za vremenom
Risto Tubić: "Književnost i istorija"
Nedavno se u izdanju "Bonarta" pojavila knjiga Riste Tubića "Književnost i istorija", u kojoj i po obimu i po značaju dominira esej o Ivi Andriću "Andrićeva metafizička meditacija". Njemu su pridodati još "Radovan Samardžić i Ivo Andrić", "Pekićeva avantura tumačenja istorije" i "Solženjicin: surova evokacija istorije".
Književnost i istorija nisu međusobno suprotstavljene pojave: one ne isključuju kao što ni ne dopunjuju jedna drugu. Obe, međutim, na sebi svojstven način omogućavaju tok vremena, ispunjavajući ga određenim sadržajem i dajući mu smisao. To se može sagledavati kako sa spoljašnje tako i sa unutrašnje strane: kao vidljiv i čulima dostupan sadržaj, i kao skriveni smisao koji se jedino može racionalno dokučiti, marljivim i trudoljubivim "arheološkim iskopavanjem" donjih slojeva skrivenih u tami podsvesti ili čuvanih u veštim metaforama, metonimijama, alegorijama. Sve je to "lukavstvo uma" kako bi se nazrela bit i književnosti i istorije.
Istorija nije odmeravanje vremena, pa ma od kojeg trenutka se s tim odmeravanjem započelo; nije puki sled događaja ma koliko oni bili važni i sudbonosni za zajednice, epohe i pojedince. Ona nije ni magistra vitae ako se poziva samo na ono što se zbilo, što je nastalo i nestalo bez dubljeg traga i rečitog smisla. Tek u doticanju sa sadašnjim trajanjem, s onim što je tekuće, što bije bitku za egzistenciju i što oslobađa ljudsku kreativnu energiju, što se sažima sa aktuelnim živim tokovima i čvrsto sjedinjuje s njim, istorija oživljava i ukazuje se onaj prizor gde se odvija sam život sa svim svojim nedoumicama, protivrečnostima i sukobljavanjima, ali i sa jasnoćama, skladom i konstruktivnim kompromisima. Istorija je prokletstvo ako nas mami u prošlost kao u tamni vilajet u kojem gubimo osećaj za vreme i prostor, i postajemo zarobljenici sopstvenih zabluda nastalih kao posledica predimenzioniranih i idealizovanih postupaka i vrednosti iz prošlosti.
Istraživačka mreža
Uzimajući ovo kao polaznu tačku u svom tumačenju odnosa književnosti i istorije, Risto Tubić je na nekoliko primera znalački pokazao kako to pojedini književni stvaraoci umetnički iskazuju. Nikako nije slučajno što on svoj uvid u ovu materiju započinje sa Andrićem jer je u njegovom delu drama istorije najdublje osmišljena.
Andrićevo delo ima grandioznu, okeansku strukturu i gotovo je nepregledno, a na površini se malo šta pojavljuje što bi na tu veličinu ukazivalo. Da bi se došlo do određenih spoznaja mora se zaroniti duboko. Stvara se uverenje da je ono najvrednije istovremeno i najskrovitije, i smešteno u najdublji sloj. Međutim, težak je i složen postupak kojim istraživač mora da se posluži da bi se kroz to gusto tkivo probio do prostora u kojima oprezni Andrić čuva ono što mu je najdragocenije – odgonetku zagonetke čovekovog postojanja, bolno saznanje prolaznosti života i nezaustavljivo proticanje vremena.
Da bi se do tog prostora dospelo nije dovoljan samo ogroman intelektualni napor, nego i spretno isplitanje istraživačke mreže kojom bi se u najpovoljnijem i najsrećnijem trenutku zahvatio taj prostor, i makar delimično došlo do željenih uvida i saznanja. Risto Tubić je to pokušao pažljivo i pomalo zaobilaznim putem, istražujući uticaje izvršene na Andrića, kako one književne, tako, još i više, filozofske naravi. O tome je Andrić malo i retko govorio te, otuda, njegovi stavovi i šturi iskazi imaju veću težinu i značenje. Najdublji uticaj su na Andrića, svakako, ostavili metafizički nadahnuti mislioci, dakle, koji od Platona, preko stoika, Plotina, Avgustina, Makijavelija, Gvičardinija, Montenja, Paskala, pa do Kjerkegora i Hajdegera, dosledno razvijaju ovaj način mišljenja. Taj uticaj nije bio ni vidljiv ni neposredan, ali dovoljan da Andrića čak i tematski odredi. Otuda ne začuđuje što je preokupiran vremenom čiju je metafiziku strasno osetio sveti Avgustin, a kod Andrića naraslo do čuda i najveće zagonetke.
Čovekova sudbina
Andrićevo sagledavanje vremena je mešavina kontinuiteta i diskontinuiteta. Zaranjajući u prošlost on je vreme zaustavljao onda kad su događaji bili najzgusnutiji i najintenzivniji, u trenucima najintimnijih doživljaja pojedinaca, ali i njegovih najsurovijih postupaka. Veliki istorijski događaji služili su mu samo kao okvir, kao dekor za čovekovu dramu i njegovu bespomoćnost da odgonetne sopstvenu sudbinu, sopstvenu sreću i nesreću. Pa, i sam se život izjednačava sa vremenom. Jer njemu je, veli Tubić, "odveć bilo jasno da živjeti znači pratiti proticanje vremena". Zaustaviti vreme značilo bi besmrtnost, za šta postoje mali izgledi. Jedino što se može učiniti to je da se stvori iluzija zaustavljenog vremena. Ako se u bilo čemu naslućuje ta moć to je u muzici, mada, pomalo će rezignirano zaključiti Andrić u "Znakovima pored puta", "na kraju, razume se, izneverava i ona sama".
Tubić ukazuje i na druge elemente Andrićeve metafizike – užas prolaznosti kao najveće ljudsko zlo, večno vraćanje istog, zlo koje se sažima u smrt, istinu i pravdu utemeljene u istoriji; samoću kao način življenja i istrajavanja njegovih ličnosti i u poetskoj, i u romanesknoj i u pripovedačkoj prozi.
Doticaj sa istorijom kosnuo je mnoge stvaraoce od kojih Risto Tubić posebno ističe Radovana Samardžića i njegovu vezanost za čovekovu sudbinu u određenim istorijskim razdobljima: Borislava Pekića i njegovu hermeneutiku istorije, u konkretnom slučaju Engleske, i, konačno, Solženjicina i njegovo bolno i surovo doživljavanje istorije.
Vrednost ove knjige je u tome što se u njoj o književnosti i istoriji ne govori uopšteno, na nivou ideja koje u jednoj i u drugoj sferi dominiraju, i koje se mogu pratiti odgovarajućim teorijskim i naučnim postupkom, nego konkretno: istražuju se pojedini istorijski segmenti i fenomeni, metafizički ili na granici sa njima, i načini na koji su oni književno utemeljeni. Vokacija samog autora nametnula je filozofski ključ pomoću kojeg je i otvarao brave iza kojih se ukazivao prostor ispunjen metafizičkim sadržajima, a koji može da savlada samo strpljiv i oprezan istraživač. Risto Tubić je imao dovoljno i strpljenja i opreza, suptilnog filozofskog znanja i dara da svoju misao uobliči, što nije moglo a da ne urodi plodom.
Radoslav ĐOKIĆ
