Poremećaj

27.01.15 Vavilon

Izdavačka kuća Lom dosledno objavljuje već desetu po redu knjigu Tomasa Berhnarda, austrijskog pisca koji slovi za jednog od najuticajnijih autora na ovim prostorima u poslednjih 20 godina. Albahari, Basara, Marojević, Žurić, Tešin i drugi, često su posezali za nekim Bernhardovim temama i poetičkim rešenjima. Za sajam je LOM objavio Bernhardov drugi po redu napisan roman, Poremećaj. Iako spada u rane i manje poznate radove, i Poremećaj se prepoznaje u nekim knjigama domaće proze, a u velikoj meri on jeste amblematičan i za potonje Bernhardovo delo.
Poremećaj se sastoji iz dva dela. U prvom, sin, student prati oca, lekara dok obilazi pacijente u jednom od nemačkih seoskih kantona. Pokretač radnje je slučaj ubistva, ali je dalji tok radnje samo paravan za opise bolesti, nesreće, sumljivih karaktera, neobrazovanih radnika... Drugi deo predstavlja monolog razočaranog i depresivnog kneza, plemića, nekadašnjeg vladara čitave oblasti i njegovih razmišljanja o propalom i izopačenom svetu.
Od samog početka, za Bernharda se vezuje citatnost i intertekstualnost kao jedan od ključnih književnih postupaka, pa je to slučaj i u ovom romanu u kome se kao ključno delo pominje, Svet kao volja i predstava Artura Šopenhauera po kome je "svet pakao, a ljudi u njemu su s jedne strane mučenici, a s druge đavoli". "Karakteristika stvari ovoga sveta ... nije n?savršenstvo nego je to pre raspad u moralnom, u intelektualnom, u fizičkom, u svemu", veli Šopenhauer. Berhnard, inače u svojim poznijim delima poznatiji kao veliki kritičar austrijskog društva, u ovom romanu književnim sredstvima vodeći dijalog sa Šopenhauerom, izražava gadjenje i pesimizam na širem idejnom planu iako je faktički utemeljen u pojedinačnom i konkretnom austrijskom pejzažu i mentalitetu.
Bolest je u romanu Poremećaj ključna metafora (kao što će to kasnije koristiti u ironijskom ključu i Svetislav Basara). Bernhard sukobljava dva mišljenja – u prvom delu, lekar zaključuje da bolest tela često proizvodi i bolest uma, a u drugom, knez veruje da su bolesti najkraći put do spoznaje sebe. U pesimističkom vidjenju sveta, trulež i smrt su u osnovi svega jer su one jedina izvesnost budućnosti. Do istinske spoznaje takvog stanja sveta u bolesti se dolazi prečicom, a najviši ideal je za Bernharda sličan Šopenhauerovom prepuštanju kao jedinom put ka nirvani, odnosno ništavilu.
Iz ove teorijsko-filozofske predstave proistekle su i neke od formativnih karakteristika Bernhardovog postupka, kao što su izbegavanje čvrstog sižea, dugački monolozi, paradoksalni tokovi priče itd. Poznata predstava o Bernhardu kao „uništitelju priča“ na kojoj je sam pisac u svojim izjavama insistirao, u ovom romanu se prepoznaje više nego u njegovim kasnijim delima jer je i sama idejna osnova o svetu koji treba pretvoriti u ništavilo bliska poetici dekonstrukcije priče i teksta.
I pored prividno hermetičnih ideja utkanih u, za neupućene, pomalo bizarne teme bolesti i propadanja, ovaj roman o moralnoj i fizičkoj degeneraciji je zavodljivo napisano štivo sa elementima krimi zapleta i on the road romana čiji perfektne stilsko-jezičke karakteristike nikoga ne ostavljaju ravnodušnim.
Jasmina Vrbavac