Papa Jovana

12.06.05

Između pape Lea IV i Benedikta III tron Svetog Petra pripadao je Jovanu Anglikusu, odnosno papi Jovani VIII - jednoj ženi koja je bila papa u toku duge istorije Vatikana. Roman “Papa Jovana”, o manje poznatoj sudbini izuzetne žene iz 9. vijeka naše ere napisala je 1996. godine američka spisateljica Dona Vulfolk Kros. Ova knjiga imala je ogroman uspjeh u Njemačkoj, a kod nas ju je nedavno objavila beogradska kuća “Globosino Aleksandrija” u prevodu Marice Kojić.
Dona Vulfolk Kros je istražila brojne istorijske izvore, i ispisala životnu priču pape Jovane od njenog rođenja do smrti. Jovana je bila po mnogo čemu izuzetna djevojčica. Ne samo zato što je vrlo rano počela da u potaji uči čitanje i pisanje, već i zato što je na veoma neobičan način ušla u svijet rezervisan isključivo za muškarce. To se desilo u trenutku jednog surovog napada i pokolja od strane Vikinga, u kome je stradao i njen brat čiji je identitet ona uzela. Od tada je ova čudna djevočica počela da živi kao muškarac. Put uspona iskusila je u hijerarhiji Katoličke crkve gdje je uspjela da se domogne čak i prijestola pape. Međutim, papa Jovana je okončala svoj život na jednoj procesiji, tačnije, nakon što su urotnici ubili Gerolda, muškarca koga je ona voljela. Potrešena tim zbivanjima prijevremeno se porodila i umrla nasred Svete ulice (Via Sacra). Od toga dana, dana kada je papa Jovana u toj ulici rodila mrtvorođenče, procesije, koje su inače išle od crkve Svetog Petra do Patrijarhijuma, idu drugim ulicama iako je Sveta ulica na tom pravcu direktan, najkraći put. O tome postoji i pisani izvor iz 1486. godine koji smrt pape Jovane vezuje za promjenu kretanja procesija.
- Papa Jovana je jedan od najfascinantnijih i najneobičnijih likova u istoriji Zapada - tvrdi autorka knjige Dona Vulfolk Kros i dodaje: - Ipak, više stotina godina, sve do sredine 17. vijeka Jovanino papstvo je bilo opšte poznato i smatralo se istinitim. U 17. vijeku Katolička crkva je pod rastućim pritiskom širenja protestantizma počela da ulaže znatne napore kako bi uništila neprijatne istorijske zapise o Jovani. Vatikan je prigrabio preko stotinu rukopisa i knjiga. Zahvaljujući ovim efikasnim mjerama uspjeli su da priča o Jovani nestane iz savremene istorije.

A, kako ste se Vi opredijelili da pišete roman o papi Jovani i otkrili sudbinu ove neobične žene?
- Na priču o papi Jovani naletjela sam sasvim slučajno u toku čitanja neke knjige. Čitajući prešla sam preko pasusa koji je upućivao na papu Jovanu, a ja sam pomislila da je to greška, da je pisac vjerovatno umjesto toga imao na umu da napiše - papa Jovan. Ali, samo nekoliko nedjelja kasnije, moja kćerka je za školski rad morala da istražuje, što je podrazumijevalo da mora ići u biblioteku i tamo raditi. Kako je ona bila suviše mlada da bi vozila auto, ja sam je do tamo odvezla. Dok je ona istraživala za svoju temu, ja sam nekako prekraćivala svoje vrijeme. Radoznalost me u dokolici odvela do “Nove katoličke enciklopedije”, htjela sam da samo pogledam ono što sam tražila. Da Vam kažem iskreno, zaista nijesam očekivala da bilo šta pronađem. Ali kada sam tamo pronašla odrednicu za papu Jovanu zanijemila sam. Nijesam mogla da vjerujem! Čak i “Nova katolička enciklopedija” priznala je da je Jovanina priča opšte poznata i da je već vjekovima prihvaćena, tako da je bila uvrštena i u zvaničnu listu papa; njena statua postoji u katedrali u Sijeni. A ja nikada do tada nijesam ni čula za tu ženu? Smjesta mi je bilo jasno o čemu želim da pišem, jer Jovanina priča je bila tako dobro skrivana!
Za mene je bio izazov da učinim pravdu prema toj dugo zaboravljenoj priči.

Znači li to da u priči o papi Jovani više preovlađuje istina od legendi?
- U pogledu istorijskih dešavanja, priča je 100 posto vjerodostojna. Bitka kod Fontenoa, vikinški pohod na Dorštat, požar u Borgou, pljačka bazilike Svetog Petra od strane Saracena su i te kako dokumentovane u istoriji. Činjenica je da je papa Sergius bio pohlepan, da je Anastasius uzurpirao papski tron, da su monasi iz Gotšalka dobili pobjedu kod Fulde.
Sa gledišta Jovanine lične istorije, priča je četrdeset posto istorijska, što znači da se taj dio temelji na vjerodostojnim istorijskim hronikama o njenom životu. Istorijski spisi o Jovaninom životu, kao i svi istorijski izvještaji o papama iz 9. i 10. vijeka postoje samo u obrisima. Kada biste te rukopise prenijeli na današnje pisane stranice (podsjećam da su ti izvori od prije pronalaska štampe) oni ne bi obuhvatali više od 5 do 6 kucanih listova!
Posao pisca istorijskih romana je da udahne život u taj istorijski skelet, da te stare, suve “kosti” ispuni “mesom”: smijehom, radošću, suzama i svim drugim stvarima koje će priču napraviti humanijom.
Na primjer, lik Gudrun, Jovanine majke sam ja u potpunosti izmislila. Ništa se ne zna o Jovaninoj majci. I nije to nikakvo iznenađenje da nema podataka o majkama, sestrama, kćerkama toga doba. Žene su uglavnom bile nevidljive u hronikama devetog vijeka.
U korist romana je išlo da Gudrun bude paganka, a na to su me vodila dva razloga. Da bi centralni društveni sukob između hrišćana i pagana bio uvjerljiviji i da tako istaknem Jovaninu ličnu borbu za vjeru. Tako je ona bila rastrgnuta između hrišćanske vjere njenog oca koga je mrzjela i paganske vjere njene majke koju je voljela; taj konflikt nosila je u sebi do kraja života.
Dio knjige o papi Jovani koji sadrži najviše fikcije je početak, a to iz razloga što se veoma malo zna o njenom djetinjstvu i mladalačkom dobu sve dok se nije prerušila u muškarca u manstiru u Fuldi.

Šta je po Vama razlog da papa Jovana živi tako dugo u legendama i predanjima?
- Smatram da je to iz razloga što su postojale velike šanse da se čuje istina. Jovana je umrla na javnom mjestu (ja nijesam opisala taj dio u svom romanu), tako da je bilo nemoguće krivo tumačiti popularne priče, predanja, pjesme koje se odnose na nju. “Stolica za provjeru” (sella stercoraria, posebno pripremljena stolica na koju je svaki novoizabrani papa poslije Jovane morao da sjedne da bi se na njoj provjerio njegov pol, prim. a.) je bila dobro znana u Rimu i to bi bilo vrlo neprirodan običaj, da ženski papa prije toga zaista nije postojao!
Da je papa Jovana umrla u papskoj palati mi možda nikada ne bismo saznali istinu o njoj. Čak i kada bismo sve uzeli samo kao legendu, Jovanina priča je uzvišena. Ona obara staro mišljenje o ženskoj inteligenciji, prema kome nema razloga da žene budu obrazovane, da je to čak neprirodno i opasno. Jovana je opisana kao brilijantna, najpametnija osoba, sa izvanrednim darom za učenje, baš kao što je Mocart bio čudo za muziku. To je moćna poruka, ona ima veliki značaj za um, pol tu nije bitan. Svakako, dok sam pisala ovu knjigu mislila sam i na svoju kćerku.

Ko je zapravo bila ta žena? Ona vodi porijeklo iz Engleske?
- Ona nije bila iz Engleske. Rođena je u Ingelhajmu, to je u današnjoj Njemačkoj. Ali, njen otac je bio Englez. U devetom vijeku naše ere engleska misija je odigrala važnu ulogu u Njemačkoj. Tu misiju je sproveo Sv. Bonifaceso i mnogo Engleza iz klerikanskih redova su u to doba došli u Njemačku. U to doba ljudi su često dobijali ime po očevom zanimanju ili prema nacionalnosti. Tako da je Jovana postala Jovan Anglikus, ili u prevodu - Jovan Englez.

Šta se zaista desilo sa papom Jovanom pošto je njen identitet otkriven?
- Mnoge hronike izvještavaju da je ona umrla od žestokih posljedica prijevremenog porođaja (a zna se da su tada mnoge žene umirale na porođaju).

Zna li se gdje je grob pape Jovane?
- Ne, to se ne zna. Prema nekim izvorima ona je spaljena u crkvi svetog Klementa u blizini Svete ulice gdje je i umrla.

Koliko su Vam srednjovjekovni rukopisi toga doba bili dostupni?
- Postoji zapravo preko 500 srednjovjekovnih rukopisa u kojima se pominje postojanje pape Jovane. Nijesam bila u mogućnosti da pristupim svima u originalu, ali sam zato iz drugih izvora saznavala šta u svakom od njih piše o papi Jovani.

Koji su to glavni izvori od srednjeg vijeka naovamo koji se bave papom Jovanom?
- Najbolji srednjovjekovni izvor su “Hronike” Martina Polonusa. Najbolji, nazovimo ga “polu-moderni” izvor je “Istorija pape Jovane” Pjera Lenfanta (i to je 17 -vjekovni francuski prevod 16. vjekovnog djela njemačkog istoričara Frederika Spanhajma). Najvjerodostojniji moderni izvor svakako je “Papa Jovana” od Džoan Moris.

Zašto je po Vašem mišljenju “Papa Jovana” tako popularna knjiga?
- Sve što ja sada mogu reći svojim čitaocima je da je po meni priča o papi Jovani uzvišena. Ona nas uči da ne postoje stvari koje u sebi ne nose velike teškoće, da su oduvijek postojale povoljne prilike, da su se oduvijek iznalazile dobre mogućnosti za ljude sa snagom i hrabrošću, imaginacijom i snovima. Moja knjiga je priča jednog od takvih sanjara.

Zvanično priznanje

- Današnji stav crkve je da su Jovanu izmislili protestantski reformatori sa ciljem da skrenu pažnju na korumpiranost na papskom dvoru. Ali ne treba zaboraviti da se priča o Jovani javila stotinama godina prije rođenja Martina Lutera. Većina njenih hroničara bili su katolici. Oni su često zauzimali visoka mjesta u crkvenoj hijerarhiji. Priču o njoj prihvatili su čak i u zvaničnoj istoriji posvećenoj papama. Njena statua je neosporno stajala sa statuama ostalih papa u katedrali u Sijeni sve do 1601. godine. Onda su je, na zahtjev pape Klimenta Osmog, iznenada pretvorili u bistu pape Zaharija. Papa Jovan XX je 1276. pošto je prethodno naredio da se temeljno pregledaju bilješke o papskim postavljenjima, promijenio svoju titulu u Jovan XXI. Time je zvanično priznao Jovaninu vladavinu i titulu pape Jovana VIII. U zvaničnom crkvenom vodiču kroz Rim, koji su hodočasnici koristili preko 300 godina, bila je uvrštena i priča o Jovani, kaže Dona Vulfolk Kros.

Film režira Šlendorf

Da li je i danas papa Jovana jedna od najvećih tajni Vatikana?
- Ne. I dalje je njena priča vrlo nepoznata u široj javnosti, tako da to ne mora da bude velika briga Vatikana. Ali, još uvijek niko nema pristup vatikanskim arhivima po pitanju pape Jovane.

Ovaj roman se može čitati kao istorijska drama, ali isto tako i kao povijest o institucijama, hijerarhiji, vjeri i feminizmu?
- Apsolutno ste u pravu. Sve teme koje ste pomenuli obrađene su u knjizi.

Dokle se stiglo sa filmom po ovom romanu?
- Stvari su krenule da se odvijaju unaprijed i to je dobro. Za režisera je izabran nagrađivani Folker Šlendorf (“The Tin Drum”), za produkciju je zadužen Constantine Films;a trenutno su aktuelne raspodjele uloga. Snimanje će početi u januaru 2006, što znači da film neće biti distribuiran sve do kraja te godine.

Vujica OGNJENOVIĆ