30.09.20
Glasnik Etnografskog instituta SANU
Pojava edicije „Koreni. Srpske zemlje. Naselja, poreklo stanovništva, običaji“ 2010. godine, označila je obnovu interesovanja za studije nastale radom generacija etnologa, geografa i istoričara, prema inicijalnoj zamisli koju je utemeljio Jovan Cvijić sa svojim saradnicima. Prema početnoj koncepciji, edicija „Koreni“ objavljuje studije koje su već štampane u „Srpskom etnografskom zborniku“, ali ovoga puta zajedno sa drugim relevantnim prilozima u vezi sa predeonom celinom koja se obrađuje, nastalim u poslednjih nekoliko decenija. Svaka knjiga iz edicije „Koreni“ sadrži niz priloga (fotografije, crteži, karte), kao i „Pogovor“ urednika Borisava Čelikovića, u kome je navedena najvažnija literatura koja govori o prostoru koji se obrađuje. U pitanju je temeljan i kritički pregled etnoloških, areholoških, istorijskih, antropogeografskih i geografskih radova u vezi sa izabranom teritorijom, kao i sa ličnostima, događajima i procesima sa tog područja, koji se redovno ilustruje fotografijama istaknutih istraživača, istorijskih spomenika i materijalnog kulturnog nasleđa.
Nova 43. knjiga iz edicije „Koreni“ posvećena je predelima Kopaonika i slivovima reka koje teku u susedne predeone celine Župe, Rasine i Trsteničke Morave, na kojima se danas nalazi 361 naseljeno mesto. Na predelu Kopaonika 188 naselja, od toga 50 u Opštini Brus, u Opštini Kosovska Mitrovica (delu koji je naseljen Albancima) 20 naselja Kopaoničke Šalje, u Opštini Podujevo devet naselja Kopaonika u izvorišnom slivu Laba (naseljena Albancima), Opštini Kuršumlija devet naselja, Opštini Aleksandrovac 13 naselja. Ostalih 41 naselja Opštine Aleksandrovac pripadaju jedinstvenoj prirodno- geografskoj sredini Aleksandrovačke župe. Predelu Župe pripada i jedno naselje iz opštine Brus. Predelu Rasine pripada 79 naselja grada Kruševca, sedam opštine Brus i pet opštine Ćićevac. Predelu Trsteničke Morave pripada 40 naselja: dva grada Kruševca, 29 opštine Trstenik i devet opštine Vrnjačka Banja.
Jedan deo ovog prostora delimično je istražen, određeni delovi nikada nisu obrađivani, dok je za pojedine predele prikupljena građa, ali je ostala u rukopisu, što je odredilo strukturu knjige.
Na početku se nalazi studija Radoslava Lj. Pavlovića „Kopaonik – antropogeografska ispitivanja“ (9–192), priređena na osnovu rukopisa koji se čuva u Arhivu SANU, i koja do sada najvećim delom nije objavljivana. Sledeći rad pripada Radomiru M. Iliću, „Ibarski Kopaonik, Kruševac, istorisko- topografska monografija“ (193–208), prvobitno publikovan u „Srpskom etnografskom zborniku“, knj. 6, 1905. godine. Naredni tekst pripada Dragoljubu Korićancu, „Bare i Plana“ (209–218), objavljenom u publikaciji „Nadibar II“ 1995. godine. Zatim se prezentuje studija Atanasija Uroševića, „O Vučitrnskoj Šalji“ (219–224), prvobitno štampana u „Južnom pregledu“, knj. 4, Skoplje 1935. godine. Sledeći je rad Milisava V. Lutovca, „Zvečan, Trepča i Kosovska Mitrovica“ (225–238) objavljen u „Glasniku Srpskog geografskog društva“ br. 2, 1950. godine. Potom se prezentuje studija Mihaila Dinića „Trepča u srednjem veku“ (239–248), prvobitno publikovana u „Prilozima za književnost, jezik, istoriju i folklor“, knj. 23, Beograd 1967. godine. Sledeći je rad Milovana Radovanovića „Izvod iz rezultata antropogeografskih proučavanja Bajogorske (Vučitrnske) Šalje i Srednjeg Ibra – Banjska, Zvečan i Leposavić“ (249–256), štampanoj u publikaciji „Kosovo i Metohija. Antropogeografske, istorijskogeografske, demografske i geopolitičke osnove“ 2008. godine. Zatim sledi tekst Sime Trojanovića „Negdašnja privreda i putovi u srpskim zemljama, poglavito na Kopaoniku“ (257–300), koji je objavljen u časopisu „Kolo“ 1902. godine. Naredni tekst Milorada Jel. Miloševića, „Cincarsko ’horjo’ (selo) na Kopaoniku“ (301–306) publikovan je u „Glasniku Etnogafskog muzeja u Beogradu“, knj. 15, 1940. godine. Studija Kosovke Ristić, „Stanovništvo i naselja u slivu Graševačke reke (sliv Rasine)“ (307–336) objavljena je u „Seoskim danima Sretena Vukosavljevića“, knj. 2, 1974. godine. Rad Milisava V. Lutovca „Župa aleksandrovačka. Antropogeografska ispitivanja“ (337–460), prvobitno je štampan u „Srpskom etnografskom zborniku“, knj. 43, 1980. godine. Sledeći je tekst takođe Milisava V. Lutovca „Župski Aleksandrovac“ (461– 472), ranije objavljen u „Glasniku Srpskog geografskog društva“, br. 2, 1976. godine. Potom sledi rad Radomira M. Ilića „Kruševac. Istorijsko-topografska monografija“ (473–497), štampan u časopisu „Delo“ br. 2, 1907. godine. Studija Vidosave Stojančević, „Stanovništvo i običaji kruševačkog kraja u 19. veku“ (497–522), objavljena je u publikaciji „Kruševac kroz vekove“ u Kruševcu 1971. godine. Potom sledi rad takođe Vidosave Stojančević „Etničke i kulturne karakteristike Kruševca i kruševačkih prigradskih naselja 1833–1983. godine“ (523–557), objavljen u „Kruševačkom zborniku“, knj. 1, 1984. godine.
„Zborniku radova“ Geografskog instituta i Prirodno-matematičkog fakulteta, sv. 6, 1959. godine. Rad Dragane Savković, „Etnografske karakteristike kruševačkog kraja“ (581–592), publikovan je u „Etnološkim sveskama“, knj. 8, 1987. godine. Tekst Stanoja M. Mijatovića, „Zanati i esnafi u Rasini“ (593–946) prvobitno je objavljen u „Srpskom etnografskom zborniku“, knj. 42, 1928. godine. Studija Leposave Žunić, „Neke antropogeografske i etnološke karakteristike seoskih naselja u donjem toku Zapadne Morave“ (947–954), prvobitno je objavljena u „Kruševačkom zborniku“, knj. 3, 1986/87. godine. Rad Vlade Đurića, „O najstarijim porodicama, srodstvu i srodničkim odnosima u Moravi trsteničkoj“ (955–963), objavljen je u „Kruševačkom zborniku“, knj. 4, 1988/89. godine. Na kraju se nalazi i „Pogovor. Istraživanja Kopaonika, Župe, Rasine i Trsteničke Morave“ Borisava Čelikovića (965–1096). Pored pregleda svih radova koji su napisani o predeonoj celini koja se obrađuje u ovoj knjizi, Čeliković navodi i oblasti naučnog interesovanja autora čiji se radovi objavljuju u 43. knjizi edicije „Koreni“, kao i sve njihove releventne studije.
Za razliku od većine drugih knjiga iz edicije „Koreni“, koja uglavnom ponovo štampa već objavljene radove, delom dobro poznate akademskoj zajednici, a delom iz korpusa potpuno zaboravljenog naučnog nasleđa, razbacanog u retkim časopisima koji se čuvaju malom broju biblioteka, ovoga puta publikuju se i deo rukopisa Radoslava Lj. Pavlovića koji nikada nije prezentovan javnosti. To je ujedno i najveća vrednost 43. knjige edicije „Koreni“, koja i ovoga puta u jednoj publikaciji sabira najrelevantnije studije za izabranu predeonu celinu koja se prikazuje.
Značaj 43. knjige iz edicije „Koreni“ treba sagledati u celini zamišljenog izdavačkog poduhvata, koji po planu treba da ima preko 80 naslova. Na taj način, ponovno objavljivanje radova koji su ranije štampani, sa „Pogovorima“ Borisava Čelikovića i brojnim novim prilozima, dobija puni smisao. Takođe treba imati u vidu da je tek sa pojavom edicije „Koreni“ šira javnost dobila priliku da se upozna sa bogatom baštinom generacija srpskih etnologa, geografa i istoričara, što je jedan od važnih komunikacijskih kanala, neophodnih ne samo za prezentaciju kulurnog nasleđa, već i za podsticaj novih generacija da krenu putem naučnog rada, dok je pred akademsku zajednicu postavljen zadatak kritičkog sagledavanja delimično zaboravljenog naučnog nasleđa u svetlu novih teorijsko-metodoloških osnova društvenih nauka.
Miloš Timotijević
