Veliki filozofi

26.03.05 Danas

Za dvanaest dana, postaćete filozof, zapisao je jedan kritičar za knjigu "Veliki filozofi", koju su priredili F.Rafael i R. Monk, koji su i sami autori po jednog od 12 eseja posvećenih najvećim misliocima, od Sokrata i Platona, do Vitgenštajna, Rasela i Tjuringa. Ostala imena uvrštena u ovaj pomalo lični izbor su još Dekart, Spinoza, Berkli, Hjum, Marks, Hajdeger i Poper. Nema Kanta, Hegela, Aristotela, Loka... a niti jednog Rusa, da pomenemo samo one koji najpre bodu oči. Ovaj dragoceni zbornik u čijem pisanju su učestvovali i Entoni Gotlib, Dejvid Bernard Vilijams, Džon Kotingem, Rodžer Skraton, Dejvid Berman, Entoni Kvinton, teri Iglton, P.M.S. Heker i Endrju Hodžis, preveli su mr Rastko Jovanović, Aleksandar Milenković i Miroslava Anđelković.Osobenost pristupa, međutim, nije samo u izboru filozofskih likova o kojima se piše, za koji i sami priređivači priznaju da je "eklektičan", jer se oslanja kako na neosporno velika imena, tako i na "manje verovatne" u ovakvom istorijskom pregledu, kao što su Marks i Tjuring.

Svaki od eseja nastao je kao deo ciklusa kraćih eseja-monografija o gorepomenutim filozofima, s namerom da se pokaže "filozofija na delu", to jest, da se, više od samog akademskog opisa života i hronologije dela i ideja, kod svakog mislioca središte stavi na jedan, ključni aspekt njegovog dela. TO, ujedno znači i preispitivanje njihovog mesta u istoriji filozofije, i tome je ovaj zbornik podjednako dragocen ne samo laicima i modernim fanovima "sophie", već i studentima i profesionalnim znalcima. Tako je, recimo, kod Karla Popera, koga danas mnogi smatraju jednim od ideologa neoliberalne misli koja danas preovlađuje u teoriji Zapada, nagalsak stavljen na njegovu analizu "Bede istoricizma" i filozofiju nauke, prirodi napretka... Autor, međutim, ukazuje i na neke Poperove iluzije - da demokratske vlasti mogu da se nose sa sve globalnijim problemima, kao što su beda, nezaposlenost, globalno zagađenje, AIDS, da kontrolišu velike multinacionalne korporacije svojim, nacionalnim zakonodavstvima?Uzbudljiva rekonstrukcija života i dela Sokrata, naravno, zasnovana, u nedostatku originalnih spisa, na čiubenim Platonovim dijalozima u kojima se Sokrat pojaviljuje kao protagonista, dočarava nam lik ovog drevnog atinskog intelektualca-martira kao čoveka koji je "za Atinjane bio preveliki demokrata", ali ne i političar, tvrdi Entoni Gotlib, u svom eseju. O legendarnoj Sokratovoj ironiji, da navedemo samo jedan, od brojnih citata, u kom se on obraća svojim sudijama: "Jer, ako mene pogubite, nećete lako naći drugoga takvoga..."

"Marks i sloboda", studija o misliocu za čije uvrštavanje u ovakav zbornik i sami priređivači tvrde da je provokacija, pored Marksovog materijalizma, bavi se i njegovom antropologijom, pogledima na istoriju, politiku, nepristrasno analizirajući i njegove teze, kao i slabosti utopijskih verovanja.

Za mlađe čitaoce, međutim, najizazovniji će, besumnje, biti vrlo detaljan opis tragičnog života i teorijskih razmišljanja Alena Tjuringa, kontroverznog britanskog matematičara, koji je, mimo uskih filozofskih okvira, danas najpoznatiji kao preteča kompjutera, tvorac tzv Tjuringove univerzalne mašine, ali i briljantan um koji je, po mnogima, uticao na preokretanje toka Drugog svetskog rata, tako što je uspeo da, posle dugotrajnog dvogodišnjeg rada, razbije šifre nemačke mašine za šifriranje "Enigma", čime su saveznici mogli da saznaju za sadržaj komunikacija između nemačkih podmornica.Mnoge Tjuringove vizije danas deluju naivno, u svojoj mešavini zanosa, poetskog i teološkog, ali to ne umanjuje njegov vizionarski pogled na budućnost u kojoj će mašine možda moći da nauče da misle. Nije li jedna od najubedljivijih potvrda toga, danas, prisutvo sve "pametnijih stvari" u našem okruženju. Ostvaren je, čak i jedan od Tjuringovih sporednih hobija - rad na pronalaženju mašine koja ume da igra šah, i to vrlo inteligentno ( saetimo se lanjskog meča kompjutera protiv Kasparova!). Odatle do "elektronskog mozga", mali je korak. Briljantan prikaz Tjuringovog pionirskog filozofiranja o prirodi, dopunjen je i detaljima njegove životne tragedije - od mladosti žigosan kao "homoskesualac", ucenjivan da proda svoje naučne ideje zbog toga, podvrgavan hormonskoj terapiji estrogena po nalogu suda kako bi, po oceni suda, izmenio svoju perverznu prirodu, u poznim godinama pribegavao je kako jungovskoj terapiji, tako i savetima ciganske gatare, da bi 1954 izvršio samoubistvo, pojevši jabuku s cijanidom. Hodžis navodi i njegove stihove napisane neposredno pre smrti, s naslovom "poruke iz neviđenog sveta": "Hiperbolidi čudesnog svetla/ večno se kotrljaju kroz prostor i vreme/ krijući one talase koji bi nekako mogli/ da izvode božju svetu pantomimu."

Ukoliko i ne postanete "filozof za dvanaest dana", sigurno ćete se, posle čitanja ove uzbudljive knjige, složiti s priređivačima u oceni da, u beskonačnoj, ponekad isuviše ljudskoj, potrazi filozofije za istinom ili istinama, "niko ne može da veruje bez protivrečnosti u sve što je rečeno u ovoj antologiji". Što i jeste najbolji uvod u poimanje prirode same filozofije. I života, uostalom.